W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych podjęto próbę uzgodnienia wymienionej zasady z konstytucyjną formułą stosunków Państwo-Kościół, uznając bezstronność państwa wobec wszystkich opcji światopoglądowych, kościołów i wyznań za podstawowy komponent jego neutralności światopoglądowej ^{[ 22 ]}, utożsamiając bezstronność z neutralnością ^{[ 23 ]}.

Z zasadą neutralności korespondowała zasada rozdziału państwa i kościoła. SdRP, negując praktyki PRL, starała się nadać jej pozytywną treść. Akcentowała, zwłaszcza w drugiej połowie dekady, możliwość współpracy Państwa z Kościołem przy rozwiązywaniu ważnych problemów społecznych ^{[ 24 ]}. Nie rezygnowała jednak z postulatu świeckości państwa, będącego niezmiennym elementem jej programu w całym omawianym okresie ^{[ 25 ]}. Zasadę świeckości państwa interpretowano zgłasza jako świeckość ceremoniału państwowego, instytucji państwowych oraz nienasycanie życia publicznego treściami religijnymi ^{[ 26 ]}.

W świetle omawianych zasad programowych, partia krytycznie oceniała przemiany w stosunkach wyznaniowych po 1989 r., w szczególności naruszanie zasady rozdziału państwa od Kościoła, lansowanie koncepcji państwa wyznaniowego, podporządkowywanie prawa rozstrzygnięciom religijnym, co prowadziło do narastania nietolerancji i poczucia zagrożenia u mniejszości ^{[ 27 ]}.

SdRP sprzeciwiła się wprowadzeniu nauczania religii w szkołach publicznych, dokonanemu w trybie niekonstytucyjnym, bez konsultacji ze społeczeństwem, naruszającemu konstytucyjne i ustawowe zasady relacji między państwem a Kościołem ^{[ 28 ]}. U schyłku 1997 r. postulowano neutralność światopoglądową szkół publicznych. Domagano się zapewnienia pełnej dobrowolności katechezy w szkole, odrębnego świadectwa z religii oraz wykluczenia katechetów z rad pedagogicznych. Pomieszczenia szkolne mogłyby być udostępniane dla celów katechetycznych, lecz „nauczanie religii nie powinno być elementem działania szkoły jako placówki oświatowej” ^{[ 29 ]}.

Podobnie krytycznie oceniono wprowadzenie w ustawie o radiofonii i telewizji kryterium „wartości chrześcijańskich” jako prowadzącego (rzekomo) do powierzenia Kościołowi Katolickiemu – instytucji poza demokratyczną kontrolą – prawa weryfikacji treści audycji radiowych i telewizyjnych. W związku z tym wezwano parlamentarzystów SLD do zaskarżenia wymienionej ustawy do Trybunału Konstytucyjnego jako sprzecznej z Konstytucją ^{[ 30 ]}. Szczególnie stanowczo SdRP występowała przeciwko kryminalizacji przerywania ciąży, co uznawała za wyraz przedmiotowego traktowania kobiety i ograniczenie podstawowego prawa człowieka – do planowania rodziny oraz za kolejny krok w stronę państwa wyznaniowego ^{[ 31 ]}. SdRP konsekwentnie opowiadała się za przeprowadzeniem referendum w sprawie karalności aborcji a jej posłowie w 1994 i 1996 r. byli inicjatorami liberalizacji ustawy antyaborcyjnej. Należy podkreślić, że w ówczesnych oficjalnych wypowiedziach partii nie znajdujemy bezpośredniej aprobaty przerywania ciąży. Dostrzegalna jest natomiast negatywna ocena tego zjawiska, czemu towarzyszyła aprobata edukacji seksualnej, rozwoju opieki zdrowotnej, antykoncepcji czy pomocy socjalnej jako instrumentów zwalczania aborcji. W 1997 r. Minister Edukacji Narodowej prof. Jerzy Wiatr wprowadził do szkół przedmiot pt. „Wiedza o życiu seksualnym człowieka”.

Innym programowym wyróżnikiem Socjaldemokracji w omawianym okresie był konsekwentny sprzeciw wobec ratyfikacji konkordatu, podpisanego w dniu 28 lipca 1993 r. W oświadczeniu z 4 sierpnia 1993 r. kierownictwo SdRP, nie kwestionując możliwości regulacji położenia prawnego Kościoła Katolickiego w drodze umowy międzynarodowej, skrytykowało fakt zawarcia traktatu przez rząd pozbawiony legitymacji politycznej. Uznało zobowiązania konkordatu za determinujące treść przyszłej konstytucji i przez to czyniące Polskę nierównoprawnym podmiotem prawa międzynarodowego. Opowiedziało się za rozpoczęciem debaty ratyfikacyjnej dopiero po przyjęciu nowej ustawy zasadniczej RP ^{[ 32 ]}. W obliczu szeregu zarzutów dotyczących treści umowy, a przede wszystkim z uwagi na niemożność wniesienia doń przez parlament poprawek oraz przez odrzucenie możliwości renegocjacji przez czynniki kościelne, uchwała Rady Naczelnej w sprawie konkordatu podjęta 27 marca 1994 r. przesądziła stanowisko SdRP, zobowiązując jej posłów do głosowania przeciwko ustawie upoważniającej prezydenta do ratyfikacji traktatu ^{[ 33 ]}.

