1 listopada PSR przypomina o dziedzictwie Myśli Wolnej

Tadeusz Kotarbiński spoczywa na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, Ludwik Krzywicki kilka ulic dalej, na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Okopowej, a Jan Baudouin de Courtenay zaraz obok — na ewangelicko-reformowanym przy Żytniej. A co z pozostałymi wolnomyślicielami?

Lista polskich wolnomyślicieli tworzących ruch laicki jest długa, otwierają ją nazwiska z końca XIX w. Niestety, spora jest też luka w naszej wiedzy o ich działalności, problemach i dokonaniach. Trzeba bez oszukiwania się przyznać, że (wyłączając kilka wyjątków, jak Kotarbiński czy Krzywicki), tajemną wiedzę o polskim ruchu laickim pielęgnuje garstka specjalistów — historyków bądź nielicznych zapaleńców. A przecież chodzi tu o naszych prekursorów. Bez nich nie byłoby nas tutaj.

Jednym z licznych działań, jakie PSR może podjąć na rzecz przywracania kulturze polskich wolnomyślicieli jest „odkurzenie" tych osobowości, przypomnienie ludziom o ich istnieniu i dokonaniach. Na taki długofalowy program składałoby się wiele działań, a że trzeba korzystać z każdej sposobności, zacznijmy już teraz.

Zbliża się 1 listopada. Większość z nas, bez względu na światopogląd, odwiedza w tym czasie cmentarze. Zróbmy pierwszy krok do zaznaczenia obecności wolnomyślicieli w przestrzeni publicznej. Jeśli podczas wizyty na cmentarzu natkniesz się na grób wolnomyśliciela/wolnomyślicielki — zatrzymaj się, zapal znicz, a jeśli grób jest zaniedbany — posprzątaj. Jesteśmy ateistami, ale zapalony znicz nie musi oznaczać zmartwychwstałego Chrystusa. Może być i od wieków jest symbolem pamięci, życia i energii witalnej.

Jak zadbać o grób, skoro nazwiska wolnomyślicieli są mało znane? Niektóre znajdziecie w dołączonym spisie. Zaznaczono w nim groby znajdujące się w Warszawie, odszukanie reszty przed nami. A może znacie już lokalizacje jakichś grobów albo jeszcze inne nazwiska? Szczególnie osoby odwiedzające nekropolie w dużych miastach mają spore szanse na odnalezienie grobów. Warto, bo od małych kroczków rozpoczniemy ocalanie naszego dziedzictwa.

Ocalmy ich od zapomnienia!

Spis niektórych wolnomyślicieli polskich

Właśc. Leopold Blumental

(8 marca 1865 Warszawa — 19 października 1941 tamże)

Warszawski adwokat, eseista, poeta, znawca i tłumacz literatury francuskiej i rosyjskiej, założyciel Polskiego Towarzystwa Esperantystów; W latach 1907-1913 redaktor naczelny i wydawca czasopisma „Wolne słowo", gdzie zamieszczał własne prace krytycznoliterackie, m.in. o Tołstoju. Publikowali tam m.in. Janusz Korczak, Wacław Nałkowski. Działacz i członek władz Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich. Ukończył warszawskie V Gimnazjum Państwowe w roku 1885. W 1892 został wpisany na listę adwokatów przysięgłych w Petersburgu. Zarówno podczas pobytu w Rosji do 1904 roku jak i w Warszawie kontynuował działalność literacką i prawniczą. Był m. in. radcą prawnym ZASP i ZAiKS. Był autorem kilku powieści m. in. Zaślubiny śmierci, Kapłanka miłości, W wieku nerwowym, Sprawa przy drzwiach zamkniętych i zbiorów Nowele i satyry, Rymy i rytmy. Był autorem przekładu Eugeniusza Oniegina Puszkina; autor scenariuszy filmowych Strzał 1922 i Uwiedziona 1931. Zajmował się też judaistyką. Zginął w getcie warszawskim.

