|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Nauka » Filozofia i metodologia nauki » Metodologia Nauk Społecznych
O badaniach socjol. z punktu widzenia inżynierii.. [1] Autor tekstu: Witold Marciszewski
IV. O badaniach socjologicznych z punktu widzenia inżynierii społecznej
Spis treści
- 1. Jak się ma inżynieria społeczna do metodologii socjologii.
- 1.1. Co to jest inżynieria społeczna.
- 1.2. Typy ekspertyz, miejsce wśród nich ekspertyz socjologicznych.
- 1.3. Inżynieria społeczna a socjologia teoretyczna.
- 2. Odrzucenie fizykalizmu jako punkt wyjścia w określeniu osobliwości
metodologicznych socjologii.
- 2.1. Problem bezpośredniej redukcji treści praw społecznych do praw fizyki.
- 2.2. Problem bezpośredniej redukcji treści praw społecznych do praw biologii, a pośrednio fizyki.
- 2.3. Porównanie rodzaju praw w naukach społecznych i w naukach przyrodniczych. Prawa statystyczne.
- 3. Metodologiczne aspekty konfrontacji socjologii z mitami pretendującymi do roli inżynierii społecznej — rasistowskim i klasowym.
- 3.1. Szansa poznawcza socjologii w badaniu przyczyn i skutków powstania, ekspansji i upadku systemów totalitarnych 20go wieku.
- 3.2. Natura i funkcjonowanie mitu.
- 3.3. Stosunek mitów do teorii naukowych, płynące stąd wnioski metodologiczne.
"Cokolwiek czynisz,
czyń roztropnie i zawsze bacz na cel" powiada stare łacińskie przysłowie
(quidquid agis, prudenter agas et respice finem). Tą maksymą powinien
się też kierować wykładowca. Z dyscypliny, którą wykłada ma on roztropnie
to wybrać przede wszystkim, co służy głównemu zamierzeniu.
1. Jak się ma inżynieria społeczna do metodologii socjologii
1.1 -- Głównym zamierzeniem tych wykładów z metodologii
socjologii, prowadzonych w Polsce na przełomie wieków, jest przygotowanie
adeptów socjologii do inżynierii społecznej, w skrócie IS. Zwrot ten
może oznaczać, zależnie od kontekstu, jedno z dwojga (A lub B).
- A) IS jest to wiedza potrzebna do tworzenia raportów
dotyczących stanu, tj. struktury oraz funkcjonowania (w tym,
relacji do otoczenia), określonej grupy społecznej. Raporty takie spełniają
któreś (jedno lub więcej) z następujących zadań:
- opis stanu aktualnego
- diagnoza, tj. podanie przyczyn danego stanu
- prognoza, tj. przewidywanie dalszej ewolucji
- porada, tj. wskazówki dla decydenta (polityka, przedsiębiorcy
itp.), jak na podstawie opisów, diagnoz i prognoz zmieniać w zamierzonym
przez decydenta kierunku stan określonej grupy społecznej;
- B) IS jest to działalność w kierunku zmiany stanu grupy
społecznej oparta na wiedzy, którą zawierają raporty wymienionych wyżej
rodzajów.
W obecnych wykładach termin „inżynieria społeczna" będzie
brany w znaczeniu A. Raport w jednym (lub więcej) rodzajów, o których
mowa wyżej, będzie określany jako ekspertyza socjologiczna, a jego
twórca jako ekspert socjologiczny. Jest więc IS tym, co wykonuje
ekspert socjologiczny.
Podsumujmy: mianem inżynierii społecznej obejmujemy wiedzę
potrzebną do działań mających kształtować życie społeczne w określonym
kierunku. Gdy jest to kierunek powszechnie akceptowany w danej grupie
społecznej, jak w obecnej Polsce budowa społeczeństwa obywatelskiego,
racjonalność ekonomiczna, kultura polityczna, czy upowszechnienie edukacji,
to wiedza potrzebna do realizacji tych zadań zyskuje wartość rynkową. Ludzie o tych umiejętnościach, czyli eksperci socjologiczni, są społeczeństwu
potrzebni, stąd jest ono skłonne wynagradzać ich usługi intelektualne.
