W projekcie zakładano model rozdziału państwa i związków wyznaniowych, aczkolwiek nie wyrażano tego bezpośrednio; statuowano natomiast zasadnicze elementy tego sytemu. Art.7 ust. 1 eksponował zasadę świeckości państwa stanowiąc, że „Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim”. Twórcy projektu uznali ją za fundamentalną zasadę ustrojową i zamieścili wśród pierwszych dziewiętnastu „Artykułów podstawowych” ^{[ 46 ]}. Szczegółowym odzwierciedleniem wspomnianej zasady były roty ślubowania poselskiego (art. 76) oraz przysięgi Prezydenta RP (art. 100), nie zawierające żadnych, nawet fakultatywnych, elementów religijnych. Projekt pomijał całkowicie zagadnienie nauczania religii w szkole oraz duszpasterstwa wojskowego i w zakładach zamkniętych. Konsekwencją opowiedzenia się za zasadą świeckości państwa było uznanie wyższości prawa stanowionego nad normami konfesyjnymi, pozostającymi w nim w kolizji. Według art. 38 ust. 4 „Nikt bez zezwolenia wyrażonego w ustawie nie może uchylać się od spełniania obowiązków obywatelskich z powodu swych wierzeń religijnych lub światopoglądu”.

W projekcie z 9 maja 1994 r. równie wyraźnie została zaakcentowana (art. 7 ust. 4) – poprzez rygorystyczne zdefiniowanie w ujęciu pozytywnym i negatywnym – zasada równości związków wyznaniowych: „Wszystkie Kościoły i związki wyznaniowe mają równe prawa i obowiązki. Żaden Kościół ani związek wyznaniowy nie może być uprzywilejowany jakąkolwiek ustawą lub umową międzynarodową”. Zasada równości implikowała z kolei przyjęcie dla wszystkich konfesji takich samych form regulacji ich sytuacji prawnej. W art. 7 ust. 3 projektu czytamy, że „Stosunki między Państwem a Kościołem Katolickim oraz innymi Kościołami i związkami wyznaniowymi regulują ustawy lub umowy międzynarodowe” ^{[ 47 ]}. Zatem forma umowy międzynarodowej nie została zastrzeżona wyłącznie dla Kościoła większościowego ^{[ 48 ]}. Nie została ona także uznana przez twórców projektu za pierwszorzędną, tym bardziej za obligatoryjną formę regulacji statusu wspólnot wyznaniowych. Stąd nasuwa się wniosek, że w treści ust. ust. 3 i 4 wyrażono czytelnie obawę o to, aby przyszła konstytucja nie przesądzała o konieczności ratyfikacji konkordatu z 28 lipca 1993 r., a zwłaszcza, aby wspomniany akt nie skutkował upośledzeniem mniejszości wyznaniowych wobec Kościoła Katolickiego. Ochrona praw mniejszości – to jest cecha wyróżniająca treść przepisów wyznaniowych projektu konstytucji SLD. Dowodem tego jest treść art. 14 ust. 2, który stanowił, że „Każdy może swobodnie uzewnętrzniać swą przynależność do mniejszości religijnej […] oraz rozwijać właściwą jej kulturę, obyczaje lub tradycje”. Warto zaznaczyć, że zakres wspomnianej ochrony był szeroki, gdyż wykraczał poza wyznawców światopoglądu teistycznego, a nadto uwzględniał subtelne formy presji w sprawach religijnych. Art. 39 ust. 1 gwarantował tzw. prawo do milczenia, w myśl którego „Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swej ideologii, religii lub swych przekonań”. W tym kontekście wymienienie z nazwy w art. 7 ust. 2 i ust. 3 Kościoła Katolickiego można traktować co najwyżej jako przejaw kurtuazji ^{[ 49 ]}.

Projekt konstytucji SLD przewidywał konsekwentny rozdział państwa i związków wyznaniowych. Zarazem opowiadał się (w art. 7 ust. 2) za oparciem stosunków między nimi […] „na zasadach tolerancji, wzajemnego poszanowania i współpracy” ^{[ 50 ]}, w szczególności poręczał prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami (art. 12 ust. 3), zatem nie sposób omawianemu projektowi konstytucji przypisać tendencji laicystycznych, ani – tym bardziej – ateistycznych.

