3. Organizacje pozarządowe

Należy zwrócić uwagę na rosnącą rolę działalności organizacji pozarządowych w systemie gwarancji ochrony praw i wolności człowieka. Do tendencji rozwoju tego typu organizacji z pewnością należałoby zaliczyć decentralizację stosunków międzynarodowych oraz wzrost znaczenia więzi międzyspołecznych, które często przybierają charakter transnarodowy, wyłączony spod kontroli rządów państw. Sprzyja to tworzeniu się nowych organizacji o charakterze pozarządowym, ich wzajemnej współpracy ^{[ 65 ]}.

W obowiązującym stanie prawnym nie istnieje jedna powszechnie obowiązująca definicja organizacji pozarządowej. W myśl art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie ^{[ 66 ]} organizacje pozarządowe to „nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych i nie działające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nie posiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia".

Bardziej precyzyjną definicję organizacji pozarządowych zawiera Encyklopedia Międzynarodowego Prawa Publicznego: „organizacje pozarządowe, w skrócie nazywane NGOs, są to organizacje prywatne (stowarzyszenia, federacje, związki, instytuty, grupy), nie utworzone przez władze lub porozumienia międzyrządowe, mające możliwość przez swoją działalność odgrywać rolę w sprawach międzynarodowych i których członkowie swobodnie korzystają z prawa głosu. Członkami NGOs mogą być osoby fizyczne lub prawne. Jeśli członkostwo organizacji lub jego działalność jest ograniczona do konkretnego państwa, mówi się o organizacji krajowej, natomiast jeśli jego działalność jest szersza — o międzynarodowej" ^{[ 67 ]}.

Organizacjom pozarządowym przypisuje się szereg ważnych funkcji w zakresie ochrony praw i wolności człowieka. L. Wiseberg zalicza do nich:

1. zbieranie, ocena i upowszechnianie informacji;

2. działanie na rzecz zaprzestania naruszeń praw i wolności człowieka;

3. świadczenie pomocy prawnej, eksperckiej i humanitarnej;

4. lobbing władz krajowych i międzynarodowych;

5. promowanie włączenia do ustawodawstwa standardów praw i wolności człowieka,

6. edukacja i kształtowanie świadomości praw i wolności człowieka;

7. budowanie solidarności między prześladowaniem i identyfikowanie problemów lokalnych;

8. dostarczanie świadczeń i usług;

9. podtrzymywanie otwartości systemu politycznego ^{[ 68 ]}.

Środkami jakie organizacje pozarządowe stosują dla zwiększenia skuteczności działań na rzecz praw i wolności człowieka są: własne „śledztwa", monitoring i analiza sytuacji przestrzegania zobowiązań państwa wobec jednostek w konkretnych krajach, regionach czy okolicznościach, przedstawianie raportów, obecność przedstawicieli w procesach sądowych. Ponadto świadczą bezpośrednią lub pośrednią pomoc ofiarom naruszeń praw poprzez składanie skarg do instytucji międzynarodowych działających na podstawach konwencyjnych. Stosują tzw. lobbing w kręgach politycznych i działają na rzecz uwrażliwiania społeczeństwa na problemy łamania praw lub wolności człowieka, korzystając w tym celu ze wsparcia massmediów i organizując publiczne debaty poświęcone tej tematyce ^{[ 69 ]}. W zakresie działalności edukacyjnej są organizowane seminaria i konferencje dla lokalnych działaczy praw człowieka. Odbywają się szkolenia wykładowców uniwersyteckich oraz niektórych grup zawodowych (głównie policjantów, funkcjonariuszy służby więziennej, dziennikarzy i prawników) ^{[ 70 ]}. Niezwykle istotna jest pomoc psychologiczna świadczona ofiarom naruszeń przez psychologów współpracujących z organizacjami pozarządowymi.

Organizacje pozarządowe znajdują się przeważnie bardzo blisko konkretnych problemów ludzkich. Często szybciej niż władze państwa są w stanie zareagować na przypadki łamania praw lub wolności człowieka. Z inicjatywy NGOs wychodzą inicjatywy, a nawet gotowe projekty w dziedzinie poprawy przestrzegania uprawnień jednostki (za przykład może posłużyć powstała w 1984 r. dzięki Amnesty International Konwencja ONZ o zakazie tortur czy opracowywany aktualnie przez szereg polskich organizacji pozarządowych Krajowy Program Na Rzecz Ofiar Przestępstw, zawierający postulaty działań zapobiegania przestępczości i pomocy ofiarom przestępstw) ^{[ 71 ]}.

