Stosownie do treści art. 50 polskiego kodeksu karnego z 1997 roku "sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego ^{[ 1 ]}. "

Przedstawiona wyżej treść przepisu stanowi wynik nowelizacji, która została wprowadzona ustawą z dnia 27 lipca 2005 roku. Na jej mocy doszło do przywrócenia regulacji, która była zawarta w art. 49 k.k. z 1969 roku. Warto przypomnieć, iż przepis kodeksowy z roku 1969 zezwalał sądowi na podanie wyroku do publicznej wiadomości, jeżeli uznał on to za celowe ze względu na społeczne oddziaływanie kary lub interes pokrzywdzonego. Jest faktem, że w praktyce częste były publikacje wyroków motywowane jedynie ogólnie przyjętymi względami na społeczne oddziaływanie kary czyli prewencję ogólną, chociaż SN zastrzegał, że należy się w tym przypadku kierować wagą popełnionego czynu, okolicznościami jego popełnienia oraz brać pod szczególną uwagę uwarunkowania środowiskowe i reperkusje społeczne przestępstwa ^{[ 2 ]}.

Mając niejako na względzie doświadczenia z czasów PRL, w obecnej regulacji kodeksowej art. 50 k.k. w swej pierwotnej formie zezwalał na posługiwanie się środkiem karnym w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości jedynie w wypadkach, które przewidywała ustawa. Uważa się, iż to postanowienie stanowiło poważne ograniczenie w możliwości orzekania tego środka karnego, ponieważ ustawodawca w bardzo nielicznych przypadkach wskazywał na taką możliwość istniejącą np. w sprawach o zniesławienie.

Obecne brzmienie tego przepisu art. 50 k.k. zostało ustanowione na mocy noweli z 27 lipca 2005. „ Ustawa ta, nazywana nowelą antypedofilską, w swym projektowanym kształcie nie zawierała noweli art. 50. Celem ustawy była ochrona małoletnich przez kontynuowaniem działalności przestępczej przez osoby, które z pobudek seksualnych dopuszczają się groźnych przestępstw. Zmianę art. 50 zaproponowano dopiero w trakcie prac sejmowych" ^{[ 3 ]}. Proponowano wówczas dodanie do art. 50 § 2, zgodnie z którym w przypadku, gdyby nie stało to na przeszkodzie z interesem pokrzywdzonego, sąd mógłby orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli skazany dopuściłby się przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.

Obligatoryjność stosowania tego środka karnego w przypadku takich przestępstw argumentowano charakterem przestępstwa i potrzebą ochrony ewentualnych ofiar pedofilów oraz tym, że interes społeczny ma większe znaczenie aniżeli interes sprawcy. Propozycja zmiany nie została jednak przyjęta i w obecnym kształcie możliwość zastosowania art. 50 nie ogranicza się do żadnej grupy przestępstw.

Publikacja wyroku co do zasady jest fakultatywna. Lex specialis do art. 50 zawiera się w art. 215, na mocy którego na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka obligatoryjnie podanie wyroku skazującego za przestępcze zniesławienie do publicznej wiadomości. Podobnie jak w przypadku Kodeksu Karnego z 1932 roku sąd jest związany wnioskiem pokrzywdzonego i musi dokonać ogłoszenia zapadłego wyroku. W przeważającej liczbie komentarzy do art. 215 k.k. przyjmuje się, że podanie wyroku do publicznej wiadomości dotyczy jedynie skazań za zniesławienie orzekanych na podstawie art. 212 k.k. za czym przemawiałoby zamieszczanie przez ustawodawcę tego przepisu w rozdziale XXVII kodeksu karnego. Wykładnia gramatyczna nie pozwala jednak w mojej ocenie na takie ograniczenie, wyraźnie zobowiązując sąd do poddania publikacji wyroku skazującego w każdej sprawie w której pada wniosek pokrzywdzonego o podanie wyroku do publicznej wiadomości.

"Do publicznej wiadomości podaje się wyłącznie skazujący wyrok wydany przez sąd karny. Wydaje się zasadne wprowadzenie zmiany de lege ferenda umożliwiającej upublicznienie, na wniosek oskarżonego i na koszt państwa wyroków uniewinniających. Zwłaszcza, z wyczerpującym uzasadnieniem. Łatwo można sobie wyobrazić sprawę, która wywołała duży społeczny oddźwięk, interesowały się nią media, zaś sąd nie znalazł przesłanek do skazania sprawcy" ^{[ 4 ]}. W takim przypadku upublicznienie motywów sądu wydającego wyrok uniewinniający, może wpłynąć w sposób pacyfikacyjny na nastroje społeczne i przyczynić się do wykształcenia społecznej świadomości oraz przywrócić dobre imię uniewinnionemu. Jest to postulat wyjątkowo aktualny w odniesieniu do wielu postępowań karnych z zakresu prawa karnego-gospodarczego, w których pomimo uniewinnienia oskarżonych doszło do wyrządzenia im szkód materialnych i krzywd, które często nie mogą zostać naprawione.

Należy wspomnieć, iż w trakcie projektowania obecnie obowiązującego kodeksu podkreślano, że omawiany środek karny nie powinien służyć jedynie realizacji celów prewencji o charakterze ogólnym i indywidualnym. Miał on natomiast sprzyjać przede wszystkim ochronie interesów pokrzywdzonego. Taka myśl twórców została odzwierciedlona w uzasadnieniu do projektu obowiązującego k.k.. Wskazywano w nim, że publikowanie wyroku ze względu na społeczne oddziaływanie kary jest w wielu przypadkach znaczną dolegliwością, niewkalkulowaną w orzeczenie o karze, w konsekwencji prowadzi do naruszenia zasady równości wobec prawa. "W konsekwencji nowy kodeks rezygnuje z orzekania tego środka li tylko ze względu na prewencję ogólną, zachowując motywację naprawienia wyrządzonej szkody. Informowanie społeczeństwa o zapadłych wyrokach, spełniające funkcję kształtowania świadomości prawnej, jest bowiem regulowane prawem prasowym. Natomiast przewiduje podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości w sposób przez siebie określony w wypadkach przewidzianych w ustawie ^{[ 5 ]}.

Warto również wspomnieć o projekcie ustawy o zmianie ustawy — Kodeks karny z 17 maja 2007, który przewidywał m.in. dodanie do przepisu dotyczącego publikacji wyroku nowego środka karnego — opublikowania wizerunku sprawcy. Projektowany przepis art. 50a k.k. wskazywał, iż sąd ma prawo orzec opublikowanie wizerunku sprawcy w określony sposób, jeżeli stwierdzi, iż jest to celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego, a orzeka jeżeli ustawa to przewiduje. Projektodawcy przekonywali, że przyjęcie nowego środka karnego do K.K. ma na celu zarówno zwiększenie elementu karnej represji wobec sprawców szczególnie niebezpiecznych, jak i szczególnie społecznie uciążliwych przestępstw, zwłaszcza tych typów karalnego bezprawia, w wypadku których dotychczasowe ukształtowane przez sądy standardy orzecznicze nie przyczyniają się do osiągnięcia pożądanych rezultatów polityczno — kryminalnych. Uznaje się, że publikacja wizerunku sprawcy, stanowiąca przykład w pełni uzasadnionej ingerencji w zakres dóbr osobistych skazanego, oddziałując w płaszczyźnie świadomości prawnej społeczeństwa powinna skutkować pożądanymi zmianami społecznego odczucia dotyczącego takowych czynów. Podkreślono by wówczas ich karygodność i akcentowałoby to interes społeczny w zwalczaniu zarówno aktów bezprawia tego rodzaju, jak i często rozpowszechnionej w niektórych środowiskach atmosfery swoistego przyzwolenia na łamanie praw, pomimo występowanie dużych kosztów społecznych. „Kształtując społeczne przekonanie o wysokim stopniu karygodności tego rodzaju czynów, w związku z popełnieniem których ustawodawca przewidział konieczność (tryb obligatoryjny) lub możliwość (tryb fakultatywny) orzeczenia środka karnego w postaci opublikowania wizerunku sprawcy przestępstwa, stosowanie tego środka przyczyni się do kształtowania oraz wzmacniania u członków społeczeństwa pożądanego przeświadczenia o naganności i nieopłacalności zachowań, w związku z dopuszczeniem się których środek ten będzie wobec sprawcy stosowany" ^{[ 6 ]}.

Z treści artykułu 50 k.k. wynika, że sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli stwierdzi, iż ma to charakter celowy w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, jeżeli nie narusza to również interesu pokrzywdzonego. Sformułowanie tego przepisu wskazuje na dwie okoliczności, które determinują pozytywną decyzję sądu w przedmiocie orzeczenia środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości tj.:

· względy celowościowe, w szczególności odwołujące się do społecznego oddziaływania skazania, jako przesłanka pozytywna oraz

· nienaruszenie interesu pokrzywdzonego, jako przesłanka negatywna.

Orzeczenie środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości nie powinno prowadzić do naruszenia dóbr osób bądź interesów podmiotów, które w jakimś zakresie wykazują związek z popełnionym przestępstwem. Sąd powinien mieć na względzie to aby orzeczony środek karny nie dotknął osób, które z popełnionym przestępstwem nie mają nic wspólnego. Niemniej jednak trudno całkowicie doprowadzić do wyeliminowania tego skutku w przypadku osób najbliższych sprawcy. W podobny sposób problem ten odnosi się do innych podmiotów, czego przykładem jest informacja na temat miejsca popełnienia przestępstwa ze wskazaniem konkretnej np. restauracji czy hotelu. Za słuszny należy uznać pogląd doktryny, że podanie do publicznej wiadomości danych dotyczących miejsca popełnienia czynu tj. np. restauracji czy też hotelu może stanowić przykład antyreklamy mogącej zniechęcić potencjalnych klientów.

W przypadku tego środka karnego szczególnie istotnego znaczenia ma kwestia określania dyrektyw, jakimi powinien kierować się sąd podczas jego orzekania. Uznając, że art. 53§1 k.k. nie określa hierarchii dyrektyw wymiaru kary, które za pośrednictwem art. 56 k.k. mają szczególne zastosowanie do środków karnych stwierdzić należy, że nie jest możliwe odgórne przyjęcie ważności dyrektywy prewencji indywidualnej bądź dyrektyw prewencji generalnej ^{[ 7 ]}. Bez wątpienia orzeczenie środka karnego podawania wyroku do publicznej wiadomości musi być w mniemaniu sądu celowe i konieczne. Poprzez zastosowanie tego środka ma się czynić zadość zasadzie poszanowania godności człowieka oraz pozostawania w zgodzie z określoną w Konstytucji zasadą proporcjonalności, która nakazuje traktować jako ultimo ratio wszelkie kary oraz środki karne, które orzeka się na podstawie kodeksu karnego, jak również należy dążyć do wykonania celów szczególno prewencyjnych i ogólno prewencyjnych, które nie mogą prowadzić do przekroczenia bezwzględnie obowiązującego stopnia granic winy.

Zobacz komentarze (4)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Mirosław Woroniecki Adwokat, specjalista prawa gospodarczego, cywilnego i prawa karnego gospodarczego, historyk doktryn politycznych i prawnych, doradca organizacji pozarządowych. Przewodniczący Rady Stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska  Liczba tekstów na portalu: 52  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Dwie lewice