1.2 -- Powstaje pytanie, jak i na ile te umiejętności
społeczno-inżynierskie zależą od wiedzy metodologicznej. Żeby na to
odpowiedzieć, trzeba odróżniać trzy rodzaje ekspertów w danej dziedzinie.
Jedni korzystają jedynie z wiedzy otrzymanej od innych w procesie
kształcenia; tak ma się rzecz np. ze sprzedawcą leków, który musi mieć
wiedzę o lekarstwach, ale tej wiedzy sam nie rozwija. Odmienna jest sytuacja
lekarza praktyka, który wprawdzie nie prowadzi systematycznych badań w celu
dzielenia się ich wynikami ze społecznością uczonych, ale na własny użytek
samodzielnie poszerza swą wiedzę w wyniku nabywanego doświadczenia. Idąc
dalej, mamy np. adepta medycyny prowadzącego, oprócz leczenia, badania
naukowe, jak to się dzieje w klinikach akademickich; ten będzie ekspertem
najwyższej klasy.
Wiedza socjologiczna ma tę osobliwość, że prawie nie ma w niej miejsca dla ekspertów pierwszego i drugiego rodzaju, a więc tych o niskim lub wręcz zerowym poziomie samodzielności badawczej. Życie społeczne
bowiem jest czymś tak bardzo złożonym, o wiele nawet bardziej niż życie
organiczne, że aby je ulepszać nie wystarczą gotowe formuły i wyuczone
recepty (choć mogą być przydatne w punkcie startu).
Toteż socjolog praktykujący inżynierię społeczną w postaci
(jak była wyżej mowa) opisu, diagnozowania czy prognozowania zjawisk
społecznych w celu ich kształtowania przez porady udzielane decydentom, musi
dysponować warsztatem badawczym nie gorszym niż socjolog teoretyk, choć
będzie to warsztat pod pewnym względami odmienny. Warsztat badawczy
to zespół umiejętności, technik i narzędzi; o nich traktuje metodologia
nauk, w tym metodologia socjologii.
Dla jasności wywodów trzeba bliżej wyjaśnić odróżnienie
opisu od diagnozy (co do pojęć prognozy i porady, ich treść jest
dostatecznie znana z dostatecznie wielu kontekstów). Niech tę różnicę
wyjaśnią następujące przykłady. (1) Wpływ związków zawodowych na program i politykę pewnej partii socjalistycznej (np. Labour Party w Anglii) to
przedmiot badań prowadzących do opisu. Diagnozą zaś będzie znalezienie
przyczyn tego wpływu np. w ideologii określonych polityków, w sposobie
finansowania partii przez związki, w konkretnych układach personalnych itd.
(2) Stan religijności wiejskiej w określonym regionie można opisać stosując
odpowiednio dobrane wskaźniki, jak deklaracje słowne, praktyki liturgiczne,
zachowania moralne itp., a diagnozą tego stanu będzie wskazanie na jego
przyczyny np. tradycjonalizm, czy może wpływ wybitnych indywidualności
duszpasterskich w danej okolicy (przykładem drugiego — historia ks.
Stolarczyka w Zakopanem pod koniec 19go wieku).
1.3 -- Inżynieria społeczna stanowi jedną z możliwych
specjalizacji socjologa; uprawiając tę specjalizację, świadczy on usługi
eksperckie decydentom, którzy swą działalnością kształtują losy określonych
grup społecznych. Żeby lepiej zrozumieć naturę tej specjalności, porównajmy
ją z inną, mianowicie z pracą socjologa teoretyka.
Teoretyk, jak wskazuje nazwa, tworzy teorie, a
teorie składają się z twierdzeń mających bądź status praw
nauki, to jest, twierdzeń ogólnych dostatecznie mocno już
potwierdzonych, bądź też status hipotez, to jest, twierdzeń ogólnych
lub egzystencjalnych będących w stadium testowania (przez szukanie
kontrprzykładów, próby stosowania w praktyce itp).
Jedną z osobliwości metodologicznych socjologii jest ta
okoliczność, że granica między klasą teoretyków a klasą praktyków czyli
ekspertów nie da się przeprowdzić tak wyraźnie, jak to jest możliwe w przypadku relacji nauk przyrodniczych (strona teoretyczna) do technicznych
(strona praktyczna). Wiąże się to z charakterem praw socjologicznych, z których nie wszystkie są prawami tak ogólnymi, żeby się odnosiły do
wszystkich możliwych grup społecznych. Takie najogólniejsze zależności
stanowią niewątpliwie domenę pracy badawczej socjologa teoretyka.