Po zwycięskich dla SdRP wyborach w 1993 r. nastąpiła, warunkowana politycznym pragmatyzmem, zauważalna zmiana w percepcji Kościoła Katolickiego przez część kierownictwa partii, które opowiedziało się za przezwyciężeniem wzajemnej nieufności między lewicą i Kościołem ^{[ 51 ]} Partia milcząco zaakceptowała obecność religii w szkole, nie doprowadziła do nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji, uznała kompromis w sprawie konstytucyjnego modelu stosunków Państwo-Kościół, wypracowany na forum Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w latach 1994-1997 ^{[ 52 ]}. Najwięcej kontrowersji wzbudzała kwestia ratyfikacji konkordatu. Ujawniła ona podział w kierownictwie SdRP, a także rozdźwięk między częścią liderów i masami członkowskimi. Ich katalizatorem stało się uznanie (m.in. z inicjatywy Zbigniewa Siemiątkowskiego) w sprawozdaniu Komisji Nadzwyczajnej, że Konkordat nie jest sprzeczny z obowiązującą Konstytucją ^{[ 53 ]}. Wiosną 1995 r. A. Kwaśniewski – krytycznie oceniając szafowanie groźbą państwa wyznaniowego i dostrzegając negatywne polityczne następstwa odmowy zgody na ratyfikację – opowiedział się za poszukiwaniem kompromisu w sprawie Konkordatu, którego wyrazem miałaby stać się deklaracja wyjaśniająca Stolicy Apostolskiej i Rządu RP ^{[ 54 ]}. Ostatecznie partia odcięła się od stanowiska Z. Siemiątkowskiego, pozostając wierną uchwale Rady Naczelnej z 27 marca 1994 r. ^{[ 55 ]}. Wśród liderów ugrupowania, do końca analizowanego okresu, utrzymywało się zróżnicowanie stanowisk w sprawie możliwości ratyfikacji umowy ze Stolicą Apostolską ^{[ 56 ]}. Ostatecznie przedstawiciele SdRP (szerzej SLD) na przełomie 1997 i 1998 r. opowiedzieli się w Sejmie i Senacie przeciwko ratyfikacji układu ze Stolicą Apostolską. Niestety, wniosek w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy upoważniającej Prezydenta RP do ratyfikacji konkordatu, podpisany przez ponad 120 parlamentarzystów, nie został formalnie złożony do Trybunału Konstytucyjnego ^{[ 57 ]}. Należy jednak podkreślić, że wobec perspektywy ratyfikacji konkordatu posłowie Sojuszu Lewicy Demokratycznej opowiadali się w latach 1994-1997 za uchwaleniem dziesięciu nowych, szczegółowych ustaw o stosunku państwa do kościołów i związków wyznaniowych nierzymskokatolickich ^{[ 58 ]}. Dzięki temu wspomniane konfesje uzyskały status prawny zbliżony do statusu Kościoła rzymskokatolickiego.

W latach 1990-1999 SdRP zachowywała laicki charakter swego programu, opowiadając się konsekwentnie za rozdziałem związków wyznaniowych i państwa, jego świeckością i neutralnością światopoglądową jako optymalnymi gwarancjami wolności sumienia i wyznania, a zarazem dostrzegała potrzebę współpracy państwa z Kościołem. Wymienionym zasadom, występującym w wypowiedziach programowych równolegle, nierzadko zamiennie i rozwijanym w ograniczonym stopniu nadawano liberalną treść, przeciwstawiając się jednocześnie oskarżeniom o antyreligijność czy antykościelność. Potwierdzało to fakt, że SdRP nie popadając w ideowy dogmatyzm, uznała niektóre przemiany w stosunkach wyznaniowych po roku 1989. Dążąc jednocześnie, z jednej strony do mobilizacji swego elektoratu, z drugiej zaś strony do polaryzacji wyborców, SLD nie obawiał się akcentować niektórych laickich elementów swego programu. Dowodzi tego długoletni opór partii wobec ratyfikacji Konkordatu, czy próba przeprowadzenia referendum w sprawie penalizacji aborcji wraz z wyborami parlamentarnymi w 1997 r. ^{[ 59 ]}. W programie wyborczym SLD przed wyborami parlamentarnymi w 1997 r. wyraźnie zaakcentowano walkę o prawa kobiet, zwłaszcza o prawo do świadomego macierzyństwa. Temu prawu miało służyć ustawodawstwo o planowaniu rodziny i warunkach przerywania ciąży, przyjęte w 1996 r. ^{[ 60 ]}. Dostrzegalny był związek między ideową pryncypialnością a opozycyjnym statusem partii. Zatem stosunek SdRP do własnej oferty programowej odznaczał się pragmatyzmem.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: W sprawie biopolometru. Triumf głupoty czy legalizacja oszustwa? Boży wojownicy

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego