Ponieważ Utopia nierozerwalnie związana jest z dziejami ludzkości, jej współczesna definicja również powiązana jest bezpośrednio z obecnym stanem rzeczywistości. Badacze próbują ponownie zdefiniować pojęcie Utopii, gdyż odnosi się ona do wielu dziedzin (historycznych, socjologicznych, filozoficznych, metodologicznych, czy ideologicznych), wykraczając już dawno poza ramy literatury. W pierwszej kolejności należy przedstawić na jakich zasadach opiera się świat teraźniejszy.

„Marks opisywał świat, w którym to stosunki ekonomiczne są sprężyną napędową ludzkości. Freud dostrzegł ją w popędzie seksualnym, zaś Nietsche w "woli mocy". Einstein, dowodzący, że czas absolutny nie istnieje, a czasoprzestrzeń jest zakrzywiona, zdjął wirujący glob z dotychczasowej osi i jakby porzucił we wszechświecie, czym zdetronizował absolut z wyznaczonego mu wcześniej miejsca. Publiczna reakcja na te teorie dowiodła, że geniusz czystej nauki wywiera na ludzkość wpływ większy, niż czynią to politycy. Bo oto u progu lat dwudziestych XX wieku zaczęły się rozpowszechniać poglądy o nadejściu kresu wszelkich absolutów: czasu, przestrzeni, dobra, zła, wiedzy, a w końcu wartości. Teorie Marksa i Freuda, odsłaniające pod powłoką rzeczy istnienie ukrytych sił, podważały poczucie odpowiedzialności jednostki i trwałości zasad moralnych. Pod wpływem idei desynchronizacji czasu Einsteina oraz seksualnego gnostycyzmu Freuda nowa literatura dwudziestowieczna zmiatała z powierzchni ziemi cały literacki dorobek XIX wieku." ^{[ 1 ]}

Rewolucja naukowa na stałe zmieniła dzieje człowieka wyznaczając wciąż nowy kierunek działań. Postęp zarówno techniczny, jak i ekonomiczny sprawiają, że niemożliwością jest trzymanie się dawnych zasad.

„Jeśli jednak prawdą jest, że przedsiębiorstwo "Nauka i Technika" reprezentuje wyprawę człowieka na pole nieograniczonych możliwości, to nauka i technika nie są niczym innym, jak praktykowaną utopią. Zapewne: trudnej byłoby przelicytować ich racjonalność — ale wraz z postępem nauki racjonalność emancypuje się od rozumu, wręcz nawet popada w sprzeczność z nim." ^{[ 2 ]}

Nauka jest bardzo ważna na obecnym etapie historii ludzkości, potwierdza to kilka faktów:

1. Nauka jest dziś złączona z techniką w nierozdzielną jedność. Wskutek tego wszystko, co zostaje pomyślane, jest też robione. Dzięki technice jako narzędziu oraz aparatowi przemysłu abstrakcyjne eksperymenty myślowe stają się w ciągu niedługiego czasu realiami społecznymi. [...] Stąd pierwsze znamię jakościowego skoku — gwałtowność zmian w dziejach.

2. [...] Przez medycynę, farmakologię i biologię nauka przenika do najintymniejszych rejonów naszego życia. Wpływ nauki przeobraża w różnoraki sposób nawet biologiczną konstytucję człowieka. Nigdy jeszcze ludzka myśl i działanie nie ingerowały tak głęboko w kształtowanie człowieczego istnienia. Stąd znamię drugie- dogłębność zmian.

3. Współczesne środki informacji i komunikacji sprawiły, że decyzje polityczne, których skutki dawniej dałyby się dostrzec dopiero po latach i dziesięcioleciach, obecnie są już po kilku minutach znane we wszystkich krajach świata. [...] Prowadzi to [...] do skokowej ekspansji w możliwościach ludzkiej władzy. Rakiety międzykontynentalne i współczesne środki komunikacji obalają bariery, jakie w dotychczasowych dziejach stawiały sprawowaniu władzy ludzkiej przestrzeń i czas. [...] Stąd znamię trzecie - bezgraniczność możliwości sprawowania władzy.

4. Do istoty władzy należy nieobliczalność. Nikt nie wie, jakie zdobycze nauki odmienią nagle życie nas wszystkich za lat kilka. [...] Jest koniecznością wynikłą ze stanu techniki, że w czasie kryzysu decyzja o losach świata spoczywa w rękach bardzo niewielu osób. Wskutek prędkości i całkowitości przenoszenia decyzji na mechanizmy jedno jedyne krótkie spięcie w czyjejś psychice może zburzyć cały gmach naszego domniemanego bezpieczeństwa. Sąd znamię czwarte — chwiejność technicznego świata. ^{[ 3 ]}

Co nas czeka w przyszłości staje się tu podstawowym pytaniem. Odpowiedzią na nie jest Utopia. George Picht podaje jej następującą definicje:

"ULPESZONY ŚWIAT NAZYWA SIĘ UTOPIĄ." ^{[ 4 ]}

Należałoby zapytać, czy nasz świat jest Utopią, bowiem wymaga i projektuje coraz nowsze „ulepszenia". Wciąż doskonalimy nasze życie, dlatego dopiero obieramy kierunek ku Utopii, którą chcemy zbudować. Nie żyjemy w niej jeszcze, ale wszystkie działania prowadzą ku jej realizacji. Jest to świadome przedsięwzięcie, gdzie Utopia staje się „nauką" dzięki której można snuć i projektować teorię o przyszłości. „Świat ulepszony" oznacza również w pewnym sensie byt, gdzie Utopia jawi się jako realne przedsięwzięcie. Ulepszenie może mieć dwojaki sens, jednak w dobie XXI wieku, związane jest z rozwojem nauki i techniki. Nie jest to tylko i wyłącznie sprawa materialnych przedsięwzięć. Utopia to kierunek do którego człowiek zmierza, coś co staje się namacalne, gdyż budowane jest już teraz.

„Postęp jest urzeczywistnieniem utopii, dlatego są one niezastąpione i powinny być wspierane. Utopie, jako takie, zmieniają się z czasem, są bardziej samokrytyczne i realistyczne. Pozostają jednak zawsze wytworami ludzkiej fantazji, z których — przy sprzyjających warunkach — można zbudować coś użytecznego. Zależność różnych grup interesów oraz kurczowe utrzymywanie zdobytych pozycji przez różnych politycznych oportunistów może tu i ówdzie przeszkodzić w kształtowaniu równowagi na świecie." ^{[ 5 ]}

Jednak Utopia powstaje na zasadzie negacji obecnego świat, dawne Utopie stały się bytem. Jak pisał ten niemiecki filozof Mannheim:

„Byt rodzi utopie, te z kolei rozsadzają byt tworząc byt następny." ^{[ 6 ]}

Dalej autor pisze:

„Właśnie dlatego, że konkretne określenie utopijności następuje za­wsze z określonego etapu rzeczywistości, możliwe jest to, że utopie dnia dzisiejszego mogą stać się rzeczywistością jutra." ^{[ 7 ]}