Istnieją jednak prawa o charakterze bardziej lokalnym,
zachodzące w granicach jednej grupy lub klasy grup pod jakimś względem
podobnych — sekt religijnych, klanów górskich, gangów młodocianych itd.
Ustalanie tego rodzaju praw może się okazać czymś pośrednim między pracą
teoretyka a pracą eksperta, stąd brak wyrazistej między nimi granicy. Im
bardziej ograniczony zakres badań, im bliższy przez to jakiemuś
historycznemu konkretowi, tym bardziej działalność poznawcza socjologa
zbliża się do ekspertyzy; im więcej zaś ogólności, tym bardziej ekspertyza
przypomina teorię. Toteż i teoretycy socjologii i jej praktycy korzystają z tego samego schematu metodologicznego, który przedstawia się następująco.
- Uniwersum czyli dziedzinę socjologii (w sensie tych
terminów znanym z logiki) stanowi zbiór grup społecznych.
- Zadaniem socjologii jest:
- klasyfikacja lub/i typologia grup społecznych
- badanie struktur (czyli relacji wewnątrz grupy) określonych grup
społecznych (np. przywództwa, uwarstwienia, konfliktu)
- badanie relacji między grupami społecznymi.
Klasyfikacja grup (lub typologia w przypadku, gdy zachodzą między rodzajami
grup różnice stopnia, a nie różnice klasyfikujące w sposób wyraźny)
dostarcza ich uporządkowania wedle stosunku inkluzji, co z kolei wyznacza
pewną hierarchię praw socjologicznych co do stopnia ogólności (im większa
ogólność, tym bardziej interesuje ona teoretyków, a im mniejsza — tym
bardziej praktyków). Tak np. można rozważać ogólne prawa kształtowania się
świadomości narodowej, jak i prawa kształtowania się świadomości narodowej
na Bałkanach. Drugie są mniej ogólne ponieważ zbiór (inaczej, klasa) narodów
bałkańskich zawiera się w zbiorze wszystkich narodów.
Prawa ogólniejsze są pomocne jako przesłanki do
znajdowania bardziej szczegółowych. Nie mogą to być, oczywiście, przesłanki
jedyne; trzeba do nich dołączyć wyniki badań nad tym, co dla danej grupy czy
zbioru grup jest specyficzne (jak wpływ wielowiekowej okupacji tureckiej na
narody bałkańskie, wpływ stosunków gospodarczych na społeczności religijne w dobie Reformacji, itd.).
Jest jeszcze jedna osobliwość socjologii, którą trzeba
mieć na uwadze w refleksji nad jej metodami. Klasa nauk społecznych, do
której socjologia należy stanowi tak zwarty kompleks, że nie da się
przeprowadzić między jego składnikami wyraźnej linii podziału. Rozlicznymi
więzami splata się socjologia z politologią, ekonomią, demografią,
antropologią, etnografią, kulturoznawstwem, psychologią społeczną, historią,
naukami prawnymi. Tak więc fakty i prawa ustalane w każdej z tych nauk mogą
mieć doniosłość dla socjologa jako przesłanki dla jego teorii czy ekspertyz.
Stąd wniosek, że dla sukcesu socjologa konieczna jest nie tylko znajomość
metod badawczych samej socjologii, ale też i wiedza z wymienionych dyscyplin
pokrewnych oraz umiejętność logicznego wnioskowania z przesłanek
dostarczanych przez te dyscypliny.
Mając w tych wykładach na uwadze owe ogólne zasady
metodologiczne, wspólne socjologii teoretycznej jak i stosowanej
(praktycznej), będziemy dawać pierwszeństwo stronie praktycznej. A czynić to będziemy przez uprzywilejowanie metody wykładu, która polega na
rozważaniu konkretnych przykładów (po angielsku case study) z tych
sfer rzeczywistości społecznej, które będą przedmiotem zainteresowań
przyszłych socjologów praktyków.
1 2 3 Dalej..
« Metodologia Nauk Społecznych (Publikacja: 22-08-2003 Ostatnia zmiana: 06-09-2003)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 2635 |
|