Syntezą postulatów koalicji SLD (w tym SdRP) w sprawach wyznaniowych stały się projekty konstytucji zgłoszone do Zgromadzenia Narodowego w 1993 i 1994 r. Początków genezy projektu konstytucji Sojuszu Lewicy Demokratycznej należy upatrywać w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, gdy w 1987 r. grono konstytucjonalistów Uniwersytetu Warszawskiego wystąpiło z inicjatywą powołania zespołu naukowego, którego zadaniem byłoby podjęcie problematyki teoretycznej związanej z przygotowaniem nowej konstytucji ^{[ 34 ]}. Postulat ten znajdował oparcie w uchwale X Zjazdu PZPR o potrzebie zmiany konstytucji. W 1988 r. decyzją Ministra Edukacji Narodowej zagadnienie to zostało włączone do Centralnego Programu Badań Podstawowych. Program badawczy realizowany był od 1 lipca 1988 r. do 30 września 1990 r., a kierownictwo nad interdyscyplinarnym zespołem objął prof. Sylwester Zawadzki. We wspomnianym okresie uległy rozszerzeniu cele badawcze; poza opracowaniem jedynie teoretycznej problematyki mającej stanowić podstawę rozwiązań konstytucyjnych, zaliczono do nich przygotowanie projektu ustawy zasadniczej w ujęciu tezowym, a następnie w ostatecznej wersji artykułowanego projektu ^{[ 35 ]}. Intensywne prace toczyły się w siedmiu grupach tematycznych, mających charakter otwarty, łączących przedstawicieli wielu ośrodków akademickich i instytucji naukowych, reprezentujących zróżnicowany profil polityczny i światopoglądowy. Prace zostały zakończone w roku 1990. Przygotowano najpierw wstępne założenia, następnie tezy i wreszcie projekt nowej konstytucji, który opublikowano w październiku 1990 r. ^{[ 36 ]}. 26 listopada 1990 r. Sylwester Zawadzki zaprezentował oficjalnie projekt przewodniczącemu Rady Naczelnej SdRP Aleksandrowi Kwaśniewskiemu ^{[ 37 ]}; projekt spotkał się też z zainteresowaniem partii oraz Klubu Parlamentarnego Lewicy Demokratycznej ^{[ 38 ]}. Postulowana przez twórców projektu koncepcja relacji między państwem a związkami wyznaniowymi została wyrażona zwłaszcza w treści art. 9:

1 . Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim. Kościół i inne związki wyznaniowe są oddzielone od państwa.
2. Kościół i inne związki wyznaniowe są równe wobec prawa. Ustawy określają ich sytuację prawną i majątkową.
3. Kościołowi i innym związkom wyznaniowym poręcza się autonomię i swobodę wykonywania kultu religijnego.

Projekt ustawy zasadniczej opracowany przez zespół S. Zawadzkiego stał się następnie podstawą dla wstępnego projektu konstytucji, przygotowanego na zlecenie Klubu Parlamentarnego Sojuszu Lewicy Demokratycznej (KP SLD) przez prof. Stanisława Gebethnera ^{[ 39 ]}. W toku prac nad przepisami wyznaniowymi okazały się pomocne także projekty autorstwa Janiny Zakrzewskiej i Jerzego Ciemniewskiego oraz Komisji Konstytucyjnej Sejmu ^{[ 40 ]}. Ostateczny projekt SLD został ustalony w następstwie uwzględnienia poprawek zgłoszonych podczas dyskusji na forum KP. Prace koncentrowały się w zespole konstytucyjnym działającym w ramach Komisji Programowej KP. Ich koordynatorem był poseł Jerzy Jaskiernia ^{[ 41 ]}. Projekt stał się przedmiotem konstytucyjnej inicjatywy ustawodawczej 28 kwietnia 1993 r. ^{[ 42 ]}. 9 maja 1994 r. członkowie KP SLD złożyli nowy projekt konstytucji ^{[ 43 ]}, który zachowywał wszystkie podstawowe zasady ustrojowe projektu z 1993 r. Wprowadzone zmiany nie miały charakteru zasadniczego; były raczej korektą rozwiązań pierwotnych, wynikającą z doświadczeń funkcjonowania Małej Konstytucji ^{[ 44 ]}. Jak stwierdzono w „Uzasadnieniu”, projekt uwzględniał m.in. dorobek debaty na tematy ustrojowe, prowadzonej w Polsce od 1989 r.; był spełnieniem zapowiedzi przedwyborczych i zawierał w sobie zasadnicze tezy ustrojowe z programu SLD ^{[ 45 ]}. Właściwe przepisy wyznaniowe zachowały dotychczasową lokalizację systematyczną, numerację oraz – z pewnymi korektami – brzmienie. W związku z podpisaniem 28 lipca 1993 r. konkordatu w art. 7 zmianie uległa treść ust. 3 i dodany został ust. 4.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: W sprawie biopolometru. Triumf głupoty czy legalizacja oszustwa? Boży wojownicy

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego