W analizowanym przypadku istotna kwestia stosunków wyznaniowych uregulowana została przez Ministra Finansów, który nie posiadał pełnomocnictw do występowania w imieniu Rządu RP oraz przez Delegata Konferencji Episkopatu Polski, również nie posiadającego pełnomocnictw od Stolicy Apostolskiej. Episkopat Polski zawierając Porozumienie z 31 października 2007 r. nie przedłożył szczególnego pełnomocnictwa udzielonego przez papieża. Zatem zawarcie porozumienia naruszyło uprawnienia Stolicy Apostolskiej określone w Konkordacie.

Porozumienie z 31 października 2007 r. narusza także art. 3 w związku z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych. Pomimo wadliwego przyjęcia analizowany akt jest aktem normatywnym. Jego przepisy stanowią podstawę do formułowania norm ogólnych i abstrakcyjnych, które mogą być realizowane nie określoną zawczasu liczbę razy. Zatem jako akt normatywny, Porozumienie z 31 października 2007 r., zgodnie z art. 3 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych, winno zostać ogłoszone niezwłocznie. Ponieważ akt ten został ustanowiony przez, jako jedną ze stron, Ministra Finansów, to zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 1 wspomnianej wyżej ustawy powinien zostać ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Finansów. Dotychczas, tzn. do 28 stycznia 2008 r. analizowane Porozumienie nie zostało opublikowane zgodnie z wymogami ustawy z 20 lipca 2000 r. Wnioskodawcy zapoznali się z jego treścią za pośrednictwem publikacji na stronie internetowej Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, w dziale pt. Dokumenty.

W procesie ustanowienia analizowanego aktu normatywnego naruszono art. 16a ust. 3 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, który przewiduje, że umowy, zawierane między właściwymi rzeczowo centralnymi organami administracji rządowej a władzami poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych, po ich podpisaniu, zostają opublikowane w dziennikach urzędowych właściwych ministerstw. W omawianym przypadku publikacja winna nastąpić w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Finansów. Nic takie jednak nie miało miejsca.

Ponadto Porozumienie Ministra Finansów oraz Delegata Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Służby Celnej należy uznać za niezgodne z konstytucyjną zasadą równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych (art. 25 ust. 1 ustawy zasadniczej). Ma ono charakter wyraźnie partykularny. Tymczasem, jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 5 maja 1998 r. (Sygn. K. 35/97), z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych jest istotne, aby sfera uprawnień przysługujących poszczególnym kościołom i związkom wyznaniowym była poddana jednolitej regulacji. Natomiast Akt z 31 października 2007 r. przewiduje ustanowienie jedynie duszpasterstwa katolickiego. Według informacji posiadanych przez Wnioskodawców innym kościołom i związkom wyznaniowym, zwłaszcza tym skupionym w Polskiej Radzie Ekumenicznej, nie zaproponowano powołania duszpasterstw w służbie Celnej. Kapelani katoliccy w Służbie Celnej mają uzyskać status funkcjonariuszy państwowych, a zatem również stosowne uposażenie i inne przywileje zawodowe (patrz: §§ 4 i 6 Porozumienia), w tym zostaną objęci szczególną ochroną prawną.

W jednostkach organizacyjnych Służby Celnej mają być utworzone (w miarę możliwości) na koszt państwa kaplice, czy izby modlitwy (patrz: § 8 Porozumienia). Żadnym innym związkom wyznaniowym nie stworzono równie korzystnych warunków prowadzenia misji duszpasterskiej w Służbie Celnej, co Kościołowi katolickiemu. W ogóle nie przewiduje się możliwości prowadzenia duszpasterstwa przez inne wyznania w jednostkach celnych Tymczasem członkowie wyznań nierzymskokatolickich także pełnią służbę we wspomnianej formacji. Dotyczy to w szczególności prawosławnych na Podlasiu oraz wyznawców Kościołów protestanckich na Śląsku Cieszyńskim. Im, jako członkom związków wyznaniowych nierzymskokatolickich również należałoby stworzyć odpowiednie warunki zaspokajania potrzeb religijnych.

