Podczas wymierzania środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości sąd powinien mieć na uwadze to, że jego zastosowanie powoduje istotną dolegliwość dla sprawcy, która skutkuje zaliczeniem go do sankcji karnych o charakterze represyjno — prewencyjnym. Zdarzają się przypadki, iż publikacja wyroku jest bardziej dotkliwa dla sprawcy czynu zabronionego aniżeli np. kara grzywny. W tym przypadku zwraca się głównie uwagę na to, że upublicznienie faktu skazania może spowodować nadanie takiej osobie etykiety przestępcy czy też przyczynić się do utraty kwalifikacji do wykonywania pewnych zawodów. Z tego też względu wskazuje się, że właściwe orzekanie środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości stanowi przykład praktycznego narzędzia polityki kryminalnej, zwłaszcza, gdy ma się na względzie ogólno prewencyjne oddziaływanie i musi być przedmiotem szczególnie wnikliwej uwagi dlatego też nie może zostać uznane za właściwe częste sięganie po ten środek karny, bowiem prowadzić to będzie do osłabienia oddziaływania ogólno prewencyjnego, a w konsekwencji — w świadomości społecznej — może to świadczyć o występowaniu pewnego schematu w trakcie wymierzania kary.

„Jak obrazuje orzecznictwo i doktryna możliwe zatem jest szczególne rozważanie możliwości orzeczenia analizowanego środka karnego, gdy nastąpiło popełnienie przestępstwa większej wagi, poważnie zagrażającego interesom ogólnym oraz indywidualnym, czynu drastycznego, wywołującego powszechne oburzenie lub niepokój społeczny czy w zakresie sprawców przestępstw przeciwko środowisku lub bezpieczeństwu w komunikacji" ^{[ 8 ]}. Podanie wyroku do publicznej wiadomości może być także celowe wtedy, gdy odnosi się ono do przestępstw o cechach typowych i szerzących się nagminnie, a określone okoliczności stanowią podstawę do wymiaru takiej kary, której przyjęcie w ten sposób może wpłynąć hamująco na szerzenie się tego rodzaju przestępstw.

O przestępstwach zagrożonych przedmiotowym środkiem karnym

Ustawodawca nie stworzył określonego katalogu przestępstw, w przypadku których sąd niejako w sposób obligatoryjny ma wymierzyć środek karny w postaci ogłoszenia wyroku publicznie. Jednakże istnieją typy przestępstw, które ze względu na swój charakter, uzasadniają niejako zastosowanie omawianego środka karnego.

W doktrynie funkcjonuje pogląd, iż podanie wyroku do publicznej wiadomości powinno mieć miejsce w przypadku przestępstw, które stanowiły przedmiot szczególnego zainteresowania mediów. Taki wniosek argumentuje się tym, że relacja dziennikarska ma odmienny charakter, od tego jaki ma zastosowanie środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości. Różnego rodzaju reportaże nie są w stanie zrealizować celów, jakie stawia się przed tym środkiem karnym, a czasem celom tym się sprzeciwiają. Z tego też względu decyzja w przedmiocie orzeczenia powinna zapadać niezależnie od tego czy dana sprawa była relacjonowana. „Informacje dziennikarskie mogą być przekazywane w formie relacji, tj. równoległej prezentacji zdarzeń, które trwają lub sprawozdania, czyli prezentacji zdarzeń, które już się zakończyły i mają swój finał. Jedne i drugie mogą być dynamiczne, barwne i emocjonalne, a niejednokrotnie, mogą dążyć do wywołania sensacji. Nie sposób nie zauważyć, że przekaz informacyjny prowadzić także może do ogólnikowego przedstawienia problemu z jednoczesnym np. błędnym przedstawieniem instytucji prawa karnego, rzutującym na obraz prezentowanego zdarzenia" ^{[ 9 ]}. W związku z tym w doktrynie odrzuca się pojawiający się niekiedy pogląd, jakoby bezcelowym było orzekanie kary z art. 50 k.k. w sprawach głośnych i znanych społeczeństwu z prasy, radia i telewizji.

