Autor tekstu: Howard Gardner

Tłumaczenie: Przem Koberda

Następne dwa typy inteligencji odnoszą się do sfery wewnątrz-ludzkich relacji:

6. Inteligencja interpersonalna — umożliwia zrozumienie innych ludzi — jak współdziałać, jak ich motywować, jak zrozumieć cechy ich osobowości itp. Te zdolności przydatne są menedżerom, nauczycielom, lekarzom oraz zaangażowanym w politykę czy religię.
7. Inteligencja intrapersonalna — zdolność zrozumienia siebie samego — swoich mocnych i słabych stron, pragnień, trosk, obaw itp., co nazywane jest dostępem do własnego świata emocjonalnego.

Obojętnie, czy wcześniej zetknęliście się czy nie, z teorią wielorakiej inteligencji, zapewne słyszeliście o inteligencji emocjonalnej, opisywanej przez Daniela Golemana, która jest tożsama z moim rozumieniem inteligencji intra-personalnej.

8. Inteligencja rozróżniająca (naturalistyczna) — zdolność rozróżniania konsekwencji w życiu i w naturze — różnic pomiędzy jedną rośliną a drugą i np. skutków jej spożycia; różnic pomiędzy zwierzętami, rodzajami chmur itp. Większość z nas nie używa już tego rodzaju inteligencji do walki o przeżycie w dżungli lub lesie. Jest jednak bardzo prawdopodobne, że ma ona swą ciągłość w kulturze konsumenckiej do rozróżniania cech np. samochodów, sprzętu RTV czy podczas trywialnego zakupu słodyczy.
9. Spekuluję, że być może jest także tzw. inteligencja egzystencjalna. Nazywam ją „inteligencją wielkich pytań". Kiedy dzieci pytają o wielkość Kosmosu, kiedy dorośli rozważają kwestie miłości, śmierci, przyczyn konfliktów czy przyszłości planety, angażują się w sprawy egzystencjalne. Moja powściągliwość w uznaniu ją za rodzaj inteligencji wynika z niepewności, czy uda się określić w mózgu jej lokalizację i czy sprawy, których dotyczy, nie są nazbyt abstrakcyjne.

Mamy więc moją listę wielorakich inteligencji. Nawet, jeśli sposób myślenia jest prawidłowy, jestem przekonany, że nie zidentyfikowałem wszystkich rodzajów inteligencji, a ich opis także daleki jest od doskonałości. Mogę się założyć, że każda z nich złożona jest z sub-komponentów. Nieważne jest więc, czy potwierdzimy obecność 8 czy 9 inteligencji, czy nawet 40-50 ich podtypów. Chcę podkreślić, że człowiek posiada wiele inteligencji, każdą relatywnie niezależną od innych.

Z obserwacji, że posiadamy 8-9 względnie niezależnych, intelektualnych komputerów, wynikają trzy interesujące wnioski:

1. Każdy z nas ma te 8-9 inteligencji, więc mówiąc językiem nauk poznawczych, jest to coś, co czyni nas istotami ludzkimi. Szczury mogą mieć lepiej rozwiniętą inteligencję przestrzenną, skowronki — muzyczną, ale tylko ludzie posiadają każdą z nich. Ważne, aby o tym pamiętać — niezależnie, czy się jest nauczycielem, menedżerem czy rodzicem.
2. Nie znajdziemy dwóch osób, które by miały dokładnie takie same profile inteligencji, nawet wśród bliźniaków. A więc, jeśli jesteś nauczycielem, menedżerem czy rodzicem, musisz przyjąć, że profil każdego człowieka różni się od twojego, od profilu innego człowieka, a nawet jego własnego klonu.
3. Posiadanie inteligencji nie oznacza, że jednostka będzie zachowywała się moralnie lub inteligentnie. Inteligencje są prostymi komputerami, które można dopiero zatrudnić do pracy. Można używać inteligencji interpersonalnej do celów moralnych — jak Nelson Mandela, lub do celów niemoralnych - jak Slobodan Milosevic. W tym samym okresie można mieć komputer, który działa bardzo dobrze, ale używać go bardzo głupio.

Teoria wielorakiej inteligencji zyskuje coraz szersze uznanie także w kręgach pedagogów, w wielu miejscach na świecie.

Co powoduje, że umysł się zmienia?

Od chwili kiedy pomyślano o możliwości wpływania na umysły innych, uświadomiono sobie, że jest to jedna z najszerzej wykonywanych ludzkich aktywności. Liderzy polityczni próbują wpływać na sposób myślenia całych populacji; ludzie marketingu zmieniają nasze preferencje zakupowe; nauczyciele starają się zapoznać swoich uczniów z koncepcjami i teoriami, które wydają się dziwne i początkowo pozbawione logiki. Wszyscy na co dzień — rozmawiając wzajemnie — sięgamy do własnego umysłu i, mówiąc „tak" lub „nie", dokonujemy weryfikacji, a nieraz zmiany własnego stanowiska. Wiele osób chętnie zapłaciłoby krocie psychologowi lub psychoterapeucie, z wiarą, że ten, prostymi chirurgicznymi zabiegami, wprowadzi jego umysł na wyższy poziom mądrości.

Jakie jest wiec podłoże zmian w sposobie myślenia? Mówiąc najprościej, zmiany w umyśle zachodzą wtedy, kiedy jeden sposób myślenia zastępowany jest innym. Ma to miejsce, na przykład wtedy, kiedy koncepcja pojedynczej inteligencji człowieka zastępowana jest koncepcją inteligencji wielorakiej. W przeszłości dotyczyło to takich przełomów, jak przewrót kopernikański, czyli wprowadzenie myślenia heliocentrycznego zamiast geocentrycznego czy zamiany koncepcji klasyfikacji roślin i zwierząt stworzonej przez Lemarcka, przez teorię ewolucji Darwina. Dzieje się to także wtedy, kiedy osoba przyzwyczajona do pisania na papierze, zaczyna preferować do tego celu komputer.

Próba określenia czynników, które wpływają na zmiany w umyśle, zaprowadziła mnie do ustalenia siedmiu obszarów, które nazwałem dźwigniami zmian mentalnych. Stanowią one szkielet dalszych, bardziej szczegółowych rozważań i wszystkie zaczynają się w języku angielskim od litery "R":

1. [Reason] Logika — umysł można zmienić dzięki logicznej argumentacji
2. [Reaserch] Nauka — umysł można zmienić analizując dane, doświadczenia czy obserwacje przypadków
3. [Resonance] Rezonans — umysł można zmienić, kiedy umysł „rezonuje" z prezentowaną treścią lub prezenterem
4. [Redescription] Opisanie w inny sposób — umysł można zmienić wtedy, kiedy nowa idea prezentowana jest pod postacią wielu różnych symboli i form medialnych
5. [Rewards and Resources] Nagrody i zyski — umysł można zmienić, kiedy dołączona jest nagroda (lub kara) lub rozpoznawalna korzyść
6. [Real World Events] Istotne wydarzenia w skali świata — umysł można zmienić, jeśli pojawia się na świecie nowy trend lub znaczące wydarzenie
7. [Resistances Overcome] Przełamanie własnych oporów — umysł można zmienić w sytuacji, kiedy własne opory do zmiany zostaną zneutralizowane

W swojej książce Changing Minds opisuję przykłady, jak przy użyciu tych dźwigni, szef giganta paliwowego BP, John Brown, stara się przeprowadzić reformy w koncernie; jak dobry nauczyciel przygotowuje się do prezentacji nowoczesnych teorii naukowych czy społeczno-politycznych; w jaki sposób przedstawiać w rozmowie swoje poglądy na najlepszy sposób inwestowania pieniędzy czy wychowania dzieci; jak prowadzić wewnętrzny dialog na tematy światopoglądowe. Zawsze musimy jednak pamiętać o tym, że nawet używając tej wiedzy, nie ma możliwości, aby nagle wszyscy rodzice potrafili przekonać swoje nastoletnie dzieci do sprzątania własnych pokojów!

Ważny do podkreślenia wydaje mi się jeszcze jeden aspekt wiedzy o modelowaniu ludzkich umysłów. Sama w sobie jest ona amoralna. Oznacza to, że dźwignie zmian mentalnych mogą być używane przez każdego — liderów, ludzi marketingu, oszustów czy fałszywych proroków. W kontekście wielorakiej inteligencji wolę, jeśli są one wykorzystywane w przyjazny sposób - lepiej, jeśli korzysta z nich poeta Goethe niż faszystowski propagandysta Goebbels.

Pięć umysłów przyszłości

Prowadzone przez wiele lat obserwacje doprowadziły mnie do wyróżnienia pięciu rodzajów umysłów. Pierwsze trzy rodzaje są umysłami poznawczymi i mogą być kojarzone ze sferami wpływu tradycyjnie rozumianej edukacji:

1. Umysł zdyscyplinowany — dobrze radzący sobie z wiedzą i umiejętnościami
2. Umysł syntetyczny — potrafi selekcjonować według ważności i łączyć wiedzę w użyteczny sposób
3. Umysł kreatywny — tworzy nowe rzeczy i penetruje nowe terytoria

Następne dwa rodzaje umysłów powstają w wyniku rozwijania naszych ludzkich wartości:

1. Umysł tolerancyjny — dostrzega siłę różnorodności i stara się efektywnie ją wykorzystać
2. Umysł etyczny — działający ze zrozumieniem wzajemnych relacji i z chęcią tworzenia bardziej zaawansowanych społeczności

Chcąc przybliżyć profile tych pięciu rodzajów umysłów, opiszę krótko, jak mogłyby być kształtowane na średnim i wyższym poziomie edukacji. Naszą uczennicę, nawiązując do bohaterki pierwszego elementarza, nazwijmy Alą.

Aby osiągnąć na świecie coś znaczącego, Ala musi posiadać zdyscyplinowany umysł. Słowo „dyscyplina" posiada dwa uzupełniające się znaczenia. Z jednej strony, umysł zdyscyplinowany to taki, który sumiennie pracuje nad rozwojem umiejętności lub konkretnym tematem, wchodząc na coraz wyższy poziom zaawansowania. Z drugiej strony, umysł zdyscyplinowany to taki, który dąży do podniesienia ogólnej dyscypliny własnego sposobu myślenia.

W szkole, jako pewne minimum, Ala powinna uczyć się myślenia w sposób naukowy, matematyczny, historyczny i artystyczny. Oznacza to coś więcej niż tylko przyswajanie reguł i faktów. Ala, patrząc na fragment naukowego opracowania, musi umieć wyciągać wartościowe wnioski — dla przykładu, czy powinna użyć dany lek i czy nie ma on zbyt wielu działań ubocznych? Powinna potrafić dokonać oceny aktualnych wydarzeń, jak choćby wojny w Sudanie i przytoczyć analogiczne wydarzenia z historii. Generalnie, nabycie umiejętności umysłu zdyscyplinowanego — takiego, który myśli inaczej niż umysł niekształcony lub też niechętny do jakiegokolwiek myślenia — trwa lata.

Zdobycie pewnej sprawności myślenia zdyscyplinowanego, niekoniecznie wiąże się z umiejętnością łączenia i syntezowania wiedzy. Laureat nagrody Nobla z dziedziny fizyki — Murray Gell-Mann — sugerował, że najbardziej przydatnym umysłem XXI wieku, będzie umysł syntetyczny — umysł, który potrafi surfować po sieci, wychwytywać to co ważne; podąża za tokiem rozumowania zadając dodatkowe pytania i selekcjonuje wyniki pod kątem ich prawidłowości i przydatności. Zdobyte w ten sposób informacje i doświadczenia Ala gromadzi w sposób mający dla niej sens i używa w sytuacji, kiedy zaczynają być potrzebne. Umie także przedstawić je syntetycznie, w zrozumiały sposób, innym ludziom — np. nauczycielom, współpracownikom, czytelnikom.

Zdyscyplinowanie umysłu potrzebne jest myśleniu syntetycznemu; syntetyczność jest potrzebna kreatywności. Umysł kreatywny podąża poza to, co jest podane, co jest znane — w kierunku nieznanego. Kreatywność umysłu tworzy nowe idee, koncepcje, historie, teorie, umiejętności oraz stara się zademonstrować ich przydatność i potrzebę istnienia. Używając potocznego aforyzmu, można powiedzieć, że umysł kreatywny „wyrywa się z klatki".

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Problemy z inteligencją Śmiech naukowy

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Howard Gardner Ur. 1943. Jeden z najwybitniejszych psychologów naszych czasów, specjalista z psychologii kognitywnej i psychologii uczenia się; profesor psychologii edukacji w Harvard Graduate School of Education i profesor neurologii w Boston University School of Medicine. Twórca teorii inteligencji wielorakiej (multiple intelligence). W 1981 nagrodzony nagrodą "MacArthur Prize Fellowship". Od połowy lat 80-tych, mocno zaangażował w reformę szkolnictwa w Stanach Zjednoczonych. Autor ponad dwudziestu książek przetłumaczonych na 24 języki, po polsku: "Niepospolite umysły" (1998), "Inteligencja. Wielorakie perspektywy" (wraz z M.L. Kornhaberem i W.K. Wakem) (2001), "Zmiana poglądów. Sztuka kształtowania własnych i cudzych przekonań" (2006). W 2005 r. został umieszczony w zestawieniu 100 najbardziej wpływowych intelektualistów działających publicznie przez magazyn „Foreign Policy and Prospects”.  Strona www autora