W sumie Porozumienie z 31 października 2007 r. jako dotyczące jedynie Kościoła Katolickiego ma charakter przywileju na rzecz największego związku wyznaniowego, ignoruje ono inne związki wyznaniowe i ich wyznawców. Zatem podlegają one w omawianym zakresie dyskryminacji. Podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji, czyli związki wyznaniowe działające w Polsce, o uregulowanej sytuacji prawnej, zostały potraktowane odmiennie. W konsekwencji naruszony został także art. 16a ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, wykluczający zawieranie umów między centralnymi organami administracji rządowej a władzami kościołów i innych związków wyznaniowych, które naruszałyby w szczególności zasadę równouprawnienia wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych.

§ 3 Porozumienia z 31 października 2007 r., ustanawiający obowiązek współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań, bez określenia ich zakresu, między, odpowiednio, Dyrektorem Departamentu Służby Celnej Ministerstwa Finansów i Naczelnym Kapelanem Służby Celnej oraz między kierownikami pozostałych jednostek wspomnianej formacji i odpowiednimi kapelanami Służby Celnej, jest niezgodny z zasadą wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych w swoim zakresie, wyrażoną w art. 25 ust. 3 Konstytucji oraz z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa, sformułowaną w art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Wskazane wyżej przepisy Konstytucji oraz ustawy z 17 maja 1989 r. statuują w szczególności funkcjonalny rozdział państwa i związków wyznaniowych. Kościoły i inne związki wyznaniowe prowadzą samodzielnie, bez ingerencji organów władzy publicznej swoją działalność religijną, natomiast organy państwowe samodzielnie wykonują funkcje władcze, zwłaszcza w zakresie egzekwowania norm prawa celnego. Zasadna jest teza, iż analizowany przepis podważa samodzielność Kościoła i organów władzy państwowej w dziedzinach immanentnie związanych z ich tradycyjną aktywnością. Ustanawiając obowiązek współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań, nie określono ich granic przedmiotowych. Oznacza to, że w szczególności organy Służby Celnej mają wspierać kapelanów w ich misji duszpasterskiej, a kapelani mają możliwość ingerowania w wykonywanie przez Służbę Celną funkcji m.in. wymiaru i egzekucji opłat celnych. Kwestionowany przepis prowadzi do przemieszania dwóch sfer: świeckiej i religijnej, które w Europie Zachodniej są rozdzielone od schyłku XVIII wieku. Ogólne postanowienia § 3 są o tyle szczególnie rażące, iż dotyczą zadań Służby Celnej, w trakcie realizacji których może ona stosować środki przymusu. Możliwe jest, że w ramach „współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań” przymus państwowy, groźba jego zastosowania, czy jedynie szczególnego rodzaju autorytet funkcjonariuszy Służby Celnej zostanie instrumentalnie wykorzystany dla realizacji funkcji religijnych przez Kościół katolicki. Grozi to naruszeniem fundamentalnej wolności sumienia i wyznania. Konstytucja w art. 25 ust. 3 przewiduje współdziałanie państwa i Kościoła, ale określa jego zakres poprzez wskazanie jego celów – „dla dobra człowieka i dobra wspólnego”. Zgodnie z art. 1 Konstytucji RP pojęcie dobra wspólnego należy odnieść do Rzeczpospolitej Polskiej a nie do partykularnych wartości któregokolwiek związku wyznaniowego. Reasumując należy stwierdzić, że § 3 Porozumienia z 31 października 2007 r. grozi wręcz podważeniem tożsamości Państwa i Kościoła katolickiego.

