Dolores LaChapelle, cytowana w książce Ekologia głęboka ^{[ 29 ]} (rok wydania angielskiego oryginału to 1985) podaje przykład Indian z plemienia Tukano z północno-zachodniego Dorzecza Amazonki, którzy patrzą „na wszechświat jak na obieg energii, w którym uczestniczy cały kosmos" ^{[ 30 ]} — tu także dostrzegamy podobieństwo do słów nadmiernie używanych dzisiaj: energia i materia. Pojęcie energii jeszcze częściej niż w nauce, występuje w myśleniu New Age, obecnym na przykład w poradniku Sekret Rhondy Byrne:

„Wszystko jest energią. Jesteś magnesem energii, więc zasilisz energią wszystko, czego pragniesz, i zasilisz energią siebie, dzięki czemu zaczniesz przyciągać wszystko, czego pragniesz. Jesteś istotą duchową. Jesteś energią, a energii nie da się stworzyć ani zniszczyć — ona tylko zmienia formę. Tym samym Twoja czysta esencja zawsze była i zawsze będzie. Wszechświat wyłania się z myśli. Jesteśmy twórcami nie tylko swojego przeznaczenia, ale także przeznaczenia Wszechświata" ^{[ 31 ]}.

Co ciekawe, cytowana książka Devalla i Sessionsa zawiera kilka miażdżących wobec New Age zdań i odżegnuje własną dziedzinę - ekologię głęboką od ruchu Nowej Ery. Autorzy wyrażają się pejoratywnie także o koncepcji Lovelocka. Podkreślają, że ich koncepcja ekologii w przeciwieństwie do krytykowanych systemów nie jest antropocentryczna ^{[ 32 ]}. Cóż, już niemalże czterysta lat temu  Thomas Hobbes pisał: „żadne wojny nie są prowadzone ostrzej niż wojny między sektami tej samej religii i między stronnictwami w tym samym państwie" ^{[ 33 ]}.

Jean Dorst w ostatnim rozdziale cytowanej wcześniej książki, zatytułowanym „Klucze do przyszłości świata: filozofia" nawołuje do zmiany postrzegania i traktowania natury. Dolores LaChapelle zaznacza, iż należy wyjść poza racjonalizm i praktyczność. Wyjść poza racjonalizm to, zapewne, sięgnąć do odczuwania świata i wrażliwości pewnych wspólnot tradycyjnych. Nie chodzi o postawienie tezy o wyższości kultur tradycyjnych nad Zachodem (rozumianym jako cywilizacja). Ten przecież niezaprzeczalnie wniósł inne wartości do dziedzictwa ludzkości: prawa człowieka i rozszerzenie ich na cały gatunek, do którego włączono wszystkie odmiany-"rasy", nauka (od Greków poprzez Galileusza na Einsteinie i współczesności kończąc), własność, równość płci, prawa dzieci - traktowanie ich jako podmioty ^{[ 34 ]}, chrześcijańską miłość bliźniego, nietykalność osobistą ^{[ 35 ]}, wolność religijną i wreszcie, dla Zachodu dystynktywny — indywidualizm ^{[ 36 ]}. Kwestia w tym, by teraz Zachód, świadomy swoich niedoskonałości, a będący głównym decydującym w zglobalizowanym świecie, sięgnął do elementów pewnych kultur tradycyjnych i tworzył kulturę planetarną (określenie Gary’ego Snydera). Nie kulturę globalnej konsumpcji, ale ponadpaństwowej sieci współzależnych regionów dbających o Ziemię.

„Takie rozumienie zatoczy krąg i połączy nas na wiele sposobów z najbardziej twórczymi aspektami naszej archaicznej przeszłości. Jeśli dopisze nam szczęście, dotrzemy może w końcu do świata małych społeczeństw względnie tolerancyjnych wobec siebie, żyjących w harmonii ze swym lokalnym, naturalnym otoczeniem i w pełni zjednoczonych dzięki głębokiemu szacunkowi i umiłowaniu umysłu i natury wszechświata. Mogę sobie wyobrazić inne jeszcze cnoty społeczeństw troszczących się o świat, w którym występuje matrylinearna forma pokrewieństwa, wolne małżeństwo, ekonomia oparta na "naturalnym kredycie", o wiele mniej ludności i dużo więcej przyrody w stanie dzikim"  ^{[ 37 ]}.