Z analiz znanych nam definicji Utopii, wynika iż jest to miejsce dobre, ale nie istniejące. Racja, ale większość mrzonek były Utopiami tylko w określonych etapach dziejach ludzkości, bowiem w dobie rozwoju technologicznego, zmienia się to radykalnie. Również Utopia to wizja idealnego społeczeństwa i ta zasada nadal jest podstawą w kształtowaniu nowych Utopii, jak również związana z tym ideologia społeczna. Z dawnej definicji zmienił się przede wszystkim jej atrybut nierealności. Nowe Utopie stały się osiągalne, dzięki technice i nauce. Myślenie utopijne wyrasta teraz z obecnego stanu rzeczywistości, ponieważ ta uległo całkowitej zmianie, jej rozwój oraz powstałe idee wynikają bezpośrednio z nowej mentalności człowieka. Poprzez ewolucję Utopia zaczęła oznaczać coś innego. Dawniej na realizację myśli utopijnych czekało się wieki, teraz jest to przeważnie okres kilku, kilkudziesięciu lat. W zmiany jakie nastały, pojawia się problem, iż może faktycznie Utopia przestaje istnieć w dobie dominacji techniki. Ogłoszono śmierć Utopii, jednak należy podchodzić do tego sceptycznie, gdyż technika realizuje wizje utopijne, czyniąc je realnymi (choć w chwili urzeczywistniania się Utopii, przestaje ona faktycznie istnieć).

„Oskarżenie utopii, a nawet jej skazanie na śmierć dokonało się w sposób tyleż prosty, ile pośpieszny. W artykułach, audycjach radiowych i telewizyjnych wytaczano stale mniej więcej takie same argumenty. Utopia stanowi dla władzy pewne ryzyko, albowiem może stać się punktem odniesienia dla krytyki rzeczywistości poprzez porównywanie jej z obietnicami, do których władza się odwołuje, i z wartościami, które powinna urzeczywistniać." ^{[ 8 ]}

Utopia to ostateczny cel człowieka, to taki świat, w którym nie ma już co zmieniać, bowiem jest idealny. Jeśli człowiek nadal będzie chciał go reformować, nie będzie on Utopią, gdyż ta zawsze okazuje się niedostateczna (nie ostateczna). Jak długo będzie istnieć myśl rodząca się ze świadomości utopijnej człowieka, tak długo będzie się rozwijać technika natchniona wizjami człowieka. Utopia już nie jest nierealna i nigdy prawdopodobnie nie będzie. Utopia to urzeczywistniane myśli.

Za najważniejszy punkt, w ówczesnej definicji, można uważać, iż:

Byt ulepszający życie — o to czym jest obecnie UTOPIA. Dodatkowo Utopią powinno nazywać się, każdą zmodyfikowaną część rzeczywistości, przedstawiającą nowy świat. W tym wypadku pomocna w identyfikacji tej nowej rzeczywistości jest kategoria przyjemności. Każda, stworzona nowa rzeczywistość, rządząca się własnymi prawami, z góry ustalonymi, użytkowana w celu odczucia przyjemności (rozumianej w szerokim znaczeniu; ucieczki od rzeczywistości, rozrywki,...) jest Utopią. Jest to również świat oferujący ulepszone życie, bowiem oferując nowe, zastępuje prawdziwe. Nie jest to kompletna ani wyczerpująca definicja współczesnej Utopii. Jak zaznaczyłam, obecnie dotyczy wielu dziedzin, jednak do klasycznej definicji powinno się podchodzić z dystansem. Współczesna definicja powinna również określić co można uznać za Utopie, a co nie. Według mnie, wszystko co tyczy się ulepszenia świata (nie tylko na zewnątrz, ale również wewnętrznego, w sensie zamkniętej przestrzeni), poprzez budowę nowych, w której człowiek może egzystować, jako nowa postać, jest Utopią. Większość badaczy, zaznacza iż Utopia tworzona jest w celu negacji obecnej rzeczywistości, by wykreować nową. Jest to rodzaj buntu, jednak dla mnie, Utopie zawsze wyrastają z obecnej rzeczywistości ,więc w dużym stopniu na niej bazują. W dobie rozwoju technologicznym są one rozszerzeniem rzeczywistości nas otaczającej. Ta nadbudowa jest właśnie nowym światem, wyrastającym na „starym". Dlatego też, korzystając z technologii, Utopia ma szansę na realizację.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: O tym, jak mój ojciec odnalazł Pana i co z tego wynikło Czas gniewu i nienawiści

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word