(13 marca 1845 Radzymin — 3 listopada 1929 Warszawa)

Ojciec Cezarii, językoznawca polski pochodzenia francuskiego; profesor uniwersytetu w Kazaniu (1875), Dorpacie, Krakowie (1894-98), Petersburgu, Warszawie (od 1918); twórca kazańskiej szkoły językoznawczej, prekursor praskiej szkoły fonologicznej; od 1887 członek AU, od 1897 Petersburskiej AN i in.; inicjator i wydawca „Prac Filologicznych", współzałożyciel (1925) Polskiego Towarzystwa Językoznawczego; Autor licznych prac z teorii języka, historii i dialektologii języków słowiańskich, językoznawstwa porównawczego, indoeuropeistyki, m.in. O driewnie-polskom jazykie do XIV stoletija (1870), Opyt fonietiki riezjanskich goworow (1875), O ogólnych przyczynach zmian językowych (1891), Zarys historii języka polskiego (1922). Czynny w życiu politycznym i społecznym, obrońca mniejszości narodowych. W 1922 r. kandydat na prezydenta RP z ramienia Bloku Mniejszości Narodowych. Działacz międzywojennego polskiego ruchu wolnomyślicielskiego. W październiku 1920 r., po prawie jedenastu latach przerwy wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego do reaktywowania Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich (zdelegalizowanego w 1907 r.). 23 listopada w raz z J. Hemplem, Marianem T. Lubeckim i R. Minkiewiczem uczestniczył w zebraniu grupy założycielskiej, podczas którego podpisano projekt statutu Stowarzyszenia. Od 8 listopada 1922 r. Przewodniczący Zarządu Głównego Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich. Wybrany ponownie w lutym 1923 r. podczas I Ogólnopolskiego Zjazdu Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich, z udziałem 60 delegatów (Stowarzyszenie posiadało wówczas 1200 zarejestrowanych członków). J. Baudouina de Courtenaya po raz kolejny wybrano prezesem w marcu 1924 r. podczas II Zjazdu Krajowego SWP, jednak w głosowaniu nie wzięła udziału część działaczy z J. Hemplem, którzy na znak protestu opuścili obrady. Rok później, w kwietniu, na III Zjeździe SWP, pod zarzutem zaprzestania pracy społecznej i ideowej, uchwalono votum nieufności dla Zarządu Głównego. Władzę przejęli zwolennicy wizerunku lewicowego. W wyniku konfliktu de Courtenay i grupa działaczy występują z SWP. W 1926 r. miało miejsce zebranie grupy założycielskiej nowej organizacji wolnomyślicielskiej — Polskiego Związku Myśli Wolnej, z uczestnictwem J. Baudouina de Courtenaya, D. Jabłońskiego i R. Minkiewicza. Związek prowadził bogatą działalność: od 1928 r. wydawał pismo „Wolnomyśliciel Polski"; założy spółdzielnię wydawniczą „Bez Dogmatu", w której wychodziły prace autorów polskich oraz kilka tłumaczeń; protestował przeciwko okólnikowi ministra wyznań religijnych — Kazimierza Bartla, nakazującemu kontrolować nauczycielom wykonywanie praktyk religijnych przez uczniów; protestowano przeciwko procesowi brzeskiemu; walczono o stworzenie cmentarza dla bezwyznaniowców, na co w 1930 r. nie uzyskano zgody ministra WriOP; o usunięcie religii ze szkół; o nowe prawo małżeńskie. W 1936 r. PZMW został rozwiązany, a pisma wolnomyślicielskie zawieszone. Jego imieniem nazwano założone w 1930 r. Towarzystwo Przyjaciół Szkoły Świeckiej. Jan Niecisław Baudouin de Courtenay został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie, przy ul. Żytniej 42.

