Polskie jaskinie

W Polsce wbrew pozorom jaskinie nie są rzadkością, należą do bardzo charakterystycznych form krasowych na terenach wapiennych południa kraju. Spośród skatalogowanych dotychczas u nas ponad 1600 jaskiń ^{[ 11 ]}, najwięcej (blisko tysiąc) znanych jest właśnie z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, następnie z Tatr (około 400).

Najgłębsze polskie jaskinie znajdują się w Tatrach Zachodnich. Są to ^{[ 12 ]}:

1. Wielka Śnieżna (Wielka Jaskinia Śnieżna) — w źródłach można znaleźć różne dane na temat jej głębokości: 770 m, 776 m lub 816 m. Znajduje się w północno-wschodnim stoku Małołączniaka (masyw Czerwonych Wierchów), w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Ma pięć otworów, cztery z nich położone są w górnej części Doliny Małej Łąki, a piąty znajduje się po drugiej stronie grzbietu w Dolinie Litworowej. Odkryta w roku 1959, od tamtej pory uznawana za najgłębszą nie tylko w Polsce, lecz w całych Tatrach. Stanowi system o wybitnie pionowym układzie studni i korytarzy ^{[ 13 ]}.

2. Śnieżna Studnia — 763 m.

3. Bańdzioch Kominiarski — 562 m.

4. Za Siedmiu Progami (ewentualnie Wysoka — Za Siedmiu Progami) — 435 m; położona w wąwozie Kraków (masyw Ciemniaka).

5. Mała w Mułowej ^{[ 14 ]} (w obrębie Masywu Czerwonych Wierchów) — 397 m.

6. Kozia — 361 m (lub 389 m).

W wielu jaskiniach istnieją tzw. studnie, niekiedy bardzo głębokie. W Śnieżnej Studni znajduje się Studnia Wazeliniarzy o głębokości 230 m; jest to najgłębsza studnia zarówno w Polsce jak i w całych Tatrach ^{[ 15 ]}. Tuż za nią plasuje się studnia Czesanka, aczkolwiek uwzględniając głębokość nieprzerwanego odcinka pionowego studnia ta zajmuje miejsce pierwsze ^{[ 16 ]}. Trzecie miejsce przypada Studni Geriawitów w Jaskini Małej oraz studni Koloseum w jaskini Za Siedmiu Progami; obie mają po 110 m głębokości. Dla porównania najgłębsza znana na świecie studnia jaskiniowa wnika w głąb planety aż na głębokość 643 m; jest nią Vrtglavica Vertigo odkryta w 1996 r., w Alpach Julijskich w Słowenii. Badania polskich jaskiń dowodzą, jak mało wiemy o mrocznym świecie; tajemnice mogą być ukryte w najmniej spodziewanych miejscach. Nawet pozornie znane jaskinie potrafią sprawić niespodzianki, przykładowo Jaskinia w Trzech Kopcach, największa w polskich Beskidach, niedawno „wydłużyła się" o prawie jedną trzecią ^{[ 17 ]}; obecnie ma długość 1228 m. Rekordowa jaskinia znajduje się w Beskidzie Śląskim, pod szczytem góry Trzy Kopce w masywie Klimczoka. Powstała na stoku w wyniku rozpadu warstw skalnych, tzw. fliszu, osuwających się pod wpływem siły ciężkości. Różnica między jej najwyższym i najniższym punktem wynosi 32,6 m, co daje jej drugie miejsce na liście najgłębszych jaskiń w naszych Karpatach fliszowych (najgłębszą jest Diabla Dziura w Bukowcu — 42,5 m). Podobnie, do roku 2003 Jaskinia Mała (Dolina Mułowa w masywie Czerwonych Wierchów) była uważana za, zgodnie z nazwą, raczej niedużą. Tymczasem okazało się, że bynajmniej do małych nie należy; ma około 1,7 km długości, zaś głębokość sięga 444 metrów. Dodatkowo znajduje się w niej największa w Polsce komora jaskiniowa. 29 stycznia 2004 r. odkrywcy tych sekretów, grotołazi z Nowego Sącza, wracali do jaskini na kolejne badania. Lawina pochłonęła wszystkich…

Najdłuższe polskie jaskinie:

1. Wielka Śnieżna — 22 km ^{[ 18 ]}.

2. Za Siedmiu Progami — Po połączeniu w 1981 r. z Jaskinią Wysoką (odkrytą w 1952 r.) stanowi najdłuższy system jaskiniowy w Tatrach i w Polsce; dł. 11,66 km, głębokość 430 m (powyżej wejścia 283 m, poniżej — 147 m).

