Bushido, to słowo pochodzące od dwóch wyrazów: chińsko-japońskiego bushi — oznaczającego rycerza, samuraja , wojownika oraz do — określającego drogę, naukę, sposób postępowania. Bardzo często bushido tłumaczone jest jako droga samuraja, jego moralność, czy etyka wojownika. ^{[ 1 ]}

„Bushido to wielka droga. Droga nie tolerująca odstępstw, ale dopuszczająca wiele swobody. Droga konserwatywna, ale trwanie w miejscu jest jej wbrew. Bushido to droga doskonała. Droga wojny dla miłujących pokój i droga pokoju dla wojowników”. ^{[ 2 ]}

Kodeks ten regulował stosunek samurajów do całego społeczeństwa feudalnej Japonii. Nad przestrzeganiem zasad bushido nie czuwała żadna instytucja, to opinia społeczna, tradycja, wychowanie oraz siła przekonania i przykład autorytetów moralnych pewnych osobistości leżały u jego podstaw. ^{[ 3 ]}

Bushido jest owocem japońskiej świadomości, a jego fundamentem są lojalność i bezgraniczny szacunek dla Cesarza i jego rodziny. Niemniej ważnymi są też szacunek i miłość do przodków, czystość ducha i ciała, szlachetność, mądrość, trzeźwość umysłu, waleczność ^{[ 4 ]}. Błędem jest postrzeganie bushido jedynie przez pryzmat sztuk walki. Bushido, to kodeks moralny, który przeniknął wszystkie dziedziny życia w Japonii.

Bushido powstało wraz z pojawieniem się samurajów. Nie było jednak ono owocem twórczej myśli jednego człowieka, lecz wynikiem długoletniej praktyki wojowników. U schyłku okresu Senegoku i na początku szogunatu Tokugawy miały miejsce próby spisania zasad bushido w jeden zwarty kodeks. Jednak bushido pozostało raczej przekazywane ustnie i zaledwie kilka tylko reguł zostało zapisanych. ^{[ 5 ]}

Bardzo często kodeks bushido porównywany jest z etosem chrześcijańskich rycerzy. I nic w tym dziwnego, bo bushido i średniowieczny kodeks rycerski miały ten sam cel: „zapewniał wojownikom zestaw reguł postępowania, który wynosił ich ponad status zwykłych zabójców do wynajęcia”. ^{[ 6 ]}

Cóż więc legło u podstaw moralnej ścieżki wojowników? Nie możemy wskazać tylko jednego źródła bushido. Kodeks ten jest wypadkową kilku elementów: rodzimej religii shinto, konfucjanizmu, buddyzmu, nauki Mencjusza oraz Wang Yang-minga.

Z szintoizmu bushido wzięło silne przywiązanie i uległość do Cesarza i jego rodziny. Religia ta wpaja też oddawanie czci przodkom, miłość i szacunek dla kraju, który „jest świętym przybytkiem bogów…” ^{[ 7 ]}. Szintoizm uczy wojowników wiary we wrodzoną dobroć ludzi, cierpliwości i uległości, odzwierciedla również dwa główne rysy narodu japońskiego: wierność i patriotyzm. ^{[ 8 ]}

Buddyzm, zwłaszcza buddyzm kierunku mahajany ^{[ 9 ]}, wzbogacił bushido o wręcz stoickie opanowanie w niebezpiecznych sytuacjach, wiarę w nieuchronność przeznaczenia i hart ducha w cierpieniu. Najmocniej odcisnęła się na bushido buddyjska filozofia zen. Wymagała ona od samuraja surowej samokontroli, pewności siebie, zachowania zimnej krwi w obliczu śmiertelnego zagrożenia. Można powiedzieć, że buddyzm zen wpajał swoisty „pociąg do śmierci i pogardę do życia” ^{[ 10 ]}. Również medytacja zen, która pomagała wojownikom mężnie przejść w sferę niebytu pozostawała w bezpośrednim związku z kodeksem samurajskim.