Dostrzegam ruchy będące dążeniem do takiego świata. Czerpiący z teozofii, duchowości dalekiego wschodu, pierwotnego chrześcijaństwa
i pogaństwa prąd kulturowy New Age ^{[ 38 ]} pragnie ustanowienia globalnego społeczeństwa,
w którym nie będzie już żadnych podziałów, ludzkość czerpać będzie z dziedzictwa Zachodu i Wschodu. W ramach teorii i praktyki Nowej Ery kładzie się nacisk na ochronę przyrody i kontakt z nią, uwalnianie się z toksyn, zdrowe pożywienie. „Charakterystyczną cechą New Age jest dążenie do głębokiego związku ze światem przyrody i respektowania jej praw" ^{[ 39 ]}.

Zjawiska podobne i zapewne połączone z New Age, choć nie tożsame, jak neopogaństwo, czy duchowość związana Boginią/Boginią Matką/Praboginią (ang. The Goddess movement) także charakteryzują się myśleniem eko. Manuel Castells pisze w Sile tożsamości: „Niektóre ekofeministki zainspirowała również kontrowersyjna rekonstrukcja historyczna, dokonana przez Carolyn Merchant, sięgająca wstecz do prehistorycznych, naturalnych społeczeństw, wolnych od męskiej dominacji — do matriarchalnego Złotego Wieku, kiedy to istniała harmonia między naturą a kulturą, i kiedy zarówno mężczyźni, jak i kobiety czcili przyrodę w postaci bogini" ^{[ 40 ]}. Takie idee głosi Starhawk, działaczka i pisarka łącząca feminizm, ekologizm, neopogaństwo i aktywizm polityczny. W Polsce ukazała się jej książka Piąty święty żywioł ^{[ 41 ]}, będąca ekofeministyczną utopią. Odpowiadając na zarzuty stawiane teorii prahistorycznego matriarchatu, Starhawk stwierdza, iż współczesny kult Bogini nie opiera się na historii i archeologii, a doświadczeniu, przeżyciu, cyklu biologicznym ^{[ 42 ]}.

Przywrócenia więzi z naturą chciał nurt sztuki współczesnej, jakim była sztuka ziemi ( land art ). Celem jej przedstawicieli i teoretyków było „wyprowadzenie sztuki z zamkniętych, galeryjnych przestrzeni i przywrócenie jej miejsca w rzeczywistości pozaartystycznej" ^{[ 43 ]}, więc prace artystów tego nurtu znajdowały się na pustyniach i łąkach (Richard Long), czy u brzegu jezior (Robert Smithson). Wśród artystów zaistniały dwie perspektywy: makro i mikro. Przedstawicielem pierwszej był np. Smithson tworzący monumentalne dzieła jak Spiralna grobla z 1970 roku: prawie pięciuset metrowe kamienne molo. Zupełnie innego formatu były działania mikro , np. Richarda Longa: linie i kręgi „z kamieni, patyków, popiołu, śniegu"  ^{[ 44 ]}. Pozostali twórcy to Ana Mendieta „rysująca" naturalnymi składnikami sylwetki ludzi, Andy Goldsworthy korzystający z kamieni. Grzegorz Dziamski komentując sztukę ziemi i założenia związanej z nią teorii pisze: „Jak ta nowa świadomość miałaby się objawić w sztuce? Odrzuceniem sentymentalno-wiktoriańskiego stosunku do natury, zaprzestaniem traktowania natury jako mniej lub bardziej malowniczego tła dla ludzkiej działalności, porzuceniem ogrodniczego sposobu myślenia o naturze" ^{[ 45 ]} — przyjęciem spojrzenia całkowicie nowego lub sięgającego do czasów przednowoczesnych: tradycyjnych wspólnot oraz archaicznych ludów.

Moim zamierzeniem była prezentacja, jak zjawiska z drugiej połowy XX wieku i początku XXI: New Age, ekologia głęboka, neopogaństwo, sztuka ziemi postrzegają świat przyrody w sposób bliski spojrzeniom przednowoczesnym, nieodczarowanym. Trudno próbować przedstawić ludzką historię jako bezustanny proces postępu, nie da się też nadać jej cyklicznego charakteru. Ewolucjonizm kulturowy, heglowskie i marksistowskie poglądy na historię, rojenia o końcu tejże zawiodły. Myśl o wiecznym powrocie rozbudowana przez Nietzschego jest jedynie literacko atrakcyjna. Linearnie zmieniająca się rzeczywistość społeczno-kulturowa, którą jako jeden z gatunków nałożyliśmy na rzeczywistość naturalną, przyrodniczą, sięga po prostu po elementy własnej przeszłości — lub być może odkrywa, uzbrojona w naukową metodologię coś, co jest intuicyjnie wyczuwalne dla kultur tradycyjnych. Nowe spojrzenia na planetę rodzące się ponad trzydzieści lat po drugiej wojnie światowej mają cechy systemów myślowych zanikających ludów „pierwotnych".

Bibliografia:

Literatura:

Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word