Browning dowodzi, że zbrodnicze zachowania Niemców ze 101. Batalionu uwarunkowane zostały przede wszystkim sytuacją wojny, a także podporządkowaniem się grupie, konformizmem, obawą przed izolacją oraz ślepym posłuszeństwem wobec rozkazów przełożonych, ale także i indoktrynacją antysemicką. Sugeruje on, że po pierwszych egzekucjach, po wpływem wojny, psychika „zwykłych" ludzi radykalnie się zmienia i stają się sprawnymi mordercami, których cechuje bezwzględność.

Czy „Zwykli ludzie" mogą być mordercami? Czy w wyniku wojny przeciętny człowiek może zamienić się w oprawcę? Policja Porządkowa, moim zdaniem, de facto nie miała zadań czysto wojennych i nie prowadziła walk, przy których przeciwnicy mogli w jakikolwiek sposób się bronić jak na froncie. Działanie batalionów policji, moim zdaniem, wynikało z pewnych norm etyczno-moralnych, które członkowie Policji Porządkowej przyswoili sobie dużo wcześniej — w procesie socjalizacji. ^{[ 24 ]} Brutalizacja działań uderzała zresztą w obie strony i Żydzi równie surowo traktowali nazistów, gdy mieli możliwość zemsty. ^{[ 25 ]}

Analizę 101. Batalionu przeprowadził też Goldhagen. Różnica uwypukla się już w tytułach: „zwykli ludzie" i „zwyczajni Niemcy". W książce Gorliwi kaci Hitlera Goldhagen zaznacza, iż „zwykli" Niemcy nie tylko byli oprawcami wykonującymi swoje rozkazy z przyjemnością, ale nawet z własnej woli chcieli zostać ludobójcami. ^{[ 26 ]} Podstawą do tego rozumowania jest dla Goldhagena specyficzna i unikalna natura niemieckiego antysemityzmu — czasem „jawna", czasem „utajona", a Hitler jedynie wyzwolił dławione antysemickie nastroje. Ciekawym przykładem jest fakt, iż dzieci żydowskie nie przypominały oprawcom swoich dzieci i nie wywoływały uczucia sympatii, bądź współczucia, co według Goldhagena dowodzi występowania „nazistowskiej choroby mózgu", nie próbując tłumaczyć zaistniałych faktów w jakikolwiek sposób.

Browning i Goldhagen doszli do zupełnie odwrotnych wniosków mając w gruncie rzeczy ten sam materiał, tak więc ostatni rozdział książki Browninga jest poświęcony polemice z Goldhagenem. Dodatkowo Goldhagen zwraca uwagę, niejednokrotnie słusznie moim zdaniem, aby nie wierzyć w powojenne relacje. ^{[ 27 ]}

Warto wspomnieć o badaniach Omara Bartova na temat struktury społecznej niemieckiej armii, która opierała się na tym, iż żołnierze, policjanci, a także cywile byli indoktrynowani w bardzo różnych organizacjach zanim wojna wybuchła, także przez mass media. Narzucono nowy system wartości i idei , który był połączeniem efektywności działania i zaangażowania duchowego ^{[ 28 ]} i z którym Niemcy mieli się utożsamiać. Bartov zaznacza, że tradycyjny system wartości i pewien kodeks dyscyplinarny nie dopuściłby do takich bezsensownych zbrodni, jednak z punktu widzenia reżimu takie działania były realizacją postulatów ideologii nazistowskiej, tak samo zresztą jak i wojna. ^{[ 29 ]} System prawny III Rzeszy przystosował się do nowego systemu wartości sankcjonując: społeczny darwinizm, rasizm, antysemityzm, nihilizm i antybolszewizm. Wszystko co złe i niezgodne z tymi wytycznymi musiało zostać unicestwione. ^{[ 30 ]} Zbrodnie, których się dopuszczali Niemcy były według norm nazistowskich słuszne i moralnie konieczne. Przekonaniem tym, poprzez propagandę, faszerowano nie tylko żołnierzy, ale i zwykłych obywateli, aby wzmocnić ich przekonanie do słuszności sprawy nazistowskiej. Dodatkowo obecna była bardzo rygorystyczna dyscyplina, za złamanie której przewidziane były wysokie kary, włącznie z karą śmierci za odmowę służby. Bartov twierdzi, że istnieje związek pomiędzy zbrodniami nazistowskimi, a dyscypliną ^{[ 31 ]}, które to według niego miały się samoistnie napędzać. Wreszcie, sposób myślenia „zwykłego" Niemca tak radykalnie był zmieniony przez system nazistowski, że będąc „panem" wiedział, że jego celem jest eliminowanie „podludzi", a życie tych ostatnich nie ma żadnej wartości. W warunkach brutalizacji przez wojnę, często żyjąc w stresie, w obawie przed przełożonymi, „zwykły" Niemiec czerpał przyjemność z cierpień innych. ^{[ 32 ]} Zdaniem Bartova to właśnie ofiary są katalizatorem brutalizacji Niemców, gdyż to one zmusiły ich do takich działań, samym swoim istnieniem. Negatywne emocje związane z ludobójstwem, były kierowane w stronę ofiar, dehumanizując je, powodując, że to one były winne „wszystkiemu". ^{[ 33 ]} Bartov tak to określa: Łatwiej jest zabijać, gdy nie dostrzega się w nieprzyjacielu takiego samego człowieka. ^{[ 34 ]}

Praca ta jest jedynie zarysem problematyki z dziedziny psychohistorii. Pozostaje jeszcze wiele argumentów, których nie opisałem, mimo to pokuszę się o skromne podsumowanie. System nazistowski kompletnie niszczył kręgosłupy moralne poprzez wieloletnią indoktrynacje, a na przezwyciężenie moralnych skrupułów i eskalacje brutalności wpływało bardzo wiele czynników, które wymieniałem w swojej pracy. Niewątpliwie konkluzją może być zdanie, iż ludzie przedstawieni w książce Browninga walczyli za nazizm, a więc za wszystko czym on był.

Bibliografia:

• Bartov Omer, Żołnierze fuhera, Warszawa 2004
• Browning Christopher, Nazi policy — Jewish workers — German killers, Cambridge 2000
• Browning Christopher, Zwykli ludzie — 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostatecznie rozwiązanie" w Polsce, Warszawa 2000
• Goldhagen Daniel Jonah, Gorliwi kaci Hitlera — zwyczajni Niemcy i holocaust , Warszawa 1999
• Pawelec T. ,Psyche i Klio — historia w oczach psychohistoryków, Lublin 2002
• Sack John, Oko za oko — przemilczana historia Żydów, którzy w 1945 mścili się na Niemcach, Gliwice 1995

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Powstanie Warszawskie Konfederacja Barska: warcholstwo w imię Maryi

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (7)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Sergiusz Prokurat Ukończył historię i europeistykę na UW, obecnie studiuje kulturoznawstwo. Studiował też politologię. Jest przedsiębiorcą. Interesuje się naukami humanistycznymi: socjologią, antropologią, ekonomia, historia, psychologia, filozofia, demografia.