Jest to już drugi artykuł, do napisania którego zainspirował mnie pan Jacek Tabisz swoim tekstem pt.: „Dzień przyszłości", w którym pisał o święcie obchodzonym po raz pierwszy 1 marca 2012 roku przez optymistów cywilizacyjnych, stawiających na naukę i postęp oraz spodziewających się pomyślnego rozwoju ludzkości. Jacek Tabisz wraził swoje zdziwienie faktem, że nawet wielu ludzi o liberalnych poglądach, naukowców, ludzi światłych i humanistów uważa taki optymizm za coś nieprzyzwoitego i niewłaściwego.

Zupełnie jakby optymizm miał na nas sprowadzić nieszczęście. Zresztą jakie to chrześcijańskie! Havel pisze o „cywilizacji pychy", holywoodzkie filmy pokazują jak „Titanic" i „Hindenburg" płoną niczym przekłute balony dumy techników, a twórca pojęcia neokonserwatyzmu Irving Kristol (ur. 1920) w swoich anglocentrycznych pracach starał się udowodnić wyższość anglo-szkockiego oświecenia sceptycznego, nad francuskim, zbyt jego zdaniem entuzjastycznym. Kristol zastanawiał się dlaczego francuskie oświecenie doprowadziło do tak gwałtownej zmiany, jaką była rewolucja, a anglo-szkockie preferowało podejście reformistyczno-ewolucjonistyczne. Przypisywał to różnemu charakterowi idei tworzonych w wieku XVIII we Francji i w Wielkiej Brytanii. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z entuzjazmem i optymizmem pokładanym w przyszłości, z tendencją do całościowej przebudowy świata politycznego (i nie tylko), zaufaniem pokładanym w elicie umysłowej (ewentualnych prawodawcach), dążeniem do zastąpienia religii patriotyzmem, ideą postępu jako misji oświeconych walczących z tyranią przesądów. Oświecenie anglo-szkockie było daleko „węziej" zakrojone w swych celach i nieufne, a postęp dokonywał się, według jego przedstawicieli, przede wszystkim samoczynnie, niezależnie od człowieka ^{[ 1 ]}. Porównania te wyjaśniają może fenomen rewolucji francuskiej (choć nie do końca, bowiem gdyby nie banda Robespierre’a rewolucja miałaby jednak przebieg w miarę cywilizowany, a banda ta rządziła dopiero w latach 1793-1794), ale nie wnoszą wiele w zrozumienie istoty „francuskiej" czy „angielskiej" wolności, np. zapomina, że francuscy oświeceniowcy musieli być radykalniejsi bo napotkali na większy opór.

Krótko mówiąc trzeba jęczeć, a intelektualiści są mistrzami jęczenia. David Boaz przypisywał to ich zazdrości wobec prymatu kulturowego i finansowego biznesmanów. Tak samo jest z tym konserwatywnym bełkotliwym zawodzeniem o „relatywizmie i upadku autorytetów". Relatywizm oznacza, ze człowiek widzi kilka wymiarów życia i bardzo dobrze, że nie jest dzieckiem. Tak samo, ze nie uznaje bezkrytycznie różnych guru.

Nawet ludzie o częściowo postępowych poglądach, jęczą nad dekadencją współczesnego świata. Liberał Herbert Spencer pod koniec XIX wieku stawiał tezę pesymistyczną; ludzkość czeka „niewola przyszłości", okazało się, że Wielka Brytania XVIII wieku, mimo niewolnictwa i instytucji patronatu była bardziej wolna od tej z XIX wieku dlatego, że władza Londynu nad prowincją była często bardzo umowna. Nawet dobre chęci liberałów przegrały z pierwotnym założeniem — „doktryną o władzy nieograniczonej państwa" — tym „wielkim przesądem politycznym", jak pisze Spencer ^{[ 2 ]}.

Podobnie Oswald Spengler (1880-1936), który biadolił, że biurokracja stanowi symbol bezdusznej cywilizacji zastępującej żywą kulturę (mechanizm zamiast organizmu, „blokowisko" zamiast „katedry gotyckiej") ^{[ 3 ]}; czyli szczyt cywilizacji ma oznaczać jednocześnie jej zmierzch. U Neila Postmana (1931-2003) znajdziemy to samo. Ten entuzjasta oświecenia, do którego powrót postuluje, przez odrzucenie postmodernistycznego bełkotu ^{[ 4 ]}, uważał też np., że: XIX-wieczna Ameryka była szczytem jeśli chodzi o racjonalność — była Wiekiem Rozumu, w którym dominującą rolę odgrywało słowo pisane. W tym okresie złożone argumenty mogły być przekazywane bez nadmiernych uproszczeń. Wynalezienie telegrafu i fotografii zapoczątkowało schyłek tej epoki a telewizja doprowadziła ostatecznie do jej końca.

Podkreślić należy, że nie mówimy tu o jakichś zatwardziałych konserwatystach, lecz o ludziach postępowych, konserwatyści to oczywiście o wiele większe marudy. Może po prostu bali się zmian? Lubią ten świat w którym pisali magisterki i doktoraty, więc po 60-tce z żalem widzą ich odchodzenie w niebyt przeszłość? Ilu ludzi lubi PRL po prostu dlatego, że chcieliby być znów młodymi (Lech Wałęsa to może i głupek, ale ta myśl mu się udała). Zauważmy, że i Spengler i Postman byli starcami jak pisali swe główne prace, podobnie jak np. konserwatysta E. von Kuehnelt-Leddin, autor Ślepego toru, książki o ideologii lewicy ostatnich 200 lat.