Silny wpływ na kształt samurajskiego etosu miał również konfucjanizm, z którego samuraje przejęli przede wszystkim obowiązek wypełniania moralnych zobowiązań. To on właśnie ukształtował pojęcie honoru samuraja, kładł też nacisk na zdobywanie wiedzy i doskonalenie swoich umiejętności. Nauki Konfucjusza podkreślały też wagą idei posłuszeństwa wobec władcy oraz miłości synowskiej, a pięć konfucjańskich relacji moralnych uzupełniło podwaliny kodeksu.

Podobnie widoczny wpływ na rozwój bushido miały nauki Mencjusza i Wang Yang-minga. Pierwszy z nich podkreślał, że wiedza liczy się dla wojownika tylko wtedy, gdy przenika ona całą jego osobę: uczucia, rozumowanie, czyny i gdy uwidacznia się w jego charakterze. Tylko praktyczne zastosowanie w życiu posiadanej wiedzy coś znaczy, jest ona też tylko środkiem do osiągnięcia określonego celu. Wiedza jednak zawsze pozostaje w cieniu cnoty ^{[ 11 ]}. Mencjusz też twierdził, że człowiek ze swej natury jest dobry, jednak dobroć tą każdy powinien rozwijać i pielęgnować. ^{[ 13 ]}

Wielu samurajów pozostawało pod wpływem Wang Yang-minga, co miało też swoje odzwierciedlenie wśród zasad bushido. Wang Yang-ming zakładał, że ludzkie sumienie jest nieomylne oraz, że człowiek sam posiada zdolność rozróżniania dobra od zła.

Wymienione źródła bushido nie są jedynymi, ale zasadniczo najważniejszymi. Z nich właśnie wypływały proste zasady, które stanowiły wskazówki umożliwiające stosującym je wojownikom spokojne i bezpieczne życie.

Zawarte w kodeksie samurajów reguły były nieliczne i wyjątkowo proste. Całkowite i prawidłowe ich przestrzeganie pomagało wojownikom stawać się lepszymi, a z czasem idealnymi bushi. Najistotniejszymi zasadami płynącymi z bushido są wierność, męstwo, kunszt wojenny, prostota, uczciwość oraz powściągliwość. Wierność wobec swego pana była najważniejszą zasadą, „była to korona cnót” ^{[ 15 ]}. Przestrzegający tej zasady samuraj żył w gotowości do największych poświęceń dla swego suzerena, nawet do oddania własnego życia. Bezwzględne oddanie się i pokora wobec woli zwierzchników łączyła się z wyrzeczeniem się przez wojownika korzyści osobistych. Podkreślić jednak należy, że w sytuacjach, gdy władca żądał od wojownika dokonania czynu sprzecznego z przekonaniami samuraja, ten mógł, a nawet powinien, przekonać swego pana o niewłaściwości jego poglądów. Kodeks bushido bowiem nie zakładał, aby wojownicy „z sumienia czynili niewolnika jakiegokolwiek pana lub króla” ^{[ 17 ]}. Jeżeli samurajowi nie udało się nakłonić pana do zmiany rozkazu, to wojownikowi pozostawało jedyne honorowe wyjście — samobójstwo.

Ten moralny obowiązek poddanego wobec pana nakazywał poświęcenie wszystkiego dla dochowania wierności władcy. Życie wojownika było uważane za środek, którym mógł on służyć swemu panu.

