§2 ust. 1-2 rozporządzenia z 14 kwietnia 1992 r. jest niezgodny z art.12 ust. 1 Konkordatu z 28 lipca 1993 r. Przepis rozporządzenia różnicuje bowiem warunki organizacji lekcji religii w zależności od liczebności zainteresowanych jej pobieraniem uczniów (wychowanków). W przypadku grup minimalnych, tzn. liczących mniej niż 7 osób w szkole (przedszkolu) nauka ma być prowadzona w grupie międzyszkolnej albo w pozaszkolnym punkcie katechetycznym, czyli poza planem zajęć szkolnych lub przedszkolnych. Zasady te dotyczą także organizacji lekcji religii katolickiej. Tymczasem we wspomnianym przepisie Konkordatu państwo polskie zagwarantowało, że szkoły i przedszkola prowadzone przez jednostki państwowe lub samorządowe będą organizowały lekcje religii w ramach planu zajęć, czyli w siatce zajęć ^{[ 5 ]}, zgodnie z wolą zainteresowanych i to bez względu na liczbę zgłaszających się dzieci. Konkordat nie dopuszcza w tej dziedzinie ograniczeń ilościowych. Placówki oświatowe mają obowiązek traktatowy zapewnić lekcje religii katolickiej zainteresowanym, bez względu na liczbę uczniów (wychowanków).

§2 ust. 1-2 rozporządzenia MEN jest niezgodny z wyrażonymi w art. 32 Konstytucji zasadą równości każdego wobec prawa, prawem do równego traktowania przez władze publiczne oraz zakazem dyskryminacji kogokolwiek z jakiejkolwiek przyczyny w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym. W rozporządzeniu zróżnicowano możliwości urzeczywistnienia szeregu ludzkich praw, wprowadzając zróżnicowanie na podstawie arbitralnie ustanowionych kryteriów ilościowych. Uczniowie (wychowankowie), którzy są liczniejsi w danej placówce oświatowej, w kontekście woli pobierania nauki danej religii, mają możliwość urzeczywistniania tego prawa w lepszych warunkach — nauka organizowana jest przez szkołę (przedszkole) w ramach planu zajęć. Osoby należące do mniejszości, tzn. mniej jak siedmiu, a więcej jak trzech zamierzających pobierać naukę danej religii, mogą to czynić ale w punkcie pozaszkolnym, ewentualnie w grupie międzyszkolnej. W praktyce nauka takich grupach jest mało realna, ponieważ szkoły ze względu na trudności finansowe bronią się przed takimi dodatkowymi obciążeniami swych budżetów. ^{[ 6 ]} W ogóle nie przewiduje się organizowania nauki religii dla grup mniejszych niż trzy osoby oraz dla pojedynczych zainteresowanych. Tego rodzaju ograniczeń nie można w sposób przekonywujący uzasadnić trudnościami organizacyjnymi. Szkoły organizują bowiem lekcje w ramach indywidualnego toku nauczania np. dla uczniów wybitnie zdolnych, czy dla przewlekle chorych. Przyjęcie korzystniejszych standardów dla grup mniejszościowych jest możliwe. Dla porównania, zgodnie z §6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 3 grudnia 2002 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych ^{[ 7 ]} naukę języka (w języku) mniejszości narodowej lub grupy etnicznej organizuje się w grupie międzyklasowej, jeżeli liczy ona co najmniej trzech uczniów.

Prawodawca a w konsekwencji także publiczne placówki oświatowe, odmiennie traktują grupy znajdujące się w takiej samej sytuacji, tzn. uczniów (wychowanków) publicznych szkół (przedszkoli), którzy są zainteresowani pobieraniem nauki religii. Kierują się przy tym kryterium liczebności chętnych do nauki. Osoby należące do małych grup są pod względem warunków nauki traktowane gorzej, czyli są dyskryminowane, w porównaniu do członków liczniejszych wspólnot. Narusza to zatem ich równość wobec prawa.

§3 ust. 2 w związku z §2 rozporządzenia z 14 kwietnia 1992 r. jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przepisy wspomniane limitują warunki nauczania etyki w szkołach publicznych dla uczniów szkół publicznych na podstawie kryterium ilości osób mających uczestniczyć w zajęciach. W istocie rzeczy przywołane przepisy zawierają ograniczenia prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami (art. 48 ust. 1 Konstytucji), prawa rodziców do zapewnienia swym dzieciom wychowania moralnego i religijnego zgodnie ze swymi przekonaniami (art. 53 ust. 3 Konstytucji), wreszcie wolności sumienia i wyznania dzieci oraz ich przekonań (art. 48 ust. 1 ustawy zasadniczej). Tymczasem zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie, a nie w rozporządzeniu.

Wspomniany przepis jest niezgodny z zasadą równości wobec prawa, prawem do równego traktowania przez władze publiczne oraz zakazem dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym, o których mowa w art. 32 Konstytucji. Analogicznie jak w przypadku nauczania religii uczniowie mogą pobierać naukę etyki w zróżnicowanych warunkach w zależności od ilości chętnych w danej szkole. Jeżeli należą do grupy liczniejszej, na naukę organizuje im szkoła na swym terenie, w ramach planu zajęć szkolnych. Jeżeli natomiast są mniej liczni pobierają naukę w grupie międzyszkolnej, czyli siłą rzeczy poza planem zajęć. Kryterium liczebności służy zatem do zróżnicowania sfery uprawnień ludzkich a zarazem obowiązków szkół, w myśl zasady: „kto liczniejszy, ten lepszy". Jest to równoznaczne z odrzuceniem zasady równości oraz zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny w szczególności w życiu społecznym.

