I. Judasz Iskariota

Tak jak Albert Camus za najważniejsze pytanie filozofii uznał problem samobójstwa, tak, pewnie nieświadomie, sparafrazował sławnego pisarza i egzystencjalistę Stanisław Mikołejko, autor Żywotów Świętych Poprawionych , mówiąc, iż pytanie o Judasza jest jednym z największych pytań chrześcijaństwa ^{[ 1 ]}. Nie mnie oceniać czy sprawa Judasza jest dla dzisiejszego chrześcijaństwa akurat sprawą najważniejszą, zwłaszcza zważywszy na toczący się obecnie dyskurs w takich kwestiach jak in vitro , czy eutanazja, jednak przyznać trzeba, iż ta kontrowersyjna postać niewątpliwie budzi ciekawość i zasługuje, aby się jej bliżej przyjrzeć.

Nie będę zresztą pierwszym, ani ostatnim, który poświęci słów parę temu, cokolwiek by o nim nie myśleć, wyjątkowemu apostołowi. Poza teologami i historykami Kościoła wykorzystywali Judasza w swym warsztacie twórczym liczni poeci, pisarze i dramaturdzy światowi jak i polscy (np. Przerwa-Tetmajer, Maliński, Rostworowski czy Broszkiewicz); także malarze, by wymienić tylko sławny Pocałunek Judasza pędzla Giotta, czy szkic Dore`a o takim samym tytule. Artyści od wieków ulegali fascynacji egzystencjalną zagadką Judasza: człowieka, który odegrał negatywną rolę, jaką wyznaczono mu w planie zbawienia. Dante w Boskiej komedii tak opisuje dziewiąty krąg: jest to wielka, strzeżona przez gigantów studnia, która dzieli się na cztery strefy. Pierwsza z nich przeznaczona jest dla zdrajców bliskich, druga dla zdrajców ojczyzny, w trzeciej leżą pod lodem ci, którzy zawiedli zaufanie innych, a w ostatniej zaś, na dnie piekła w towarzystwie Lucyfera cierpią zatopieni w lodowym jeziorze Dis zdrajcy swych dobroczyńców – Judasz właśnie – zdrajca Syna Bożego, oraz Brutus i Gajusz Kasjusz – zdrajcy Juliusza Cezara:

Z ust każdych sterczał grzesznik i jak pęki
Trawy w miętlicy na miazgę był tarty:
Te jednocześnie trzej cierpieli męki.
Skazaniec przedni, nie dość że w zażartej
Tkwił paszczy, szarpan Disowymi szpony,
Raz po raz łypał ze skóry obdarty.
Rzecze Mistrz: "Zbrodzień najsrożej męczony,
Dowiedz się, Judasz jest Iskariota;
Wewnątrz ma głowę, na zewnątrz nóg trzony”.

przeł. E. Porębowicz (Pieśń XXXIV, 55 — 63).

Spójrzmy jednak jak Judasza przedstawia Biblia . Jest to wszak jedyne historyczne źródło – poza ewangeliami niekanonicznymi, w tym sławną Ewangelią Judasza – które potwierdza istnienie tego człowieka. Jednakże nie poświęca mu zbyt wiele uwagi. W Ewangeliach , co zrozumiałe, pojawia się najczęściej, poza tym jest jeszcze wzmianka w Dziejach Apostolskich i to właściwie wszystko.

Nowotestamentowe relacje przedstawiają apostoła Judasza jako zepsutego do szpiku kości. Ewangelista Mateusz wymienia go zawsze jako ostatniego z uczniów: A oto imiona dwunastu Apostołów: jako pierwszy Szymon, zwany Piotrem, i Andrzej, brat jego. Potem Jakub, syn Zebedeusza, i brat jego Jan; Filip i Bartłomiej; Tomasz i Mateusz celnik; Jakub, syn Alfeusza, i Tadeusz; Szymon Kananejczyk i Judasz Iskariota, ten, który Go zdradził. ^{[ 2 ]} [10, 2-4] Mateusz przy każdej wzmiance o Judaszu silnie akcentuje jego zdradę – tak jakby bał się, że biedny chrześcijanin-czytelnik może przeoczyć, kto jest tym złym charakterem. Można nawet zażartować, że ewangelista przechrzcił go na Judasza Iskariotę, Tego Który Go Zdradził. Ta nienawiść do zdrajcy jest zrozumiała, ale trzeba wszak zaznaczyć, że pozycja Judasza wcześniej była wcale lepsza. Jan [12,6] przedstawia go jako kwestora wspólnoty Jezusa, co wskazuje na przynależność do przywódców grupy apostołów. Tropem tym poszedł Nikos Kazantzakis, czyniąc z Judasza przyjaciela i najbliższego współpracownika Jezusa, o czym niżej.