Prawość i sprawiedliwość

Słuszne i sprawiedliwe postępowanie było bardzo ważnym elementem. Tylko dzięki takim wytycznym wojownicy nie stali się zwykłymi barbarzyńcami. Prawość i sprawiedliwość stały się kolejną naczelną zasadą samurajskiego kodeksu moralnego. Jasne i prawe reguły zachowania stały się wytycznymi postępowania w życiu. „Zuchwałość przekształciła się w czystą odwagę, a pusty rozgłos — w szlachetną sławę, godną respektu i szacunku. Dzięki temu prostota była daleka od prostactwa, zaś wierność nie mieszała się z tępym uporem”. ^{[ 20 ]}

Sprawiedliwość i prawość pozwalały wojownikom kroczyć drogą rozumu, bez wahania oddać życie gdy zachodziła konieczność i równie odważnie walczyć, gdy nie było szans na wygraną. „Prawość jest pokrewną męstwu”. ^{[ 21 ]}

W ciągu wieków od pnia prawości i sprawiedliwości oddzieliło się giri. Dosłowne tłumaczenie tego słowa oznacza poprawny sposób myślenia. Z czasem ewoluowało ono w nieokreślone poczucie obowiązku, które należy spełnić. Giri stało się wewnętrznym kategorycznym imperatywem, niestety wyszło poza ramy zdrowego rozsądku i został wykorzystywany dla usprawiedliwiania i tłumaczenia tego, co wypada, a co nie. Z prostej i rzeczowej reguły giri, przekształciło się w fałszywą zasadę.

Wewnętrzna równowaga i odwaga

Utrzymanie równowagi duchowej zostało przez samurajów opanowane niemal w doskonałym stopniu. Żaden wojownik nie mógł zostać wytrącony z równowagi, musiał być opanowany i cierpliwy. 

Każde zwątpienie, czy irytacja, były oznaką słabości. Żadna namiętność nie mogła zmącić równowagi ducha, trzeźwości umysłu i zachowania powagi. Twarz wojownika powinna zawsze mieć kamienny, surowy wyraz, a wszelkie uczucia powinny być głęboko skrywane przed resztą ludzi.

Całe życie wojownika było bitwą. Tylko osoba silna ciałem i rozumem mogła je przetrwać. Samuraje dążyli do osiągnięcia doskonałości, kusiły ich męstwo, hart ducha, odwaga i siła. Jednak odwaga bez prawości i rozumnego postępowania była niczym. Jak mówił Konfucjusz „męstwem jest wykonać to, co jest słusznym”. Każdy bushi musiał się doskonalić, dążyć do ideału. Jakikolwiek przejaw ulegania afektom był traktowany jako oznaka złego wychowania, słabości moralnej, a nawet prostactwa. Odwaga, której jedynym celem było narażanie się na niebezpieczeństwo i bezzasadne ryzykowanie życia, nie miała nic wspólnego z męstwem. Śmierć poniesiona w niegodnej sprawie była nazywana „śmiercią psa”. Odwaga, która wynikała z egoizmu, gdzie skutek był ważniejszy od motywów była potępiana. Prawdziwa odwaga to ta, gdy „cel zawarty jest w metodzie” ^{[ 23 ]}. Samuraje przez całe swoje życie przygotowani byli na śmierć. To właśnie ta nieodłączna obecność śmierci i pogodzenie się z nią sprawiało, że byli oni spokojni duchem.

Esencją samurajskiej odwagi, samokontroli i opanowania jest zwyczaj odbierania sobie życia przez wojownika.

„Męstwem jest żyć, gdy żyć się godzi, a umrzeć, kiedy trzeba umrzeć”. ^{[ 24 ]}

Pierwsze kroki na drodze samuraja

Życie każdego wojownika było nieustanną bitwą. Przetrwać mogli tylko najsilniejsi. Prawdziwy samuraj musiał być silny ciałem i rozumem. Przy wychowywaniu młodych bushi największą uwagę kładziono na rozwijanie charakteru, dopiero na drugim planie znajdował się rozwój intelektualny.

Rytualna inicjacja następowała w wieku pięciu lat. Wtedy chłopcy otrzymywali mały sztylet, który był ich pierwszą bronią. Gdy przyszły samuraj kończył piętnaście lat dostawał dwa miecze wakizashii i katanę, które od tej pory nosił stale przy sobie. Te dwa miecze były symbolem samurajskiego stanu.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Bushido, giri, ko - dziś. Wpływ tradycji na osobowość współczesnego Japończyka Zasady Bushido a biznes

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word