I. Zdrajca, który zapewnił pamięć bohaterom

Józef Flawiusz urodził się w roku 37 n.e. Pochodził z rodu kapłańskiego, z klasy Joariba, czyli najwyższej kasty kapłańskiej w Izraelu- był synem Mattati, a wnukiem jerozolimskiego kapłana Józefa. Wśród jego przodków znajdował się Jonatan Machabeusz- jeden z przywódców powstania Machabeuszy, które odegrało ważną rolę dla podtrzymania żydowskiej tożsamości pod obcym panowaniem. Józef w młodości podtrzymywał tradycję swojej rodziny, angażując się w życie polityczne swojego narodu. Brał udział w poselstwie do Rzymu w latach 63-65.

Po powrocie do Jerozolimy przyłączył się do powstania żydowskiego, które wtedy wybuchło^[1]. Z racji swego pochodzenia został nawet jednym z jego przywódców. Był dowódcą obrony Galilei, która jednak szybko została zajęta przez Rzymian. Wtedy Józef ze swoimi stronnikami ufortyfikował miasto Jotopata, które bronił do 20 lipca 67 roku.

W Jotopacie obrońcy podobnie jak później w Masadzie nie chcieli poddać się Rzymianom i woleli popełnić samobójstwo, jednak Józef przeżył i oddał się w ręce Rzymian. Pozostaje jednak tajemnicą dlaczego jeden z przywódców powstania nie tylko zachował życie, ale również zdobył łaskę wodza wojsk rzymskich, Wespazjana, który później stał się cesarzem.

W swojej autobiografii, a także w „Wojnie żydowskiej" Flawiusz napisał, iż po poddaniu się przepowiedział Wespazjanowi objęcie władzy, co na rzymskim wodzu zrobiło takie wrażenie, że nie skazał schwytanego rebelianta na śmierć. Jednak to świadectwo wydaje się wątpliwe. Najprawdopodobniej Józef był potrzebny Rzymianom jako kolaborant, a jego pochodzenie z klasy kapłańskiej było dodatkowym atutem^[2].

Przez następne dwa lata Józef przebywał w obozie rzymskim, gdzie służył rzymskiemu wodzowi radą, a nawet niejednokrotnie był wyprawiany jako poseł do miast znajdujących się w rękach powstańców.

Gdy w roku 69 Wespazjan został obwołany cesarzem Józef, który dotąd pozostawał niewolnikiem wodza otrzymał wolność, a jednocześnie obywatelstwo rzymskie (wyzwoleni niewolnicy obywateli rzymskich automatycznie stawali się rzymskimi obywatelami). Przyjęcie przez niego nazwiska Flawiusz także nie jest oznaką jakiejś specjalnej łaski jak podkreślał Józef w swojej autobiografii- lecz było wynikiem zwyczaju zgodnie z którym wyzwolony niewolnik otrzymywał nazwisko swego dawnego pana. Należy o tym pamiętać przy odbiorze dzieł tego historyka, gdyż będąc jednocześnie uczestnikiem i kronikarzem wydarzeń najwyraźniej często opisywał swój wpływ na nie jako znacznie większy niż mógł być w rzeczywistości.

Do dzisiaj zachowały się następujące dzieła Józefa Flawiusza: Wojna żydowska, Dawne dzieje Izraela, znane też pod tytułem Starożytności żydowskie - Antiquitates Iudaicae, Pros Apiona — Przeciw Apionowi, które stanowi odpowiedź na zarzuty dotyczące własnych dzieł i Autobiografia. Niekiedy przypisuje mu się autorstwo traktatu: O wszechświecie (inne tytuły: O przyczynie wszechświata, O istocie wszechrzeczy) wiarygodność tego twierdzenia jest bardzo wątpliwa. Już w IX wieku konstantynopolitański patriarcha Focjusz w swoim dziele ,,Biblioteka" stanowiącym streszczenie niemal 300 dzieł literackich zwrócił uwagę na to, iż dzieło to najprawdopodobniej powstało na przełomie II i III wieku. Podobnie błędnie autorstwo Józefa przypisuje się traktatowi ,,O potędze rozumu", nazywanego również Machabeikon opisującego historię wojen machabejskich^[3].