Mateusz, podobnie jak Łukasz i Marek (te trzy relacje są prawie identyczne), popełnia jednak pewne przekłamanie w opisie zdrady Iskarioty, który poszedł do arcykapłanów i powiedział im: co chcecie mi dać, a ja wam Go wydam. A oni postanowili [dać] mu trzydzieści srebrników. [Mt 26, 14-15] Jak pisze Pinchas Lapides: …za czasów Jezusa znano złote i srebrne denary, asy podwójne i potrójne, selasy, miny, szekle, drachmy, podwójne drachmy — ale nie było monety czy waluty, która byłaby znana pod nazwą „srebrników". Już ponad trzysta lat wcześniej wyszły one z obiegu. Podobnie anachroniczne jest „odważanie" srebrników [wg niektórych tłumaczeń kapłani „odważyli”, a nie „dali” 30 srebrników – przyp. A.Sz.], które w czasach Zachariasza jeszcze było w zwyczaju, ale w czasach Jezusa dawno zostało zastąpione przez bite monety . ^{[ 3 ]}

Wróćmy jednak do relacji biblijnej. Nie wiemy tak naprawdę jak, ani też kiedy Judasz dołączył do Jezusa, wówczas uważanego jeszcze tylko za proroka. Właściwie to przekazy mówią o ostatnim – wg tradycji – apostole tylko tyle… że zdradził. Znaczenie, jak i sam przebieg zdarzenia były już wielokrotnie opisywane, czy nawet ekranizowane, dlatego zainteresowanych odsyłam choćby do Pasji Mela Gibsona, który dość wiernie zrekonstruował na ekranie stanowiska czterech ewangelistów. Co się jednak stało ze zdrajcą później? Nowy Testament przedstawia dwa odmienne, równie tragiczne i takoż samo nieprawdopodobne zakończenia jego żywota. Wg Marka były uczeń reflektuje się już post factum: A Judasz, ten, który Go zdradził, widząc, że został skazany, poczuł żal. Odniósł tedy trzydzieści srebrników najwyższym kapłanom i starszym ludu mówiąc: Zgrzeszyłem wydając krew niewinną. A oni odpowiedzieli: Co nam do tego? To twoja sprawa. Rzuciwszy tedy srebrniki do przybytku, oddalił się, a potem poszedł i powiesił się. [27, 3-5] Zbrukane krwią pieniądze wykorzystane zostają na kupienie ziemi na cmentarz dla cudzoziemców. Dzieje Apostolskie [1, 18-19] nie mówią nic o skrusze. Judasz nabywa pole i umiera na nim po przypadkowym upadku na brzuch. Obie opowieści służą tylko wyjaśnieniu aramejskiej nazwy pola w Jerozolimie znanego jako Akeldama (hakal dema ) – Pola Krwi ^{[ 4 ]}. Jaki był naprawdę koniec Iskarioty nie wiemy.

Ewangelie też nie wyjaśniają, jak Judasz, o ile był zdrajcą, zdołał utrzymać swą pozycję pośród dwunastu apostołów aż do śmierci Jezusa. Można pokusić się o dywagację, iż był on początkowo szanowaną i znaczącą postacią wśród pozostałych uczniów, którzy powierzyli mu pieczę nad „trzosem” ^{[ 5 ]}. Bowiem czy osobie, której się nie ufa i podejrzewa o konszachty ze Świątynią oddaje się w ręce cały swój, skromny zresztą, majątek? Wątpliwe. Zresztą w grupie był przecież Mateusz – były celnik, który powinien chyba lepiej nadawać się na „księgowego”. Wnioskuję więc, iż dopiero późniejszy akt zdrady zaważył na tak czarnym obrazie dwunastego apostoła, jaki podają przede wszystkim Mateusz i Jan (drugi przedstawia go nawet jako opętanego przez diabła ^{[ 6 ]}), a za nimi późniejsza tradycja chrześcijańska.

Jednak z drugiej strony, pełniona funkcja wcale nie musiała być wyrazem dużego znaczenia. Wręcz przeciwnie: wiemy przecież, że Jezus nie przykładał wartości do dóbr ziemskich. Bogatemu młodzieńcowi nakazuje, by oddał wszystko co ma i poszedł za Nim [Mt 19,21]. Jan przywołuje taką oto sytuację: Kto jest już po kąpieli, temu wystarczy, że umyje sobie tylko nogi, bo cały jest czysty. Wy też jesteście czyści, ale nie wszyscy. Wiedział bowiem, kto Go miał wydać, i dlatego mówił: Nie wszyscy jesteście czyści. [13, 10-11] Można więc przypuszczać, że Judasz zajmował się tak nic nieznaczącymi, a nawet nieczystymi z punktu widzenia zbawienia, rzeczami jak sprawy „trzosa” i zaopatrzenia z powodu własnej „nieczystości”. Wtedy jego funkcja nie miałaby charakteru nobilitującego, przeciwnie – deprecjonowałaby Iskariotę.

Dzieje Apostolskie , choć wspominają o nim tylko mimochodem, wydają się jednak potwierdzać moją pierwszą tezę. Przedstawiono więc dwóch: Józefa Barsabę, z przydomkiem Justus, i Macieja. I odmówili taką oto modlitwę: Panie, Ty znasz serca wszystkich; wskaż nam, którego z tych dwu wybrałeś, aby mógł objąć urząd posługiwania i apostolatu po Judaszu, ponieważ ten się przeniewierzył i poszedł swoją drogą. Potem rzucili losy i padł los na Macieja, który też zaraz został dołączony do jedenastu apostołów. [1,23-26] Nie ma tutaj żadnego wartościowania, a suche fakty jeno – zdradził i poszedł własna drogą. Pisane inną ręką (mniej stronniczą?), Dzieje… , są zdecydowanie łagodniejsze dla przeniewiercy.

O ile Judasz to grecka forma imienia Juda, to intrygująca jest sprawa przydomka Iskariota. Jego etymologia nie jest pewna; istnieje kilka wersji. Według pierwszej forma Iskariota to hebrajskie ish Karioth , gdzie ish znaczy mąż a Karioth to nazwa miejscowości. Wtedy Judasz byłby „człowiekiem z Kariot/ Keriot”. Nie ma wiarygodnych źródeł historycznych mówiących o takim mieście. Nazwa Kerijot pojawia się jedynie w Księgach Jozuego [15, 25], Amosa [2, 2] i Jeremiasza [48, 24]. Inny wariant podaje Günther Schwarz, który interpretuje przydomek także jako nazwę pochodzenia, ale, odmiennie od pozostałych wykładni, wyciąga ją nie z hebrajskiego, a aramejskiego Ish Kireiath – „mąż z Miasta”, czyli z Jerozolimy ^{[ 7 ]}. W grę wchodzi także łacińskie sicarius , co można przetłumaczyć jako „sztyletnik”. Ta teoria wiąże Judasza z radykalnym odłamem tzw. zelotów walczących zbrojnie o wyzwolenie Judei spod kurateli Cesarstwa. W ewangeliach nic na to nie wskazuje, ale wątek ten wykorzystał znowu Kazantzakis. Jeszcze inna teoria wychodzi od aramejskiego ishkarija co może oznaczać „oszust” ^{[ 8 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Stawiać opór Templetonowi Na drodze do konkordatu. Geneza projektu konwencji z 1988 między PRL a Watykanem

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word