Czy rzeczywiście nasze czasy zasługują na taki pesymizm? Ok. Środowisko trochę zatrute, a muzułmanie szaleją, możliwe też, że Jacek Tabisz ma niestety rację pisząc w swym tekście: „Obrońcy niewiedzy": „...Kto wie, czy nie czeka nas z tego powodu powrót do czasów kontrreformacji, do owej "cywilizacji życia" którą tak zachwalał papież Jan Paweł II, kiedy to, pozwolę sobie przypomnieć, Boże Ciało świętowano paląc heretyków na stosie. A za heretyków uważano często pierwszych naukowców...", mam nadzieję jednak, że jak każdy liberalny optymista docenia, że na razie nikogo na stosach się nie pali, a mimo względnego przeludnienia ziemi, większość ludzkości dość dobrze sobie radzi, zwłaszcza ta część z której pochodzą wszyscy ci niezadowoleni myśliciele. Zachód nie ma bezwzględnego obowiązku dbania o problemy Trzeciego Świata. To tamtejsi przywódcy powinni nieco częściej zakasać rękawy.

Każdy myśli, że problemy jego epoki są wyjątkowe, a lekceważy problemy innych epok. Idealizujemy też przeszłość i tworzymy mity o „Złotych Wiekach", z którymi tak świetnie rozprawiał się Woody Allen w „O północy w Paryżu".

Konserwatyści zawsze myślą w ten sposób; na pytanie: „kiedy będzie lepiej?", odpowiadają: „lepiej już było". Jestem historykiem, więc możecie się domyślać, jak bardzo słabo mi się robi, kiedy wygłasza się peany ku czci strasznych epok, w których umierało się na grypę i polowano na czarownice. Sam zajmuję się epoką jutrzenki postępu — wiekiem XVIII, ale i wtedy - marne 250 lat temu ! -z owymi pierwszymi zwiastunami postępu (nauka empiryczna, opinia publiczna, prasa, rynek księgarski) sąsiadowało średniowieczne. Konserwatyści kłócą się o to DO KTÓREJ epoki powinniśmy wrócić; czy do średniowiecza (von Haller), czy monarchii absolutnej klasycznej a la Ludwik XIV (de Maistre), czy do stanowej z wiodąca rolą aristoi (de Bonald) ^{[ 5 ]}.

Biadolą konserwatyści (Wielomski, Bartyzel, Cz . Walesa, Th. Woods, P. Buchanan, E. von Kuehnelt-Leddin) nad upadkiem jakiejś wyśnionej „jedności społecznej" czyli chrześcijańskiej Universitas, a ja pytam o jakiej Universitas można mówić, gdy czuje się związek tylko z ludźmi ze swej doliny? Mieszkając w małej mieścinie, można ulec mylnemu wrażeniu, że wszyscy myślą to samo — to wrażenie to właśnie konserwatywne ideały. Biadoli się nieustannie o kryzysie chociaż ta sama prawica uważa ponoć, że kryzysy to rzecz normalna, którą trzeba przeczekać.

Kiedy była ta kojąca universitas i kiedy ten złoty wiek? Ponoć w XVIII wieku „wszyscy wierzyli w Boga" ^{[ 6 ]} (spróbowaliby nie, przynajmniej musieli udawać i wstydzić się wątpienia), a jak wtedy wyglądała święta rodzina chrześcijańska niezagrożona przez gejów i masonów? Popatrzmy na kilka przykładów z osiemnastowiecznego Paryża, gdzie Boga odrzucała tylko maleńka elita filozofów.

Mała liczba dzieci nieślubnych — 1 % — świadczyła, jak pisze F. Bluche o powściągliwości starych kawalerów i młodzieży, oraz o sile nacisku Kościoła ^{[ 7 ]}, ale — jak i dziś -zdarzały się np. przypadki przemocy w rodzinie. 27 czerwca 1775 roku sprzedawca piwa przy rue Zacharie, niejaki Philippe Morchoisne doniósł na policję przypadek niejakiego Picoletta, który przyszedł do niego napić się piwa, po czym zapłacił i został by nieco pograć i pośpiewać. Potem jednak przyszła żona owego klienta. Picolett nie posłuchał dwukrotnych wezwań żony by wyszedł z knajpy lecz — jak mówił Morchoisne - „potraktował ją jak dziwkę" — bijąc i kopiąc po nerkach ^{[ 8 ]}. Niestety patologie nie były obce osiemnastowiecznym paryżanom. Policja paryska służyć miała moralności, więc właściwie z każdym problemem można było do niej przyjść. Jean-Baptiste Denis Letellier kapelusznik z rue Jean Robert poskarżył się w 1775 przeciw żonie, która zdradzała go i wywołała skandal podczas jego nieobecności w domu ^{[ 9 ]}.

Zobacz komentarze (17)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Piotr Napierała Urodzony w 1982r. w Poznaniu - historyk; zajmuje się myślą polityczną oświecenia i jego przeciwników i dyplomacją Francji i Anglii XVIII wieku, a także kwestiami związanymi z ustrojem państw (Niemcy, Szwecja, W. Brytania, Francja) w tej epoce.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 74  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Bernard-Henri Lévy American Vertigo