W perspektywie krytykowanego przez amerykańskiego filozofa reprezentacjonizmu wyrażenia języka pojmowane są jako reprezentacje albo przedstawienia przedmiotów z rzeczywistości pozajęzykowej, przy czym za poznawczo wartościowe uważa się tutaj wyłącznie wyrażenia, które są adekwatnymi reprezentacjami rzeczywistości. Według Rorty’ego jednak idea relacji przedstawiania, łączącej rzekomo wyrażenia języka ze światem, jest zupełnie jałowa, albowiem „nie jesteśmy w stanie sformułować jakiegokolwiek niezależnego testu adekwatności reprezentacji" ^{[ 13 ]}. „Wszechobecność języka" (ubiquity of language) sprawia, że nie możemy wyjść poza nasze historyczne praktyki językowe, aby porównać wyrażenia języka z jakąś niewyartykułowaną językowo rzeczywistością. Jak pisze Rorty, nie istnieją "'naturalne punkty startowe' myśli (...), które byłyby wcześniejsze i niezależne od sposobu, w jaki mówi czy mówiła jakaś kultura. (Do kandydatów na takie punkty startowe należą: jasne i wyraźne idee, dane zmysłowe, kategorie czystego intelektu, prelingwistyczne struktury świadomości itp.)" ^{[ 14 ]}.

W związku z powyższym upada leżący u podstaw filozofii języka projekt krytyki roszczeń poznawczych wszystkich sfer kultury poprzez badanie formalnych warunków adekwatności reprezentacji językowych. Wiarygodność poznania, zdaniem autora Filozofii a zwierciadła natury, jest raczej sprawą spełniania aktualnie obowiązujących w danej kulturze standardów uzasadniania przekonań niż adekwatnego przedstawiania rzeczywistości, zaś prawdziwość jakiegoś wyrażenia językowego równoznaczna jest z jego zasadną stwierdzalnością (warranted assertibility) ^{[ 15 ]}, a nie opiera się na jakiejkolwiek relacji łączącej to wyrażenie z rzeczywistością pozajęzykową. Wyrażenia języka, twierdzi amerykański filozof, powinny być pojmowane po prostu jako narzędzia czy nawyki działania wytworzone przez ludzi dla lepszego radzenia sobie w otaczającym ich środowisku — poezja i nauka, polityka, moralność i religia są różnymi praktykami językowymi, służącymi do realizacji odmiennych, niewspółmiernych celów, żadna z nich jednak nie dostarcza nam przedstawień świata czy ludzkiej jaźni, żadna z nich nie jest „bliżej rzeczywistości" niż którakolwiek inna ^{[ 16 ]}.

Nasza kultura po linguistic turn

Uświadomienie nam, że język nie stanowi „medium reprezentacji", nie służy odzwierciedlaniu obiektywnej rzeczywistości, lecz jest jedynie narzędziem realizacji naszych, ludzkich celów, Richard Rorty uważa za najdonioślejsze osiągnięcie filozofii po linguistic turn. Osiągnięcie to prowadzi jednocześnie, jak już pisałem, do podważenia całego projektu teorii poznania podjętego w punkcie wyjścia przez filozofię języka. Jednakże konsekwencje zwrotu lingwistycznego nie ograniczają się wyłącznie do sfery samej filozofii. Autor Filozofii a zwierciadła natury skłonny jest rozpatrywać historię rozwoju filozofii lingwistycznej czy filozofii języka na tle pewnej ogólniejszej zmiany, która, jego zdaniem, dokonała się bądź wciąż jeszcze dokonuje się w naszej kulturze. Jak pisze Rorty: „Mężczyźni i kobiety w ciągu ostatnich dwustu lat stali się coraz bardziej zdolni poradzić sobie bez myśli, że musi istnieć jakaś głęboka prawda o nich samych, prawda, której odkrycie jest ich zadaniem. To z kolei zaowocowało rosnącą zdolnością do odsunięcia na bok podejrzenia, że podlegamy jakiejś innej władzy niż my sami, że istnieje jakiś narrator (z grubsza: Bóg albo Natura) naszego życia, inny niż my sami, narrator, którego opisy nas dotyczące z konieczności muszą przewyższać wszystko to, co sami jesteśmy w stanie wymyślić" ^{[ 17 ]}. W tradycji zachodniej metafizyki człowieka pojmowano jako byt określony przez ogólną, niezmienną istotę — to ona stanowić miała o tym, czym zasadniczo jest każdy człowiek. Między innymi za sprawą linguistic turn, twierdzi Rorty, zdaliśmy sobie jednak sprawę, że nie istnieje żadna konieczna, uniwersalna i ahistoryczna istota człowieka. Prawda (w perspektywie Davidsonowskiej filozofii języka, na którą powołuje się Rorty) jest własnością zdań, zaś „zdania są elementami języka, a języki ludzkie to twory człowieka" ^{[ 18 ]}. Nie istnieje więc jakaś konieczna i niezmienna prawda o nas samych. To, co dotychczas proponowano nam jako wykładnię takiej prawdy, a w szczególności klasyczne ujęcie, upatrujące, zgodnie z definicją homo est animal rationale, najważniejszej cechy konstytutywnej istoty człowieka w jego rozumności, należy uznać za przygodne, z biegiem historii wytworzone opisy. Są one naszymi, ludzkimi wytworami i jako takie zawsze mogą zostać zmienione lub zastąpione nowymi opisami. Ponieważ, zdaniem Rorty’ego, „ludzka jaźń powstaje w procesie użytkowania słownika" ^{[ 19 ]}, więc wymyślając nowe opisy nas samych, stwarzamy niejako samych siebie. Dlatego też dokonania największych filozofów w dziejach ludzkości polegają nie na odkryciu jakichś głębokich prawd dotyczących naszego człowieczeństwa, lecz na stworzeniu narracji, które zawładnęły umysłami następnych pokoleń, stwarzając je tym samym na nowo i jako inne niż umysły wcześniejszych generacji. Ostatecznie więc Rorty stwierdza, iż „najważniejszy, aczkolwiek mimowolny wkład filozofii lingwistycznej w naszą kulturę polega na tym, że pomogła nam ona przejrzeć na wylot platońskie pojęcia "obiektywności", „konieczności", „rozumu" czy „natury ludzkiej" i pozwoliła zastąpić je ideą człowieka jako istoty zmieniającej samą siebie, zdolnej wytwarzać siebie na nowo poprzez przetwarzanie swojego sposobu mówienia" ^{[ 20 ]}.

„Dykcja". Pismo literacko-artystyczne 1997 nr 5.

Zobacz także te strony: Rorty'ego próba odczarowania Filozofii

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Rorty'ego próba odczarowania Filozofii J. Habermas i teoria racjonalności komunikacyjnej

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word