SPRAWDŹ NA MAPIE

(Ludwik Krzywicki miał wątpliwości zarówno co do imienia, jak i pisowni nazwiska tajemniczego przybysza z Rosji o nieustalonej narodowości) oraz Adam Szymański — twórca organizacji powstańczej i zesłaniec syberyjski — założyli coś w rodzaju gminy, „parafii" bezwyznaniowej. Liczyła ona kilka osób.

ps. Jan Bezdomny, Jan Boży, Jan Wolski

(3 maja 1877 wieś Prawda — 1937 Moskwa)

Działacz komunistyczny, publicysta, krytyk literacki, wolnomularz. Od 1911 w PPS-Lewicy; w 1914 w Legionach Polskich. Współzałożyciel: Lubelskiej Spółdzielni Spożywców (1913), Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich (1920), Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spożywców i Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (1921). Od 1921 w KPP (1923-25 zastępca członka KC). Redaktor wielu pism, m.in. „Kuriera Lubelskiego" (1910), „Kultury Robotniczej" (1921-23), „Kultury Mas" (1932). 23 listopada 1920 r. uczestnik zebrania grupy założycielskiej Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich. Wraz z J. Baudouin de Courtenay’em, Marianem T. Lubeckim i Romualdem Minkiewiczem podpisał projekt statutu Stowarzyszenia. 8 listopada 1922 r. podczas pierwszego walnego zebrania wybrany na członka Zarządu SWP. W 1924 r. na łamach „Myśli Wolnej" Hempel opublikował artykuł pt. „Wolnomyślicielstwo na rozdrożu", określając linię podziału w łonie SWP. W marcu 1924 r. podczas II Zjazdu Krajowego SWP, kiedy po raz kolejny wybrano J. Baudouina de Courtenaya prezesem, część działaczy z J. Hemplem nie wzięła udziału w głosowaniu i na znak protestu opuściła obrady. Rok później, w kwietniu, na III Zjeździe SWP, pod zarzutem zaprzestania pracy społecznej i ideowej, uchwalono votum nieufności dla Zarządu Głównego. Władzę przejęła opcja lewicowa. Nowym prezesem został Zdzisław Mierzyński, który objął także funkcję redaktora naczelnego „Myśli Wolnej". W 1926 r. IV Krajowy Zjazd SWP przyjął uchwałę o wystąpieniu z Międzynarodowej Federacji Związków i Stowarzyszeń Wolnej Myśli oraz o przystąpieniu do Międzynarodówki Wolnomyślicieli Proletariackich. Przewodniczącym ZG został prof. Zygmunt Radliński, a wiceprezesem działaczka komunistyczna dr Golde-Strożecka. Wystąpiono z postulatami szkoły świeckiej, prawnego uznania bezwyznaniowości, zerwania konkordatu z Watykanem. Na V Zjeździe SWP w 1927 r. gościem obrad był sekretarz Międzynarodówki Wolnomyślicieli Proletariackich, Karol Frantze. J. Hempel wygłosił referat na temat ideowych podstaw proletariackiego wolnomyślicielstwa. Podczas kolejnego Zjazdu 8-9 kwietnia 1928 r. w Łodzi aresztowano 56 delegatów, a miesiąc później zakazano działalności organizacji, pod zarzutem prowadzenia działalności antypaństwowej. Od 1931 Hempel pozostawał na emigracji w Niemczech. W maju 1932 wyjechał do Moskwy, gdzie w ramach czystek stalinowskich został aresztowany w styczniu 1937 i wkrótce stracony. W 1956 został pośmiertnie zrehabilitowany.

(1883-1952)

Działacz Polskiego Związku Myśli Wolnej. Publicysta „Wolnomyśliciela Polskiego". Autor broszury Co wolna myśl „burzy", a co w zamian daje (1935). Wybrany do Zarządu Głównego PZMW podczas I zjazdu organizacji (Warszawa, teatr „Ateneum" 1929, 300 delegatów). W zarządzie znaleźli się też m.in. J. Landau, Z. Radliński, K. Sterling i T. Kotarbiński.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Homo sovieticus – spór o człowieka Chrzest Konstytucji

Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Joanna Rutkowska Ukończyła socjologię na UW (Praca magisterska: "Elementy światopoglądu polskich ateistów", 2007). Działaczka PSR (w latach 2007-2008 sekretarz PSR, od 2009 członek zarządu). Pracuje jako redaktorka.  Numer GG: 1066847  Skype: rutkoff700  Liczba tekstów na portalu: 14  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Wspomnienie o profesorze Andrzeju Nowickim