3. Miętusia — ok. 10,5 km przy głębokości 263-266 m. Położona w Dolinie Miętusiej (Tatry Zachodnie, rejon Wantuli, w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego); odkryta w 1936 r.

4. Bańdzioch Kominiarski — 9,55 km.

5. Śnieżna Studnia — 6,6 km-9 km.

6. Czarna — 6,5-7 km. System jaskiniowy w Tatrach Zachodnich odkryty w1961 r., na Hali Pisanej w Dolinie Kościeliskie w grzbiecie Zdziarów (w obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego); wejście na wysokości 1326 m.

Dopiero w listopadzie 2004 roku ujawniono, że rok wcześniej odkryto w lesie koło Dukli największą jaskinię na Podkarpaciu — Jaskinię Słowiańską (558 m długości, 24 m głębokości) ^{[ 19 ]}.

Na przestrzeni ostatnich lat burzliwie rozwija się oferta turystyczna związana z jaskiniami. Coraz więcej, niedostępnych dotychczas, korytarzy ożywia gwar rozmów, ogrzewa ciepło oddechów. Tajemnicze, mroczne wnętrza podziemi, z nagromadzeniem różnorodnych nacieków o ogromnym bogactwie kolorów i kształtów, czynią z wielu jaskiń „pałace z bajki", przyciągające coraz większe rzesze zwiedzających. Ostatnio, zwłaszcza duże jaskinie rozbudowane pionowo, stały się obiektami niemal masowej turystyki. Powoduje to naruszanie stabilnego środowiska podziemnych komór i korytarzy, w konsekwencji niszczenie szaty naciekowej. Jedynie w nielicznych jaskiniach jest ona bogata, na przykład w udostępnionej turystom Jaskini Raj oraz, także przystosowanej do zwiedzania, Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach. Można bezpiecznie przyjąć, że o przynajmniej o Jaskini Raj każdy Polak słyszał (powstała w wyniku procesów krasowych w dewońskich wapieniach wzgórza Malik).

Piwnice Ziemi skrywają też pamiątki z przeszłości. Przynajmniej cztery poziomy zabytków krzemiennych i kościanych, a także pozostałości wymarłej fauny (datowane na wcześniejsze fazy paleolitu górnego) odkryto w Jaskini Mamutowej (Jaskinia Wierzchowska Dolna) ^{[ 20 ]}. Nazwa jednoznacznie wyjaśnia do jakiego wymarłego gatunku należały niektóre kości… W Sudetach Wschodnich warto zajrzeć do Jaskini Niedźwiedziej; w masywie Śnieżnika, we wsi Kletno, na stoku szczytu Stroma (1166 m). Kompleks ma cztery poziomy korytarzy, zróżnicowaną i bogatą szatę naciekową. W warstwach namulisk znaleziono liczne szczątki zwierząt plejstoceńskich, głównie niedźwiedzia jaskiniowego.

Kto wie, że właściwie co czwarty polski ssak, to nietoperz? ^{[ 21 ]} Na Wyżynie Olkuskiej, w Dolinie Będkówki, w północnej części Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie znajduje się Jaskinia Nietoperzowa. Długość korytarzy i komór wynosi 306 m; głębsze partie są zasiedlane przez dużą liczbę nietoperzy (nocki, podkowce). Szkoda, że wskutek zanieczyszczenia środowiska ich liczba ciągle się zmniejsza. Jaskinia skrywa też wielowarstwowe stanowisko archeologiczne z dziesięcioma poziomami wyrobów krzemiennych paleolitycznych łowców oraz bogato reprezentowaną fauną.

Jaskinie tworzą szczególne środowisko przyrodnicze i kulturowe. Mają swoisty mikroklimat, szatę naciekową, ponadto zawierają osady, zwane namuliskami lub pełniskami. Osady te są „kroniką" historii geologicznej oraz dziejów człowieka, gdyż nierzadko znaleźć w nich można ślady, związane z osadnictwem ludzkim. Na skraju wsi Maszyce (Wyżyna Olkuska, południowa część Ojcowskiego Parku Narodowego), konkretnie w zboczu doliny Prądnika, powyżej skałki Grzybowa, na wys. ok. 355 m, wyziera wejście do Jaskini Maszyckiej. Odkryto tu obozowisko jaskiniowe tzw. kultury magdaleńskiej, datowane na górny paleolit (trwał od ok. 40 tys. do ok. 14 tys. lat p.n.e.). Z pradawnych warstw wydobyto wyroby krzemienne i kościane (niektóre zdobione), szczątki zwierzęce oraz kości ludzkie noszące przypuszczalnie ślady kanibalizmu (sic!). Zresztą jedne z najstarszych w Polsce śladów człowieka, datowane klasycznie na paleolit, wykryto również w jaskiniach, konkretnie na obszarze Ojcowa ^{[ 22 ]}.

Ze względu na reklamę, dostępność i sztuczne oświetlenie korytarzy, turyści często odwiedzają Jaskinię Mroźną w Tatrach Zachodnich (wschodnie zbocze Doliny Kościeliskiej, w skałach Organów), długości ok. 500 m. Chociaż otwór wejściowy znajduje się obok znanej od dawna Jaskini Zimnej, naturalne podziemia odkryto dopiero w 1934 r. (Stefan Zwoliński) ^{[ 23 ]}. Nazwę nadano ze względu na panujące w jaskini zimno, przewiew lodowatego powietrza oraz przypominającej szron warstwy mleka wapiennego na ścianach i sklepieniach. Obecnie mleko to właściwie zanikło, jest to jedna z negatywnych konsekwencji udostępnienia korytarzy dla masowej turystyki w okresie letnim (od lipca 1953 r.). Jaskinia nie jest już tak mroźna jak niegdyś...

Na koniec wspomnę o Jaskini Mylnej, znajdującej się także w zboczu Doliny Kościeliskiej, w skałach Raptawickiej Turni. Poznano ją około 1885 r.; długość korytarzy wynosi blisko1300 m, przy czym do zwiedzania udostępniono ok. 300 m.

Życie jaskiń

Jaskinie nie są bynajmniej martwe. Środowisko jaskiniowe różni się od powierzchniowego specyficznym mikroklimatem i brakiem produkcji pierwotnej. Charakterystyczną cechą klimatu jaskiń jest dominacja trzech jego elementów: temperatury, wilgotności powietrza i braku światła. Wymienione czynniki klimatyczne wykazują wyraźny gradient. W miarę posuwania się w głąb jaskini ilość światła zmniejsza się stopniowo, aż do osiągnięcia całkowitej ciemności. Temperatura i wilgotność powietrza są bardzo zmienne w partiach przyotworowych, natomiast w głębi jaskini wykazują dużą stabilność. W ich głębokich partiach, panuje ciemność, wilgotność sięga 95-100 procent, a temperatura jest odpowiada średniej rocznej panującej na powierzchni w pobliżu wejścia. Suche pustki podziemne określa się jako trogal, w którym występują organizmy, zwane troglobiontami, zaś wody podziemne stanowią stygal, zasiedlony przez stygobionty czyli stygobionty, freatobionty (gr. Stýks = podziemna rzeka + gr. bíos = życie). Ze względu na specyficzne warunki życia (m.in. brak światła) u stygobiontów obserwuje się specyficzne przystosowania (utrudniające życie w innych typach wód), np.: zanik organów wzroku, zanik pigmentu w skórze i powierzchniowych powłokach ciała (ciało na ogół jest białe lub przezroczyste. U zwierząt tych występuje fotofobizm (unikanie światła), zanik periodyczności sezonowej (co można powiązać ze stałą temperaturą wody oraz brakiem wpływu pór roku), spowolnienie procesów metabolicznych, silny rozwój narządów dotyku i narządów ułatwiających orientację przestrzenną w ciemności (np. linia naboczna). Część stygobiontów pochodzi od form morskich, część od form słodkowodnych (na skutek nasunięcia się lądolodu niektóre hydrobionty mogły przetrwać, przystosowując się do życia w wodach podziemnych). W Polsce stygobionty występują jedynie w górach. Ze względu na okresy, w których stygobionty przystosowały się do środowiska wód podziemnych, wyróżnia się:

• paleostygobionty — gatunki o najstarszym rodowodzie;
• neostygobionty — gatunki o młodszym rodowodzie;
• substygobionty — gatunki, które przystosowały się do stygalu stosunkowo niedawno. ^{[ 24 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: List do mieszkańca Gazy Źródła moralności

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Krzysztof Pochwicki Nauczyciel, publikował w piśmie "Gameranking", współpracuje z miesięcznikiem "21. Wiek" (członek zespołu redakcyjnego). Autor książki "Cywilizacja traw". Pióro do wynajęcia.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 14  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Maciej Giertych, Ewolucja, dewolucja, nauka – uwagi krytyczne