II. Pierwsza księga Wojny Żydowskiej — kronika dziejów dynastii Hasmonejskiej

Wojna żydowska, która uznawana jest za najważniejsze dzieło Józefa Flawiusza powstało w latach 70. pierwszego wieku naszej ery, najprawdopodobniej między rokiem 75, a 79, gdyż występuje w niej wzmianka o poświęceniu świątyni pokoju w Rzymie, które miało miejsce w roku 75, jest również pewne, że Flawiusz wręczył egzemplarz swego dzieła cesarzowi Wespazjanowi, który zmarł w roku 79.

Dzieło Flawiusza składa się z siedmiu ksiąg. Jego głównym tematem są dzieje wojny Żydów z Rzymianami z lat 66-73, jednak tak naprawdę dzieło to może być uznane za kronikę historii narodu żydowskiego na przestrzeni ponad 200 lat.

Pierwsza księga stanowi 1/3 objętości całego dzieła i opisuje losy narodu żydowskiego na przestrzeni dwustu lat poprzedzających wojnę- od zdobycia Jerozolimy przez króla z dynastii Seleucydów Antiocha IV Epifanesa w 168 roku. Król ten rozpoczął hellenizację Palestyny i wprowadził kulty greckie do świątyni jerozolimskiej. Ponadto planował wprowadzić kult władcy na terenie swego państwa, stąd przydomek, jaki przybrał- ,,Epifanes", czyli ,,Bóg objawiony", jednak współcześni z czasem zaczęli ów przydomek przekształcać w ,,Epimanes", co z greckiego oznacza szaleniec ^[4].

Te działania stały się przyczyną wybuchu powstania Machabeuszy (167- 160 p.n.e.), które początkowo było akcją typowo religijną pod przywództwem arcykapłana Matatiasza polegającą na niszczeniu pogańskich ołtarzy. Dopiero po śmierci arcykapłana i postawieniu jego syna Judy Machabeusza na czele ruchu religijno- politycznego rozpoczęto działania zbrojne, które zakończyły się w roku 160 uzyskaniem przez Judeę niezależności od monarchii hellenistycznych.

W dalszej części swego dzieła Flawiusz opisuje działania arcykapłana Szymona Machabeusza, który został obwołany dziedzicznym arcykapłanem oraz jego następców, którzy z czasem przyjęli tytuł królewski w roku 104 p.n.e. ^[5]

Najwięcej uwagi Flawiusz w pierwszej księdze Wojny żydowskiej poświęca jednak rządom króla Heroda (37-4 p.n.e.), który w jego oczach jest tyranem. Dziejopis opisuje bezprawne zdobycie przez niego władzy, a także wymienia jego zbrodnie- zamordowanie swej żony Mariamme, krewnej panującej dotychczas dynastii wywodzącej się od Machabeuszy oraz wielu członków jej rodziny, z obawy, że mają oni większe prawa do tronu, czy zgładzenie własnego syna Antypatia, który miał być jego następcą lecz został oskarżony o spiskowanie z Rzymianami i bez procesu skazany na śmierć ^[6].

Flawiusz nie wspomina natomiast o biblijnej ,,rzezi niewiniątek", co pozwala stwierdzić, że stanowi ona stworzoną w wiekach późniejszych legendę mającą ukazać okrucieństwo tego władcy.

III. Egzystencji Żydów pod rzymskim panowaniem oczyma Józefa Flawiusza

Ważniejsza z punktu widzenia zrozumienia przyczyn wydarzeń z lat 66-73 wydaje się być druga księga, opisująca okres od śmierci Heroda do wybuchu powstania, opisująca rzymskie rządy w Judei, które stanowią przykład jak dalece działalność rzymskich namiestników była zaprzeczeniem idei imperium rzymskiego.

Właśnie zachowanie rzymskich namiestników wobec żydów sprawiło, że pozornie niewielki spór między tym narodem, a Grekami, którego nie rozwiązał rzymski namiestnik zakończył się trwającą 7 lat wojną Wystarczy wymienić kilka incydentów mających miejsce na przestrzeni 40 lat przed wybuchem powstania żydowskiego.