Pierwszą analizowaną grupę stanowią przestępstwa i wykroczenia podatkowe. Te działania przestępcze podobnie jak znaczna część przestępstw i wykroczeń skarbowych polegają na naruszeniu administracyjnych przepisów z zakresu prawa finansowego. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że cechą charakterystyczną tych przepisów jest to, że ulegają częstym zmianom i nowelizacjom, co częściowo, uzasadnione jest wymaganiami w zakresie ochrony interesu fiskalnego, czy szerzej — finansowego państwa. Interes ten najczęściej sprowadza się do:

· zapewnienia państwu (a także samorządom) należnych mu dochodów,

· respektowania innych przepisów administracyjnych związanych z realizacją wydatków publicznych oraz posiadanych przez państwo (a także w niektórych wypadkach przez samorząd) uprawnień do ingerencji w czynności o skutkach finansowych, dokonywanych przez inne podmioty ^{[ 10 ]}.

Kary za przestępstwa jak również wykroczenia podatkowe mają przede wszystkim charakter kar materialnych (grzywna, kara pieniężna oraz dodatkowa kara przepadku rzeczy). W wyjątkowych okolicznościach sąd decyduje się wymierzyć karę pozbawienia wolności. Orzeczone kary mają przyczynić się przede wszystkim do rekompensaty państwu lub gminie uszczerbku poniesionego w ich dochodach, a także powstrzymać sprawcę w przyszłości od prób uszczuplenia należności publicznych. Uznaje się, że funkcja fiskalna kary za przestępstwa o charakterze podatkowym jest nie mniej ważna aniżeli funkcja represyjna czy prewencyjna, co przesądza o niecelowości (poza wyjątkowymi sytuacjami) stosowania kar pozbawienia wolności, a poprzestawaniu na karach materialnych. Ich orzeczenie oraz wykonanie nie przyczyni się do zwolnienia sprawcy od obowiązku uiszczenia uszczuplonej przestępstwem (czy wykroczeniem) należności podatkowej.

„Podanie do publicznej wiadomości faktu skazania za przestępstwo podatkowe spełniać może niewątpliwie funkcję represyjno-prewencyjną w stosunku do sprawcy będącego podmiotem gospodarczym, a nawet zwiększać bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. W warunkach gospodarki rynkowej fakt skazania za przestępstwo podatkowe i publiczne ujawnienie tego faktu może zmniejszyć wiarygodność podmiotu gospodarczego (przedsiębiorcy), a tym samym utrudniać mu prowadzenie działalności gospodarczej" ^{[ 11 ]}. Jest równocześnie ostrzeżeniem dla innych podmiotów, które pozostają w kontakcie gospodarczym ze skazanym za przestępstwo podatkowe.

Uznaje się, że w przypadku przestępstw podatkowych kara podania wyroku sądu do publicznej wiadomości może pełnić funkcje w zakresie prewencji o charakterze ogólnym — obawa przed nią może powstrzymać inne podmioty gospodarcze od popełnienia przestępstwa podatkowego.

Kolejnym typem przestępstw, w przypadku których stosuje się środek karny w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości są czyny zabronione w art. 178 K.K. Może się wydawać, iż przesłanki posłużenia się analizowanym środkiem karnym w obecnie obowiązującym kodeksie karnym mają na tyle ogólny charakter, że wymagają pogłębionych rozważań doktrynalnych i jurydycznych, mających na celu sprecyzowanie kryteriów jego orzekania. W odniesieniu do kwestii walki z nietrzeźwymi kierowcami należy zrównoważyć działania prawne, prowadzące do ukrócenia tego procederu. Eksperci wskazują, iż z jednej strony łatwo o zatracenie umiaru w swoistej krucjacie zwalczania zjawiska nietrzeźwości, z drugiej jednak strony zbyt pochopnie neguje się zasadność stosowania podawania wyroku do publicznej wiadomości podnosząc, że jest to nadmiernie represyjny środek, uprzedmiotowiający skazanego.

Redakcja podstaw normatywnych podania wyroku do publicznej wiadomości, zawartych w art. 50,wskazuje na związek tego środka karnego z celem prewencji ogólnej, który polega na oddziaływaniu na społeczeństwo dla propagowania postaw zgodnych z prawem. „Orzekanie o podaniu wyroku do publicznej wiadomości musi mieć również oparcie w art. 53 § 1 k.k. określającym dyrektywy wymiaru kary, w tym prewencję ogólną w postaci normatywnego "kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa". Stosowanie przedmiotowego środka karnego powinno zatem harmonizować z art. 53 § 1 k.k., w którym zawarte są cele kary" ^{[ 12 ]}. Stąd też istota społecznego oddziaływania kary powinna polegać na kształtowaniu świadomości prawnej społeczeństwa. Nie występuje w tym przypadku zjawisko sprzeczności między celami. Wydaje się też, że to ostatnie stwierdzenie w sposób najbardziej przejrzysty odzwierciedla powody decydowania o podaniu wyroku do publicznej wiadomości. Z drugiej strony można rozważać, czy wobec tego upublicznienie wyroku spełnia w rzeczywistości charakter środka karnego, gdyż albo zakłada się, że należy dążyć do kształtowania świadomości prawnej — edukować społeczeństwo, a nie karać — albo też świadomość ta jest już na tyle ukształtowana, że upublicznienie wyroku przyczyni się do napiętnowania sprawcy (nałożenie na niego dodatkowej dolegliwości), co stanowi warunek sina qua non kary. W doktrynie przyznaje się słuszność poglądowi traktującemu o przeważającym w tym względzie dążeniu do zmiany postaw społecznych.

W przypadku przestępczości nietrzeźwych kierowców znamienne jest, że tego typu przestępstwa są popełniane m.in. przez osoby o ustabilizowanej sytuacji życiowej, w tym także wykonujące zawody o wysokim prestiżu społecznym, nienagannej przeszłości, dla których skazanie stanowi życiowy dramat. „Różni to ten rodzaj przestępczości od szeregu przestępstw pospolitych, takich jak kradzież czy pobicie, często wiążących się z pewnymi predyspozycjami osobowościowymi do popadania w kolizję z prawem — przestępstw, których społeczna szkodliwość jest o wiele wyższa i bezpośrednia w porównaniu do zagrożenia wypadkiem" ^{[ 13 ]}. Znamienna jest również skala tej przestępczości. Jak pokazuje (względnie: pokazywało) funkcjonowanie tzw. sądów 24-godzinnych, zdecydowanie najczęściej na wokandę trafiają sprawy o czyny z art. 178a § 1 i 2 K.K.

W przedstawionych powyżej przypadkach najczęściej stosowany jest analizowany w tej pracy środek karny.

Procedura podawania wyroku do publicznej wiadomości

Podanie wyroku do publicznej wiadomości na podstawie przywołanego artykułu 50 k.k. ma charakter fakultatywny. W tym przypadku ustawodawca pozostawił decyzję w tym aspekcie sądowi — po materializacji ustawowych przesłanek. W sposób odmienny sytuacja kształtuje się w przypadku orzekania tego środka na podstawie art. 215 k.k., gdzie podanie wyroku do publicznej wiadomości jest orzekane w sposób obligatoryjny na wniosek pokrzywdzonego przy przestępstwach zniesławienia. W tym przypadku jednak sąd nie jest związany wnioskiem co do sposobu podania wyroku do wiadomości publicznej. Decyduje według własnego uznania.

Zobacz komentarze (4)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Mirosław Woroniecki Adwokat, specjalista prawa gospodarczego, cywilnego i prawa karnego gospodarczego, historyk doktryn politycznych i prawnych, doradca organizacji pozarządowych. Przewodniczący Rady Stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska  Liczba tekstów na portalu: 52  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Dwie lewice