Gminy bogomiłów — w późniejszym okresie możemy mówić o paralelnym Kościele przenikającym się w wielu regionach Bałkanów z oficjalnym Kościołem ortodoksyjnym — prowadziły intensywną działalność misyjną. Kaznodzieje i pątnicy dążyli na zachód i wnet dotarli do płn. Włoch. W międzyczasie Słowianie zamieszkujący tereny dzisiejszej Bośni i Hercegowiny zostali w taki sposób zainfekowani nową religią (bo tak należy mówić o wyznaniu bogomiłów choć oni sami uważali się za chrześcijan), że bogomilizm uznany tu został za religię państwową. ^{[ 13 ]}

Przez tereny Bałkanów wiedzie wówczas ważny szlak handlowy z Włoch do Konstantynopola. Przenikają tędy (w obie strony) nie tylko idee, kultura, obrzędy, ale także ludzie, nauka, dokumenty. Już w X-XI wieku w Lombardii, Francji i nad Renem w Niemczech pojawiają się również neo-manichejczycy (zwani katarami ^{[ 14 ]}). Duchowy klimat ówczesnej Europy - zwłaszcza jej najbardziej rozwiniętych kulturowo części — sprzyjał ekspansji tej i pokrewnych doktryn: w Lombardii umiejscowili się np. humilianci, ^{[ 15 ]} w pd. Francji działali intensywnie wymienieni wcześniej waldensi, wielka liczba sekt i ruchów apokaliptyczno-milenarystycznych funkcjonowała w obrębie całego chrześcijaństwa zachodniego. Sprzyjało im zepsucie kleru, feudalizm Kościoła, stosunki społeczne i rozdźwięk między ideami głoszonymi przez Kościół, a praktyką życiową. Mistyczna i chiliastyczna duchowość kreowana nauką Rzymu przez zwolenników odnowy chrześcijaństwa — Grzegorz VII (1073-1085) oraz środowisko opactwa w Cluny — wywołała równolegle z zamierzonymi efektami potężny społecznie ruch intelektualno-rewolucyjny w całej Europie Zach. skierowany w zasadzie przeciwko feudalnej organizacji Kościoła (a tym samym — całemu porządkowi społeczno-politycznemu).

Katarzy są różnie nazywani — w Niemczech to kaetzer (czyli kacerze), na terenie Francji określa się ich mianem Bougres (czyli Bułgarzy — wyraźny związek z bałkańskimi bogomiłami; nie tylko etymologiczny ale i doktrynalny), we Flandrii to poplikanie (zlatynizowana nazwa paulicjan), nad Rodanem we Francji - tisserands (tkacze — w tej grupie zawodowej było szczególnie dużo adherentów neo-manichejskich idei).

Drogą z Konstantynopola dotarł m.in. diakon neo-manichejski Niketas na odbyty w Saint-Felix-de-Caraman k/Tuluzy (1167) sobór katarski — podobno nawet kierował pracami tego zgromadzenia południowo-, północno-francuskich i lombardzkich katarów. ^{[ 16 ]} Chodziło w nim m.in. o kontrowersje wokół doktryny — wybór między dualizmem skrajnym lub umiarkowanym.

Już na początku XI w. wykrywa się katarów w Orleanie (i to pośród zakonników). Synod biskupi w którym uczestniczył król francuski Robert II Pobożny skazuje ich na stos (spalenie w dn. 28.12.1022). Podobnie dzieje się w Tuluzie (1022), Monteforte k/Asti (1030), Chalon (1045), Goslarze (1052), Bonn (1145), Kolonii (1145 i 1163); obecność tych heretyków stwierdza się także w Soissons, we Flandrii, Szwajcarii, Liege, Reims, Vezelay, Artois. Płn. Italia będąca szlakiem migracji bogomilskich misjonarzy jest zarażona w nie mniejszym stopniu niż tereny Francji, Flandrii czy Niemiec. Mediolan, Orvieto, Concorezzo, Rimini, Viterbo — to tylko niektóre przykłady gdzie neo-manichejczycy (czy utożsamiani z nimi dysydenci religijni) zostają członkami rad miejskich, decydują o polityce samorządów, sprzeciwiają się i niekiedy blokują decyzje synodu kościelnego w Weronie (1184), gdzie papież Lucjusz III (1181-1185) i cesarz Fryderyk I Barbarossa uzgodnili sposób traktowania heretyków ^{[ 17 ]} (to jest w zasadzie początek funkcjonowania św. Inkwizycji — sąd kościelny, a później przekazanie skazanego władzom świeckim). Potwierdza to Innocenty III (1199) bullą Vergentis uznając w tekście kanonicznym herezję za równoznaczną ze zbrodnią obrazy majestatu boskiego. Szczególny rozwój ruchów dysydenckich ma miejsce — jak wspomniano — na południu Francji. Kościół systematycznie i naturalnie (swobodny odpływ wiernych) jest usuwany z głównego nurtu życia publicznego: społecznego, kulturowego, politycznego.

W połowie XII w. sytuacja w Langwedocji jest już na tyle poważna, że sam św. Bernard z Clairvaux przyjeżdża, by głosić serię kazań przeciwko szerzącej się herezji. M.in. w 1147 w Verfeil spotkał się z jawnym lekceważeniem — podczas wystąpienia towarzyszyły mu wrogie komentarze i ironiczne okrzyki tłumu zakłócające mowę tej osoby nr 1 w ówczesnym Kościele. Podobnie dzieje się na północ od Alp. Tzw. „trasy kaznodziejskie" (1158-1170) po zach. i pd. Niemczech „Sybilli znad Renu" czyli św. Hildegardy z Bingen to cykl wystąpień anty-manichejskich i anty-katarskich. Wszystko na nic. Herezja zatacza coraz szersze kręgi. W 1176 r. odbywa się jedyna dysputa hierarchów wiernych Rzymowi z diakonami katarskimi (Lombers k/Albi). ^{[ 18 ]} Kataryzm szerzy się zarówno wśród ubogiego gminu, mieszczaństwa, nawet niższego kleru, jak i wśród szlachty i magnaterii (zwłaszcza na pd. Francji).

Doktrynalnie francuscy i lombardzcy katarzy niewiele różnią się od bogomiłów czy paulicjan. Oprócz dualizmu ducha oraz materii i wynikających stąd wszystkich konsekwencji eschatologiczno-eklezjalnych, katarzy langwedoccy doprowadzili do przetłumaczenia i upowszechnienia Biblii w tzw. języku oc (dialekt langwedocki; pospolity, ludowy język lokalny używany zarówno w życiu codziennym jak i w literaturze, sztuce — np. przez trubadurów — na dworach). Rodzi to określone konsekwencje — Kościół rzymski traci monopol na prezentację i interpretację Pisma Św. Podstawą Biblii katarskiej są: ewangelia św. Jana i Psalmy. Ze Starego Testamentu akceptowali wyłącznie księgi prorockie i Salomona. Resztę, jako przypisywane „złemu demiurgowi", odrzucali zdecydowanie.

Ich ideologię charakteryzuje zasadniczy pacyfizm ^{[ 19 ]} oraz pewien rodzaj wiary w metempsychozę. ^{[ 20 ]} Pacyfizm dotyczył przede wszystkim osób duchownych tzw. bon-hommes i bones femmes (zwykli wierzący zwani byli credentes) — inaczej „dobrzy ludzie" (tak określa się ich w dokumentach inkwizycyjnych). Laicy byli obowiązani troszczyć się o „dobrych ludzi", gdyż przechodząc ze stanu credentes do stanu perfecti (inaczej doskonali lub „dobrzy ludzie") musieli porzucić wszelkie dobra doczesne (łącznie z dochodami), by żyć jedynie z miłosierdzia wiernych. W gminach katarskich więź między credentes, a perfecti była niezwykle silna. ^{[ 21 ]} Z kolei „dobrzy ludzie" dawali również wyrazy swego poświęcenia, oddania sprawie i bezinteresowności wobec wiernych wielokrotnie (przemieszczali się przeważnie pieszo) — słynny diakon katarski Guilhabert de Castre przez 30 lat unikał zasadzek, a jednocześnie służąc rozproszonemu laikatowi (głosił kazania i nauki m.in. w słynnym Montsegur).

Perfecti musieli żyć w absolutnym celibacie, być wegetarianami (nie mogli spożywać żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego, ryby były dozwolone, jaja nie), nie mieć indywidualnej własności, być na każdą potrzebę gminy bądź każdego wiernego. „Doskonałemu" towarzyszyło zawsze dwóch koadiutorów: brat starszy i młodszy, pomagających w codziennych obowiązkach. Po śmierci hierarchy brat starszy automatycznie zostawał jego następcą. Ich ubiór był podobny do mniszego — czarna opończa z kapturem, przepasana sznurem. W okresie prześladowań wyróżniał ich już tylko sznur służący jako pas. Charakteryzuje ich także oddanie idei, zdolność do poświeceń, swoisty fundamentalizm doktrynalny. Jak stwierdza się w dokumentach inkwizycyjnych nawrócenie „doskonałych" wielce jest pożyteczne, gdyż "nawrócenie kacerskich manichejczyków przeważnie jest szczere i z rzadka jeno udawane: po wtóre, nawracając się wyjawiają oni wszystko, mówią prawdę i zdradzają wszystkich swych wspólników.(....) Dopóki ponadto owi doskonali spośród kacerzy są więzieni ich poplecznicy i wspólnicy snadniej przyznają się do winy i zdradzają siebie i innych....". ^{[ 22 ]} Czy w tych stwierdzeniach nie pobrzmiewa gdzieś skądinąd znana współcześnie idea tzw. „aresztu wydobywczego"?

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Magia egzorcyzmów i demonologii Kłopot z homeopatią

Zobacz komentarze (9)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Liczba tekstów na portalu: 129  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Return Pana Boga