Kolejną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę, jest możliwość stosowania przez organizacje pozarządowe pewnej formy oddziaływania na organy władzy państwowej. Polega na publicznym piętnowaniu polityków za naruszanie praw lub wolności człowieka. R. Kuźniar określa ten sposób reagowania NGOs pojęciem „funkcji oskarżycielskiej". Pod presją organizacji pozarządowych występuje coś, co określa się „mobilizacją wstydu", ponieważ żaden rząd nie lubi być publicznie krytykowany za bezprawne traktowanie własnych obywateli i nie dopuści do tego, by podobna sytuacja miała miejsce w przyszłości. Przyczynia się to do częstszego zwracania uwagi na zagadnienia „prawno-wolnościowe" jednostki ^{[ 72 ]}.

„Ogólnie uważa się, że organizacje tzw. NGOs stanowią dodatkowy, uzupełniający reżim implementacyjny wzmacniający skuteczność ochrony praw człowieka w wymiarze narodowym i międzynarodowym. W tej ocenie można pójść dalej i stwierdzić, że organizacje pozarządowe powinny być uważane za jeden z trzech filarów uniwersalnego systemu popierania i ochrony praw człowieka, obok filaru państwowego (prawa i instytucji wewnętrznych) oraz prawa i organizacji międzynarodowych. Co istotne — jest to obecnie najbardziej dynamicznie rozwijająca się część tego systemu, bez której działalność rządów i instytucji międzynarodowych byłaby nieporównanie mniej skuteczna" ^{[ 73 ]}.

4. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

Rozpatruje skargi osób, które uważają, iż dopuszczono się wobec nich naruszeń praw ujętych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Polska ratyfikując konwencję dnia 19 stycznia 1993 r. zobowiązała się do respektowania określonych w tym akcie praw i wolności ^{[ 74 ]}. Skargę może wnieść indywidualna osoba, grupa osób lub organizacji pozarządowych powołując się na przepisy art. 34 Konwencji. Warunkiem umożliwiającym skuteczne wniesienie skargi jest wyczerpanie przez skarżącego wszystkich dostępnych w kraju środków odwoławczych. Są nimi w sprawach administracyjnych odwołanie do organu drugiej instancji, a w sprawach sądowych odwołanie do sądu drugiej instancji oraz skarga kasacyjna. Innymi słowy — jeśli istnieje w systemie krajowym dostępny środek umożliwiający sądom krajowym zareagowanie na zarzut naruszenia prawa określonego w konwencji należy z niego skorzystać. Postępowanie przez ETPCz zakończone zawarciem ugody może doprowadzić do modyfikacji obowiązującego systemu prawnego w danym państwie lub ustalenia odszkodowania bądź zadośćuczynienia. Istotne jest to, że ugoda powinna w całości naprawiać wyrządzona szkodę. W sytuacji, kiedy nie jest możliwe przywrócenie stanu poprzedniego, odszkodowanie traktowane jest jako środek naprawczy ^{[ 75 ]}.

Znanym przypadkiem przyznania odszkodowania pieniężnego w ramach rekompensaty za naruszenie konwencji była sprawa wdowy po oficerze lotnictwa wojskowego z Maroka straconego po nieudanym zamachu na króla marokańskiego. Oficer schronił się wówczas na Gibraltarze podlegającym jurysdykcji brytyjskiej, po czym został wydany przez władze londyńskie i stracony po przewiezieniu do Maroka. Art. 2 konwencji wyraźnie podkreśla jedno z zasadniczych praw człowieka — prawo do życia. Rząd brytyjski, wydając Marokańczyka władzom jego kraju, z pewnością przewidywał jaki los spotka oficera po opuszczeniu granic brytyjskich. Wydając oficera, przyczynił się tym samym do jego śmierci ^{[ 76 ]}.

Najczęściej przedmiotem skarg składanych do ETPCz są sprawy dotyczące praw osób więzionych, kar cielesnych, homoseksualizmu, transseksualizmu, ekstradycji, łamania tajemnicy korespondencji, ochrony danych osobowych, wolności słowa czy prawa własności ^{[ 77 ]}. Corocznie Trybunał w Strasburgu rejestruje kilkanaście tysięcy skarg indywidualnych, z czego przyjmuje do rozpatrzenia nie więcej niż jedną trzecią z nich. Dla wielu osób składających skargę do Strasburga ten środek ochrony praw i wolności stanowi niemalże „magiczne antidotum" na wszelkie zaznane niesprawiedliwości. Realizuje psychologiczną potrzebę zwrócenia się do instancji międzynarodowych w sytuacji kiedy państwowe wydają się niesprawiedliwe ^{[ 78 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: O prawach człowieka i obywatela Krótkie dzieje praw człowieka

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word