Za panowania cesarza Kaliguli do Jerozolimy został przysłany Publius Petroniusz z zadaniem wystawienia posągu cesarza w świątyni jerozolimskiej, co równałoby się sprofanowaniu tego świętego miejsca, gdyż zgodnie z tradycją żydowską kult żadnego innego mboga poza Jahwe nie powinien być odprawiany na wzgórzu świątynnym. Na szczęście ów senator podjął rozmowy z Żydami podczas których jak podaje Flawiusz będąc pod wrażeniem pobożności tego narodu i ,,zwołał ich w końcu jeszcze raz i rzekł do nich . Po tych słowach rozpuścił tłum, który gorąco życzył mu błogosławieństwa. [...] wrócił do Antiochi. Stąd natychmiast doniósł Cezarowi o swojej wyprawie i gorących prośbach narodu żydowskiego dodając że jeżeli razem z mieszkańcami nie chce zniszczyć tego kraju trzeba pozwolić im szanować swoje prawa i zaniechać wykonania rozkazu. Zdarzyło się jednak że posłańców wiozących ten list burza zatrzymała na morzu trzy miesiące gdy tymczasem ci którzy wieźli wiadomość o śmierci Gajusza mogli płynąć szczęśliwie. Tak więc Petroniusz otrzymał list donoszący o tym dwadzieścia siedem dni wcześniej od tego który zawierał groźby przeciw niemu".

Niestety, rzymscy prokuratorzy Judei, od których zależała egzystencja Żydów nie byli tak życzliwi wobec narodu żydowskiego jak Publiusz Petroniusz.

Zarządzający Judeą w latach 26- 36 Poncjusz Piłat już obejmując rządy w Judei pogwałcił żydowską tradycję zakazującą wnoszenia symboli rzymskich legionów do Jerozolimy czym wywołał niezadowolenie Żydów, po kilku latach chcąc sfinansować budowę wodociągów przywłaszczył sobie pieniądze ze skarbca świątynnego, co jednak samo w sobie nie byłoby czymś nadzwyczajnym (nadużycia rzymskich namiestników były czymś powszechnym), w opisie Flawiusza znajdujemy jednak czyny, których namiestnik dopuścił się, gdy Żydzi zaczęli skarżyć się na jego postępowanie:

„Wywołał on nowe wzburzenie wykorzystując święty skarb, zwany korbonas na budowę wodociągu którym ciągnięto wodę z odległości czterystu stadiów. Wprowadziło to ludność w ogromne oburzenie i gdy Piłat przybył do Jerozolimy otoczono jego trybunał i wznoszono wrogie okrzyki. Ów zaś przewidując ze może dojść do zamieszek wysłał pewną ilość żołnierzy uzbrojonych lecz ubranych w szaty cywilne aby wmieszali się w tłum i zabroniwszy im użycia swoich mieczy nakazał okładać kijami tych co będą wznosić okrzyki. Dał przeto znak z trybunału i wtedy niemało Żydów zginęło padając już to pod razami kijów , już to tratując sami siebie podczas ucieczki."

Rządy dwóch ostatnich namiestników przed wybuchem powstania: Albina Lucjusza i Gesjusza Florusa są najgorszym okresem dla znajdujących się pod rzymskim panowaniem żydów. Flawiusz w swym dziele opisuje niesłychane skorumpowanie pierwszego z nich, jednak określa go mianem ,,wzoru cnót" względem drugiego, który gdy w Jerozolimie wybuchły zamieszki rozkazał ukrzyżować obywateli rzymskich pochodzenia żydowskiego.

Zdaniem autora Wojny żydowskiej to właśnie bezwzględne postępowanie rzymskiego namiestnika stało się główną przyczyną wybuchu powstania- będącego przyczyną wielu nieszczęść. W pewnym fragmencie swego dzieła Flawiusz oskarża nawet namiestnika o celowe wywołanie buntu swych poddanych:

Zobacz komentarze (10)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Marcin Śrama Student komunikacji europejskiej w Instytucie Kultury Europejskiej UAM. Interesuje się historią starożytną, oraz historią literatury zwłaszcza XVIII- wiecznej oraz XX wiecznymi eksperymentami literackimi.  Liczba tekstów na portalu: 12  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Ideologiczne podstawy legitymizacji władzy cesarskiej w Rzymie