Teraźniejszość jako fundament przyszłości

Warto także, jak się wydaje, na nasze działania spojrzeć nieco inaczej, z perspektywy przyszłości. Dzisiaj są one skutkiem pewnych uwarunkowań (i podjętych decyzji), ale jednocześnie są uwarunkowaniami przyszłych decyzji. To, co robimy teraz, efekty tych działań są fundamentem naszej przyszłości. Zamiast skupiać swoje myśli na wyobrażeniach nieistniejących przecież jeszcze efektów czy na celu, co którego zmierzamy, możemy skupić się na aktualnych działaniach i wykonywać je zdecydowanie bardziej świadomie i efektywnie. Od tego, co robimy teraz będą zależeć przyszłe możliwości, spośród których będziemy wybierać. W tym kontekście znów zdajemy się ponosić odpowiedzialność moralną za brak zaangażowania, za bezwartościowe spędzanie czasu, za marnowanie sprzyjających nam okoliczności.

Jeśli nie zadbamy o jakość naszych działań teraz, może w przyszłości okazać się, że — tak, jak w przypadku braku znajomości samego siebie — chcemy móc robić dobrze, ale możemy robić źle. Zachowania w oparciu o bodźce, które będą nam dostępne mogą pozostać bardzo utrwalone. Dlatego to właśnie teraźniejszość jest tym momentem, w którym możemy pracować nad proscenium przyszłych decyzji.

To tutaj także możemy się zastanowić (bez wnikania w tej chwili w kwestie praktyczne), czy kara za zły postępek nie mogłaby raczej przyjąć formy umieszczenia delikwenta w takim otoczeniu, w którym otrzyma korzystny dla niego przykład wartościowych działań, w którym — poza samą suchą wiedzą, która może nie być wystarczająco silnym bodźcem — na własne oczy przekona się o korzyściach płynących z życia zgodnego z prawem? W którym zmieni się zarówno jego wyobrażenie o sytuacji, jak i jego wyobrażenie o decyzjach? Czy może przynieść efekt (pomijając usunięcie takiej osoby poza społeczeństwo) kara, w trakcie której osoba znajduje się w otoczeniu tych, którzy się nie zmienili, czy raczej mogłaby znaleźć się wśród tych, którzy już się zmienili?

System wartości jako zewnętrzna miara

W codziennych sytuacjach niebagatelną rolę odgrywał będzie uznany przez nas system wartości. Nie mówię tutaj rzecz jasna o rozbudowanym systemie teoretycznym czy światopoglądowym. Chodzi o zestaw wartości, które pozwolą nam przystawić pewną — choćby absolutną i nieosiągalną — miarę w procesie podejmowania decyzji, tym bardziej im bardziej czas na decyzję i refleksję jest ograniczony. Jeśli ważna jest dla mnie uczciwość, miłość, odwaga, altruizm — ale rzecz jasna może być to interes własny, egoizm, pieniądze itp. — to taki system może być dobrym oparciem w przypadku oceny opcji działania, które w danej sytuacji się jawią. Chodzi tutaj rzecz jasna o takie wartości, jakie sam uznaję i jakimi je uznaję. W wypracowaniu takiego spójnego system, swego rodzaju wzorca, może pomóc filozofia czy religia. Bez takiego systemu zdajemy się być skazani na pastwę chwilowych zachcianek, żądz i instynktów. Co aktualnie wykorzystuję przy podejmowaniu codziennych decyzji? Jakimi wartościami się kieruję? To ważne pytania nawet, jeśli już dysponujemy jakimś wypracowanym systemem. Warto uczciwie wobec siebie sprawdzać swoje postępy w jego stosowaniu.

Odpowiedzialność

Przyjęcie tego punktu widzenia zdaje się nakładać na nas sporą odpowiedzialność. Przypomina nam także, że nie jesteśmy samotną wyspą. Przykład dawany nam przez innych, rozmowy, wspólne rozwiązywanie problemów czy spędzanie czasu — wszystko to są bodźce, które mogą mieć znaczący wpływ na podjęte przez nas decyzje. Otoczenie w jakim się znajdujemy ma na nas wpływ i to nie ulega wątpliwości. Ale i my sami, naszym przykładem, naszą wiedzą, przemyśleniami jesteśmy bodźcem dla innych. Odpowiedzialność za wpływ na innych nie może zostać ograniczona jedynie do autorytetów, to jedynie skala tego wpływu w przypadku autorytetów będzie większa.