§5 ust. 1-2 rozporządzenia z 1992 r. są niezgodne z wyrażoną w art. 65 ust. 1 Konstytucji normą stanowiącą, że wyjątki od wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy określa ustawa. Przytoczone przepisy rozporządzenia MEN określają ograniczenia wykonywaniu zawodu nauczyciela religii, dotyczą koniczność otrzymania imiennego skierowania do danego przedszkola lub szkoły, jako przesłanki zatrudnienia. Cofnięcie skierowania jest równoznaczne z utratą uprawnień do nauczania religii w danej placówce. Przedstawione są one jednak ustanowione w drodze rozporządzenia a nie ustawy, przez co pozostają w sprzeczności z art. 65 ust. 1 ustawy zasadniczej.

Niezgodne z art. 65 ust. 1 Konstytucji jest także w §6 rozporządzenia powierzenie określenia kwalifikacji zawodowych nauczycieli religii Konferencji Episkopatu Polski oraz właściwym władzom zwierzchnim kościołów i innych związków wyznaniowych w porozumieniu z Ministrem Edukacji. Na tej podstawie zawarte zostało porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii ^{[ 8 ]} oraz porozumienie pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji Narodowej w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej ^{[ 9 ]}. Określenie kwalifikacji nauczycieli religii jest równoznaczne z ograniczeniem wolności wykonywania tego zawodu, a to poprzez wskazanie wymogów merytorycznych i osobistych jakie powinien spełniać zatrudniony w tym charakterze. W związku z tym powinno ono nastąpić, zgodnie z art. 65 ust. 1 Konstytucji, w formie ustawy uchwalonej przez Sejm a nie w drodze aktu zwierzchnich władz właściwego kościoła, czy związku wyznaniowego.

§6 rozporządzenia MEN z 14 września 1992 r. jest także niezgodny z art. 87 Konstytucji, który precyzuje tzw. zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego w RP. Do tego systemu nie należą akty wydane przez władze zwierzchnie kościołów i innych związków wyznaniowych w porozumieniu z właściwymi ministrami. Określenie kwalifikacji zawodowych nauczycieli religii jest równoznaczne ze stanowieniem norm prawa powszechnie obowiązującego, reguluje bowiem sferę praw i obowiązków nie tylko jednostek organizacyjnych wewnątrz administracji lecz także osób fizycznych, czy osób prawnych np. Kościołów i związków wyznaniowych. Określenie kwalifikacji zawodowych nauczycieli religii powinno nastąpić w formie przewidzianej przez art. 87 w związku z art. 65 ust. 1 Konstytucji, czyli w formie ustawy.

§10 ust. 1 rozporządzenia MEN z 14 kwietnia 1992 r. jest niezgodny z zasadą równouprawnienia związków wyznaniowych wyrażoną w art. 25 ust. 1 ponieważ stwarza on szczególne udogodnienia dla wyznań chrześcijańskich w zakresie nauczania religijnego i moralnego. Gwarantuje zwolnienie uczniów uczęszczających na religię w celu odbycia rekolekcji wielkopostne, o ile ich religia lub wyznania tego wymagają. Pieczę nad uczniami w zakresie realizacji tego obowiązku zapewniają katecheci. Dla żadnych innych religii nie przewidziano analogicznych udogodnień. Szkoły publiczne akomodują swoją działalność jedynie do wyznań chrześcijańskich wymagających uczestnictwa w rekolekcjach wielkopostnych. Pozostałe związki wyznaniowe nie mogą korzystać na takich samych zasadach z udogodnień w głoszeniu swej doktryny religijno-moralnej.

Przepis omawiany jest także niezgodny z wyrażoną w art. 25 ust. 2 Konstytucji zasadą bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Prawodawca stworzył bowiem szczególne warunki do propagowania nauczania tradycyjnych kościołów chrześcijańskich, obligujących swych wyznawców do uczestnictwa w rekolekcjach wielkopostnych. W celu uczestnictwa w rekolekcjach prawodawca przewidział trzydniową przerwę w zajęciach szkolnych. W świetle rozporządzenia uczestnictwo w rekolekcjach nabiera charakteru quasi-obowiązku szkolnego. §10 ust. 1 jest przepisem prawnym o wyraźnie religijnym celu. Postawa bezstronna tymczasem wymagałaby zachowania neutralności, tzn. jedynie nie czynienia przeszkód w uczestniczeniu w rekolekcjach po zakończeniu zajęć szkolnych. Prawodawca legitymizuje pieczę na wykonaniem tego obowiązku religijnego ze strony katechetów.

Norma wynikająca z §12 zd. 1 rozporządzenia z 14 kwietnia 1992 r., zgodnie z którą w pomieszczeniach szkolnych może być umieszczony krzyż, jest niezgodna art. 25 ust. 2 Konstytucji, czyli z ustrojową zasadą bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych światopoglądowych i filozoficznych oraz z wyrażoną w art. 10 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania normą, że Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań.

Krzyż powszechnie uznawany jest za symbol chrześcijaństwa, wyrażający podstawową prawdę tej religii, iż Jezus Chrystus — Syn Boży, Bóg-Człowiek — dobrowolnie wybrał śmierć na krzyżu, aby zbawić ludzkość. Wspomniany przepis rozporządzenia MEN nie określa, kto decyduje o umieszczeniu symboli religijnych w pomieszczeniach szkolnych. Ponieważ organem zarządzającym szkołą jest dyrektor, który ponosi także odpowiedzialność za funkcjonowanie placówki, to uzasadniony jest wniosek, iż decyzję w tej sprawie ostatecznie podejmuje właśnie on.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Sytuacja prawna szkolnego nauczania religii Nauka religii w szkole – podstawy prawne

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego