Ludwik Krzywicki

pseudonimy K. R. Żywicki, J. F. Wolski i inne

( 21 sierpnia 1859 Płock - 10 czerwca 1941 Warszawa)

Polski myśliciel marksistowski, socjolog i ekonomista, pedagog, działacz społeczny, polityk. Prekursor i jeden z twórców polskiej socjologii. Ukończył rządowe Płockie Gimnazjum Gubernialne, tam kolegami jego byli późniejsi działacze partii Proletariat: Aleksander Dębski i Edmund Płoski. Zadebiutował w 1876 r. na łamach nielegalnego pisemka szkolnego „Jutrzenka". W 1878 r. Krzywicki, po otrzymaniu matury, wstąpił na Cesarski Uniwersytet Warszawski, by studiować matematykę. Wpływ na młodego studenta wywarła w 1880 r. lektura Kapitału Karola Marksa. W końcu 1882 r. uformowała się na uniwersytecie grupa młodzieży socjalistycznej „krusińszczyków". Wykonali pierwszy polski przekład I tomu Kapitału Marksa, podjęli legalną publicystykę socjalistyczną na łamach dotychczasowego organu pozytywistów, Przeglądu Tygodniowego. Krzywicki zadebiutował w dziedzinie piśmiennictwa politycznego artykułem Jeszcze o program, atakując program pracy organicznej przedstawiony przez Bolesława Prusa. Represje po buncie młodzieży w 1883 r. przeciw poczynaniom szkolnego kuratora Aleksandra L. Apuchtina zakończyły działalność „krusińszczyków". Krzywicki wyjechał wtedy nielegalnie do Krakowa. Jego szlak emigracyjny wiódł później przez Lipsk, Berno, Zurych, Paryż, Lwów. W Lipsku uczęszczał na wykłady Wilhelma Wundta, studiował ekonomię pod kierunkiem Wilhelma Roschera, ale najwięcej czasu poświęcał sprawie wydania Kapitału, która była też tematem jego korespondencji z Fryderykiem Engelsem. Po rewizji w jego mieszkaniu wyjechał w 1884 r. do Szwajcarii. Tu nawiązał kontakty z polską i niemiecką emigracją socjalistyczną, poznał Szymona Dickszteina, Marię Jankowską-Mendelson, Stanisława Mendelsona, Witolda Piekarskiego, Wilhelma Liebknechta, Eduarda Bernsteina, Karla Kautsky’ego. Rozpoczął współpracę z „Przedświtem" i „Walką Klas" — polskimi emigracyjnymi pismami socjalistycznymi wydawanymi w Paryżu. Przez blisko półroczny okres pobytu w Zurychu przysłuchiwał się uniwersyteckim wykładom Richarda Avenariusa. Od 1885 r. w Paryżu objął redakcję „Przedświtu". Studiował także w Ecole d'Anthropologie. Po dwuletnim pobycie w Płocku Krzywicki w 1888 r. zamieszkał w Warszawie. Od chwili powstania Związku Robotników Polskich stał się obok Juliana Marchlewskiego jego działaczem i czołowym teoretykiem. Po aresztowaniach niektórych członków ZRP wyjechał do Berlina, w 1893 r. odwiedził Stany Zjednoczone, później często wyjeżdżał na krótko z Warszawy do bibliotek w Berlinie, Petersburgu i Londynie. Do 1916 r. współpracował z PPS-Lewicą. Powszechnie znany jako teoretyk marksistowski, wykształcił kilka pokoleń młodzieży socjalistycznej poprzez wykłady (od 1888 r. wykładał na tajnym Uniwersytecie Latającym w Warszawie, od 1904 tamże w Towarzystwie Kursów Naukowych, oraz na Wolnej Wszechnicy Polskiej), dorobek publicystyczny i naukowy. Dwukrotnie więziony był X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej: w latach 1899-1900 (za „organizowanie bezpłatnych czytelni") oraz w 1905 r. za udział w rewolucji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. pracował w kilku placówkach naukowo-badawczych i uczelniach. Kierował katedrą historii ustrojów społecznych Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutem Gospodarstwa Społecznego. W 1938 r. Instytut Gospodarstwa Społecznego wydał jubileuszową księgę pamiątkową na jego cześć. Za osiągnięcia powołany został w skład Polskiej Akademii Umiejętności. Jednogłośnie wybrano go też na przewodniczącego nowo powstającego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. W latach 30. zajął wybitną pozycję jako socjolog i uczony. Jego dorobek jest ogromny, zarówno pod względem liczby dzieł, jak i tematyki. Wydał m.in. fundamentalną pracę Społeczeństwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost (1937). Spisał także trzytomowe wspomnienia, ogłoszone drukiem już pośmiertnie. Za swoją działalność został uhonorowany m.in. nagrodą im. Natansona, Kasy im. Mianowskiego oraz w 1934 r. nagrodą m. st. Warszawy za całokształt działalności. W 1940 r. Uniwersytet w Kownie przyznał mu doktorat honoris causa, chcąc w ten sposób wyrazić uznanie za prowadzone przez Krzywickiego badania nad litewskimi grodziskami. Krzywicki zajmował się przede wszystkim teorią rozwoju społecznego, analizą mechanizmów zmiany społecznej i badaniami formacji społeczno-ekonomicznych wspólnoty pierwotnej i kapitalizmu. Do oryginalniejszych osiągnięć Krzywickiego należą koncepcja społeczeństw terytorialnych, tzn. takich, w których istnieje własność prywatna, i teoria idei społecznych. Zajmował się analizą najniższych form więzi społecznej (koncepcja podziału ustrojów społecznych na rodowe i terytorialne, czyli klasowe), zagadnieniem rodowodu, mechanizmów rozpowszechniania i oddziaływania idei społecznych, a także analizą rozwoju rolnictwa amerykańskiego i europejskiego oraz spółdzielczością. Należy do pierwszego pokolenia polskich uczniów Karola Marksa. W marksizmie dostrzegał głównie teorię i metodę badań społecznych. Akcentował jednak ważną rolę filozofii w tworzeniu całościowej wizji świata. Fundamentalnymi tezami jego światopoglądu były: monizm, ewolucjonizm, scjentyzm i determinizm. Zmarł na atak serca 10 czerwca 1941 r. w Warszawie. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Żytniej. Podobnie jak Julian Marchlewski, należał do nurtu ateistycznego wywodzącego się z lewicowych środowisk politycznych. W swoich „Wspomnieniach" opisał działalność czegoś w rodzaju gminy, „parafii" bezwyznaniowej. Liczyła ona kilka osób i utrzymywała kontakty z młodzieżą socjalistyczną. Jej założycielami mieli być Józef Gay i Adam Szymański. Uczestnik I Zjazdu Wolnomyślicieli w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (8 grudnia 1907, 637 osób). Podjęto wtedy uchwałę o utworzeniu Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich, uchwalono Statut i wybrano Tymczasowy Zarząd, w którym przewodniczącym został A. Niemojewski, a w skład weszli m.in. Leo Belmont i L. Krzywicki. Uczestnicy zjazdu domagali się wprowadzenia cywilnych metryk, ślubów i rozwodów, utworzenia laickiego szkolnictwa, świeckich obyczajów pogrzebowych oraz świeckiej roty przysięgi w sądownictwie. Jednak już w 1909 r. władze carskie zawiesiły działalność SWP. W l. 30 uczestnik odczytów organizowanych przez Polski Związek Myśli Wolnej.

Prace o Krzywickim: Dzieła (t. 1-9, PWN, Warszawa 1957-1974); Idea a życie. Z wczesnej publicystyki (1883-1892) (PWN, Warszawa 1957); Studia socjologiczne. Wybór (PIW, Warszawa 1951); Wspomnienia (t. 1-3, 1957-1959), Henryk Holland: Ludwik Krzywicki - nieznany (Książka i Prasa, 2007).

Krzywicki został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie przy ul. Młynarskiej 54/56/58.

SPRAWDŹ NA MAPIE

(ur. ? — listopad 1933)

Poeta, publicysta, filozof, działacz oświatowy, polonofil, asymilator, przedstawiciel ruchu wolnomyślicielskiego. Członek i promotor grupy postępowców zrzeszonych w Stowarzyszeniu Pracowników Handlowych Żydów w Warszawie. Wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego do reaktywowania Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich w 1920 r. Delegat na Kongres Międzynarodówki Myśli Wolnej w Paryżu (1925) i Luksemburgu (1929). Redaktor naczelny „Myśli Wolnej" — organu prasowego SWP (1923-1924) oraz „Życia Wolnego". Zwolennik krytycznego myślenia, odrzucał irracjonalność dogmatów, jakkolwiek przydomek ateisty nie był mu miły, jednak za niemożliwość uznawał egzystencję Boga, rozumianego wedle wykładni którejkolwiek z religii. Piewca wolności sumienia i słowa, domagający się przede wszystkim reform ustawodawczych. Autor publikacji Szkice przeciwwyznaniowe (Warszawa: Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich, 1923). Zwolennik apolitycznego kształtu Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich. W artykule pt. „Wybory" na łamach „Myśli Wolnej" przed wyborami do parlamentu w 1922 r. odżegnywał się od tworzenia ugrupowania wyborczego lub wspierania konkretnej partii, podkreślając przy tym jednak, iż „wolnomyśliciel nie może głosować na tych, którzy Myśli Wolnej wypowiedzieli wojnę. Myśl Wolna, jako ruch przedewszystkiem etyczny, takiego czynu tolerować nie może. Pozostawiamy tzw. chrześcijańskim stronnictwom kłamanie, każdym czynem i postępkiem, podstawowym założeniom idei chrześcijańskiej. Wolnomyśliciele zasady Myśli Wolnej trzymać się muszą, lub… przestają być wolnomyślicielami. Głosować mogą więc tylko na tych, którzy bronić będą Myśli Wolnej z trybun parlamentarnych lub przynajmniej zachowywać się wobec niej neutralnie." Przeciwnik utożsamiania wolnomyślicielstwa z ateizmem. W „Myśli Wolnej" 1923 r. pisał „Ateizm - to odrzucenie wszelkich dogmatów doprowadzone do dogmatyzmu; wolnomyślicielstwo — to oswobodzenie się z wszelkich dogmatów, nie wyłączając ateizmu." W Zarządzie Głównym Polskiego Związku Myśli Wolnej, wybrany na I Krajowym Zjeździe PZMW w Warszawie, w gmachu teatru „Ateneum", w 1929 r., przy uczestnictwie 300 delegatów (do Zarządu weszli wtedy też Tadeusz Kotarbiński, Z. Radliński, J. Sołtyk, K. Sterling, L. Śledziński, Teofil Jaśkiewicz). Redaktor naczelny (1930-33) pisma „Racjonalista" — organu Warszawskiego Koła Intelektualistów przy PZMW, którego zadaniem było głównie kształtowanie wolnomyślicielskiej kadry nauczycielskiej. Mottem czasopisma było zdanie z Deklaracji Myśli Wolnej F. Buissona „Myśl wolna nie jest doktryną, jest metodą swobodnego myślenia". W pierwszym numerze „Racjonalisty" określono główny cel działania WKI, którym było „pogłębienie teoretyczne zasad myśli wolnej i stworzenie ośrodka, dokoła którego zgrupowaliby się intelektualiści - wolnomyśliciele z całego kraju. W Zarządzie Tymczasowym Warszawskiego Koła Intelektualistów (razem z T. Kotarbińskim — prezes, H. Maurizio). Koło domagało się prawnego uznania bezwyznaniowości, zniesienia obowiązkowej religii na maturze, oddzielenia państwa od kościoła i zapraszającego do współpracy środowiska nauczycielskie, wprost odrzucając kierunek "bezpośredniej propagandy w szerokich masach".

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Homo sovieticus – spór o człowieka Chrzest Konstytucji

Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Joanna Rutkowska Ukończyła socjologię na UW (Praca magisterska: "Elementy światopoglądu polskich ateistów", 2007). Działaczka PSR (w latach 2007-2008 sekretarz PSR, od 2009 członek zarządu). Pracuje jako redaktorka.  Numer GG: 1066847  Skype: rutkoff700  Liczba tekstów na portalu: 14  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Wspomnienie o profesorze Andrzeju Nowickim