Założenie istnienia wolnej woli wydaje się (poza innymi konsekwencjami) nakładać na nas obowiązek rozwoju, nauki, refleksji. Ten obowiązek i tak już biorą na siebie, i słusznie, niektórzy ludzie. Wydaje się, że w przypadku ludzi wierzących, których wiara zakłada istnienie wolnej woli, odpowiedzialność jest jeszcze większa, a i motywacja do rozwoju i poszerzania horyzontów zapewne ogromna. I choć taki obowiązek może pochodzić z innych źródeł, to jak się okazuje wolna wola też jest jego źródłem — jeśli uważamy, że mamy wolną wolę, to już samo to założenie nakłada na nas moralną odpowiedzialność dotyczącą rozwoju.

Odrzućmy wolną wolę

A teraz, na koniec, odrzućmy istnienie wolnej woli. Niech nasz wybór spomiędzy opcji, które nam się w danej sytuacji jawią będzie nie wolny, a zdeterminowany — ograniczony do najlepszej według nas. Czyż nie tak człowiek który uważa, że ma wolną wolę często (jeśli nie zawsze) rzeczywiście wybiera? Czy spośród tych możliwości działania, które jak sądzimy mamy do wyboru nie wybierzemy najlepszej? W obu przypadkach (wolnej woli i jej braku) refleksja nad bodźcami, otoczeniem, nad sobą samym i naszymi motywacjami może stanowić punkt wyjścia lub dodatkowy impuls do pracy nad sobą.

Nie zmienia to także kwestii odpowiedzialności — skoro zdeterminowany świat dał nam poczucie wolnej woli, które pozwoliło nam uporządkować relacje społeczne, zmuszeni jesteśmy pozostać przy obecnych, przynajmniej dopóki nie zostanie zaproponowany inny, bardziej odpowiedni sposób regulacji tych relacji. Także z tego względu, że strach przed karą może być bodźcem, który powstrzymuje niektórych przed szkodliwymi działaniami.

Ten więc z nas, który uważa, że ma wolną wolę pozostanie z obowiązkiem dalszego i nieustannego rozwoju.

Dla tego, który uważa, że jest zdeterminowany niniejszy artykuł i refleksja nad nieistniejącym wg niego momentem istnienia może być niemożliwym do uniknięcia bodźcem do dalszego rozwoju czy uświadomienia sobie nieuświadomionych dotychczas motywów działania. I to nie brak zgody czy zgoda na proponowany tutaj punkt widzenia jest decydująca. Tak, jak w przypadku każdej innej treści to własne refleksje i wdrożenie ich wniosków w życie będzie faktem, który rzeczywiście ma znaczenie dla naszych przyszłych działań. Pozostaję z nadzieją, że przemyślenia tutaj zaprezentowane będą wystarczająco silnym bodźcem do dalszych przemyśleń i mniej lub bardziej zdeterminowanych, ale (oby!) jak najkorzystniejszych dla nas wszystkich działań.

Bez względu na pogląd na temat wolnej woli co do tego, że rozwój osobisty jest korzystny, a refleksja nad własnym postępowaniem może nam pomóc zmieniać je na lepsze zgodzimy się chyba wszyscy. Nie każdemu to jednak będzie dane z różnych przyczyn.

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (15)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Piotr Jaskółka Ur. 1984, mieszka w Rzeszowie. Stara się zrozumieć rzeczywistość ponieważ tylko zrozumienie umożliwia zastąpienie nieracjonalnych działań lub bezradności przez działania racjonalne. Stąd zainteresowanie m. in. filozofią i polską szkołą cybernetyczną. Swoją wiedzę wykorzystuje w działalności zawodowej (reklama, ochrona wizerunku). Współpracuje z serwisem videosejm.pl  Liczba tekstów na portalu: 13  Pokaż inne teksty autora  Liczba tłumaczeń: 2  Pokaż tłumaczenia autora  Najnowszy tekst autora: Dlaczego Polacy nie chodzą na koncerty?