Ponadto jako niezgodny z zasadą wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych w swoim zakresie (art. 25 ust. 3 Konstytucji) oraz z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa (art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania) należy oceniać § 4 ust 2 w związku z § 6 Porozumienia z 31 października 2007 r., z których jednoznacznie wynika, że kapelani Służby Celnej wchodzą w skład jej struktur i są funkcjonariuszami państwowymi.

Analizowane przepisy Porozumienia podważają organizacyjną odrębność organów i instytucji państwowych od instytucji Kościoła katolickiego. Kapelani Służby Celnej stają się elementem struktur zarówno kościelnych jak i państwowych. W związku z tym wobec innych celników występują oni nie tylko jako duchowni ale również jako funkcjonariusze określonego szczebla. Dochodzi w związku z tym do negacji personalnego aspektu rozdziału Kościoła od państwa. Siła oddziaływania kapelanów Służby Celnej w sprawach konfesyjnych wiążę się bezpośrednio nie tylko z ich zdolnościami lub predyspozycjami osobistymi, czy atrakcyjnością przesłania religijnego, ale również ze stanowiskiem służbowym, które piastują, a zatem pośrednio z autorytetem instytucji państwowej, jaką jest Służba Celna. Stwarza to niebezpieczeństwo naruszenia wolności sumienia i wyznania innych pracowników tej instytucji. Owo prawdopodobieństwo jest tym bardziej uzasadnione, że w zakresie doboru metod pracy i programów duszpasterskich Delegat Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Służby Celnej i kapelani są samodzielni (por. § 4 ust. 3 porozumienia). Świeckie władze celne nie mają nawet prawa wzglądu do owych programów. W dziedzinie przestrzegania przepisów służby duszpasterskiej w Służbie Celnej przełożonym dyscyplinarnym kapelanów jest wspomniany Delegat (por. § 5 porozumienia). Jako funkcjonariusze kapelani Służby Celnej otrzymują odpowiednie uposażenie ze środków budżetu państwa. Tym samym państwo finansuje propagowanie i utrwalanie katolicyzmu. Oznacza to negację zasadniczego elementu składowego instytucji oddzielenia Kościoła od państwa.

§ 7 pkt 4 Porozumienia z 31 października 2007 r., z którego wynika, że Szeforaz kierownicy poszczególnych jednostek organizacyjnych Służby Celnej umożliwiają kapelanom uczestnictwo w naradach i odprawach poświęconych stanowi dyscypliny i stosunków międzyludzkich oraz informują ich o niekorzystnych zjawiskach występujących w tym zakresie, jest niezgodny z konstytucyjną zasadą wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych w swoim zakresie (art. 25 ust. 3 Konstytucji) oraz z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa (art. 9 ust. 2 pkt. 1 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania). Z przywołanego przepisu ustawy zasadniczej wynika m.in. że zarówno państwo nie powinno mieć wpływu na wewnętrzne sprawy personalne wspólnot religijnych jak i związki wyznaniowe, w tym Kościół katolicki, nie mają prawa oddziaływać na tą sferę funkcjonowania instytucji państwowej, jaką jest Służby Celnej. Narady i odprawy dotyczące stosunków międzyludzkich oraz dyscypliny stanowią jeden z najbardziej wewnętrznych aspektów działalności wspomnianej instytucji. W myśl zasady niezależności państwa i Kościoła ów wymiar funkcjonowania Służby Celnej powinien być determinowany całkowicie przez czynnik świecki. Wprowadzenie kapelanów do tego rodzaju narad i odpraw grozi stosowaniem w odniesieniu do funkcjonariuszy, bez względu na ich wyznanie, czy światopogląd, konfesyjnych (katolickich) kryteriów, niemających nic wspólnego z jakością pracy Służby Celnej. W szczególności awans zawodowy lub nagroda służbowa mogą zostać uzależnione od stopnia gorliwości religijnej zainteresowanego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Duszpasterstwo w Policji niezgodne z konstytucją Finansowanie Świątyni Opatrzności Bożej a Konstytucja

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego