Kontynuatorem idei prawa natury i umowy społecznej byli Monteskiusz i J.J. Rousseau. Rousseau, podobnie jak jego wielcy poprzednicy, głosił pogląd, iż celem państwa jest zapewnienie jednostce wolności i poszanowania praw ^{[ 25 ]}. W 1776 r. ogłoszona została Amerykańska Deklaracja Niepodległości, której twórcą był T. Jefferson. Na mocy ustaleń w niej zawartych uznano prawa naturalne za niezbywalne, czyli takie, których nie może jednostki pozbawić państwo, jak również sama jednostka nie może się ich zrzec ^{[ 26 ]}. Dopuszczono nawet możliwość obalenia bądź zmiany systemu rządów w razie zdarzających się naruszeń praw przez władzę. Aktem, który najsilniej wpłynął na postęp w zakresie ochrony praw i wolności człowieka na kontynencie europejskim była francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Zawierała katalog praw i wolności, obowiązujących do dziś w wielu systemach państwowych. W tekście Deklaracji znalazły się m. in. takie prawa i wolności jak: prawo własności (art. 17), wolności słowa (art. 11), wyznania (art. 10), równości wobec prawa i dostępu do udziału w sprawowaniu władzy państwowej (art. 6) ^{[ 27 ]}. Deklaracja ustalała po raz pierwszy w historii zasadę gwarantowania praw każdej jednostki przez aparat państwowy. Jak stanowił art. 2: „Celem każdej organizacji politycznej jest utrzymanie naturalnych i nie przedawnionych praw człowieka". Miała również na celu spełniać rolę programu politycznego w walce o przemiany polityczne i społeczne. Pomimo upływu wielu lat od ogłoszenia Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w wielu krajach świata prawa zawarte w tekście tego dokumentu stanowią nadal odległy ideał ^{[ 28 ]}.

W późniejszych konstytucjach XIX w. zwracano uwagę na kwestię zapewnienia praw i wolności obywatelskich w ramach państwowego porządku prawnego, rezygnując z podkreślania prawno-naturalnego charakteru praw jednostki. Utworzona po pierwszej wojnie światowej Liga Narodów regulowała takie zagadnienia w zakresie ochrony praw i wolności człowieka jak ochrona mniejszości narodowych w niektórych krajach europejskich czy ochrona rdzennych mieszkańców terytoriów mandatowych Ligi. Następnym krokiem w kierunku działań na rzecz praw i wolności człowieka było stworzenie wersalskiego systemu ochrony mniejszości. System był oparty na tzw. traktatach mniejszościowych, zawieranych pomiędzy mocarstwami sprzymierzonymi a innymi krajami ^{[ 29 ]}. Traktat zawarty z Polską w 1919 r. zapewniał mniejszościom narodowym prawną ochronę praw obywatelskich, politycznych i swobód dotyczących kwestii związanych z oświatą i kulturą (ochronę gwarantowała Liga Narodów). Państwa objęte traktatami mogły zwracać się do Ligi Narodów w razie naruszenia tych zobowiązań. Dodatkowo przedstawiciele mniejszości (czyli osoby różniące się od większości obywateli danego państwa rasą, językiem lub religią) z państw, które podpisały traktaty, uzyskali prawo wnoszenia skarg przeciwko państwu swego zamieszkania do Rady Ligi Narodów.

Warto wspomnieć w tym miejscu o wkładzie Ligi Narodów w tworzenie zrębów międzynarodowego prawa pracy. Art. XXIII Paktu Ligi stanowił, iż: „członkowie Ligi dołożą wszelkich starań, aby ustanowić i utrzymać słuszne i ludzkie warunki pracy dla mężczyzn, kobiet i dzieci (...) oraz utworzyć i utrzymywać potrzebne w tym celu organizacje międzynarodowe", a rozdział XIII Traktatu Wersalskiego stanowił konstytucję Międzynarodowej Organizacji Pracy ^{[ 30 ]}. Po drugiej wojnie światowej prawa i wolności człowieka stały się wartościami obowiązującymi w systemach politycznych na całym świecie. Zaczęły wyznaczać granice władzy i kryterium oceny sprawowania rządów przez aparat państwowy ^{[ 31 ]}.

Historycznym przełomem o doniosłym znaczeniu dla całego dorobku prawnego w dziedzinie ochrony praw i wolności człowieka na świecie było uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w 1948 r. W zamyśle twórców Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka miał to być dokument, który stanowiłby kodeks moralny, zbiór podstawowych praw człowieka, zaakceptowanych przez wszystkie państwa Narodów Zjednoczonych. Deklaracja została uchwalona w formie rezolucji ONZ pozbawionej wiążącej mocy prawnomiędzynarodowej ^{[ 32 ]}. Był to pierwszy akt zajmujący się tą problematyką w sposób całościowy. Dokument czerpie ze wzorów swej historycznej poprzedniczki, jaką była francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Deklaracja zawiera takie postanowienia jak: prawo do życia (art. 3), równość wobec prawa (art. 7), prawo do ochrony prawnej (art. 8), do wyboru miejsca zamieszkania (art. 13), do obywatelstwa (art. 15), prawo do własności (art.17), równego dostępu do służby publicznej (art. 21) czy prawo do ubezpieczeń społecznych (art. 22). W akcie znalazły się bezwzględne zakazy — zakaz niewolnictwa (art. 4) i zakaz tortur oraz traktowania ludzi w sposób poniżający lub okrutny (art. 5) ^{[ 33 ]}.

Deklarację bez wątpienia można dziś określić jako akt, który stanowił punkt odniesienia dla wielu inicjatyw na rzecz praw człowieka, w tym kreującym konkretne instrumenty ochrony prawnomiędzynarodowej. W literaturze porównuje się znaczenie roli jaką odegrała w dziejach ochrony praw i wolności człowieka do roli Karty Narodów Zjednoczonych dla współczesnego prawa międzynarodowego. Uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zapoczątkowało przyśpieszony proces tworzenia międzynarodowych instrumentów w zakresie ochrony praw i wolności człowieka ^{[ 34 ]}. Powstawały liczne konwencje, pakty, umowy regulujące w mniej lub bardziej precyzyjny sposób tę problematykę. Należały do nich:

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ^{[ 35 ]};

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ^{[ 36 ]};

• Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu ^{[ 37 ]};

• Konwencja Praw Dziecka ^{[ 38 ]}.

Najbardziej doniosłe znaczenie spośród wymienionych aktów z punktu widzenia omawianego tematu miały Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych i Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 16.12.1966 r. Pozostałe konwencje stanowią uzupełnienie uregulowań zawartych w paktach. Zakres przedmiotowy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych niewiele odbiega od zakresu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Poszerza katalog praw i wolności zawarty w PDPCZ o nowe w prawie międzynarodowym postanowienia takie jak: zakaz pozbawiania wolności w razie niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych (art. 21), nakaz humanitarnego traktowania z poszanowaniem przyrodzonej godności osób pozbawionych wolności (art. 10), jak też reguluje pewne kwestie ochrony praw dziecka (art. 24) i praw mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych (art. 27). Na mocy paktu został powołany Komitet Praw Człowieka w celu zagwarantowania systemu ochrony postanowień zawartych w pakcie ^{[ 39 ]}.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych proklamuje w szczególności takie prawa jak: prawo narodów do samostanowienia (art. 1), prawo do pracy i wynagrodzenia oraz wyboru rodzaju zatrudnienia (art. 6), prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy (art. 7), prawo do tworzenia związków zawodowych i prawo do strajku (art. 8), prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 10), prawo do udziału w życiu kulturalnym (art. 15) oraz podkreśla równość kobiet i mężczyzn w zakresie korzystania z praw społecznych, gospodarczych i kulturalnych zapisanych zawartych w pakcie.

Do międzynarodowego systemu ochrony praw i wolności człowieka należy zaliczyć również akty obowiązujące na szczeblu regionalnym. System regionalnej ochrony praw i wolności człowieka początkowo ograniczony był do Europy Zachodniej. Powstał z inicjatywy Rady Europy. Należy wspomnieć w tym miejscu o najbardziej znanym z nich — Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCZ) ^{[ 40 ]}. Jedenaście protokołów dodatkowych uchwalonych do Konwencji wraz z nią i Europejską Kartą Socjalną ^{[ 41 ]} dały początek powstaniu specjalnych instytucji powołanych do kontroli przestrzegania praw i wolności człowieka ^{[ 42 ]}. Instytucjami tymi były Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Konwencja zapewnia każdemu człowiekowi prawo do życia (art. 2), zakazuje niewolnictwa, przymusowej pracy (art. 4), tortur (art. 3), pozbawienia wolności bez wyroku sądowego (art. 7). Podobnie jak wcześniejsze akty „prawno-człowiecze" stoi na straży wolności słowa, sumienia i wyznania (art. 9), zgromadzania i stowarzyszania się (art. 11). Zapewnia zachowanie tych praw bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak „płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn" (art. 14) ^{[ 43 ]}. Uchwalenie Europejskiej Konwencji traktuje się dziś jako jedną z dróg wiodących do integracji Europy Zachodniej ^{[ 44 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: O prawach człowieka i obywatela Rodzaje i formy ochrony praw i wolności w Polsce

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word