W pierwszych dniach września 2004 r., w związku z tragiczną śmiercią prawosławnego, greckiego patriarchy Aleksandri, Piotra VII (zginął wraz z innymi ważnymi osobistościami ze swojego Kościoła lecąc helikopterem w Grecji na Górę Athos), zwróciłem nagle uwagę na prawosławie w Afryce i odkryłem nowy, prawdziwie misyjny Kościół, owoc nie tyle białych misjonarzy, co raczej oddolnej działalności samej czarnoskórej ludności Afryki. To o historii tego raczej nieznanego polskim czytelnikom prawosławia będzie niniejszy artykuł.

Na początku zwróćmy uwagę na panafrykański ruch w USA, którego jednym z przywódców był Marek Garvey, założyciel „Universal Negro Improvement Association", organizacji, która miała za zadanie polepszenie poziomu życia murzyńskiej ludności w Stanach Zjednoczonych. Niektórzy, związani z tym ruchem duchowni, postanowili utworzyć struktury kościelne wyłącznie dla ludności pochodzenia afrykańskiego. Jednym z nich był anglikański ksiądz i lekarz George Alexander Mc Guire (1866-1934), który w 1913 r. powrócił do rodzinnej Anglii, gdzie pracował na anglikańskiej parafii do 1919 r., kiedy to ponownie zdecydował się na przybycie do USA z zamiarem przyłączenia się do Kościoła prawosławnego w celu utworzenia jednak jurysdykcji wyłącznie dla ludności etnicznie murzyńskiej. W tym celu zbliżył się do rosyjskich biskupów prawosławnych w USA. Ci jednak byli wówczas dosyć zagubieni z powodu wydarzeń w Rosji (rewolucja z 1917 r.), a zarazem z podejrzliwością patrzeli na usiłowania Mc Guire, aby utworzyć Kościół wyłącznie dla jednej grupy etnicznej.

Mc Guire, niezadowolony z pewnych rasistowskich postaw wewnątrz Protestanckiego Kościoła Episkopalnego, zdecydował się więc na utworzenia własnej struktury kościelnej, Niezależnego Kościoła Episkopalnego. Święceń biskupich poszukał u niezależnego, dosyć problematycznego biskupa, Josepha Vilatte i już 28 września 1921 r. został przez niego konsekrowany na biskupa. Zaraz na pierwszym swoim Generalnym Synodzie Niezależny Kościół Episkopalny zmienił nazwę na Afrykański Kościół Prawosławny. W 1927 r. utworzył on jurysdykcję prowincjalną na kontynencie afrykańskim, a George Aleksander Mc Guire przyjął imię Aleksandra I i oficjalnie przyjął tytuł patriarchy Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego. Rok później, w 1928 r., Mc Guire wyświęcił na biskupa Williama F. Tyarksa, który stał się pierwszym biskupem Amerykańskiego Katolickiego Kościoła Prawosławnego. Już jednak wkrótce, w 1932 r., Tyarks odsunął się od Mc Guire.

Wraz ze śmiercią, w wieku 68 lat, patriarchy Mc Guire (w 1934 r.) na czele Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego stanął William Ernest James Robertson (1875-1962). Tego samego 1934 r. inna niezależna grupa, biskupa Reginalda Granta Barrowa, utworzyła Afrykański Kościół Prawosławny z Nowego Yorku, którego prymasem został właśnie biskup Barrow, zastąpiony wkrótce na tym stanowisku przez biskupa Arthura Trotmana (1869-1945).

Tymczasem biskup William Ernest James Robertson zwrócił się w 1938 r. do sądu z pozwem przeciw trzem przywódcom Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego z Nowego Yorku, domagając się zakazania im powoływania się na Mc Guire, jako na założyciela ich Kościoła. Jeszcze tego samego roku biskup Robertson został oficjalnie wybrany na patriarchę Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego przyjmując imię James I.

W Afrykańskim Kościele Prawosławnym z Nowego Yorku rządzą kolejni, następujący biskupi: po śmierci Trotmana (w 1945 r.), na jego miejsce zostaje wybrany biskup Robert Valentine; po śmierci Valentine (w 1954 r.) na czele Kościoła stanął Frederick Toote; po śmierci Toote (w 1959 r.) Kościołem kierował biskup Gladstone Nurse.

W 1962 r. umarł patriarcha James I i na jego miejsce zostaje wybrany patriarchą Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego, przyjmując imię Peter IV, biskup Richard Grant Robinson. W konkurencyjnym Afrykańskim Kościele Prawosławnym z Nowego Yorku biskup Nurse konsekrował na misyjnego biskupa Francisa Arthura Vogta, który miał odtąd pracować pomiędzy białą ludnością w Long Island.

Nadszedł rok 1965, kiedy to obydwa Kościoły wreszcie się połączyły pod przywództwem patriarchy Piotra IV, przy czym biskup Nurse został prymasem. Robinson, czyli patriarcha Piotr IV, umiera w 1967 r. i przywództwo w Kościele całkowicie przechodzi w ręce prymasa, arcybiskupa Nurse, który natychmiast reorganizuje struktury Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego i go pacyfikuje. Zrezygnował jednak z używania tytułu patriarchy i nazywania się „Jego Świątobliwością", pozostając wyłącznie przy tytule prymasa i nazywaniu się „Jego Eminencją".

Afrykański Kościół Prawosławny ogłosił deklarację wiary w 30 punktach, w których przyjmuje Pismo Święte jako Słowo Boże, Tradycję i dogmatyczne decyzje 7 pierwszych Soborów Ekumenicznych, a w konsekwencji przyjmuje również wyznanie wiary Nicejsko-Konstantynopolskie (ale bez „Filioque"), jak również inne creda, Apostolskie i św. Atanazego. Jedyną głową Kościoła jest Chrystus, a sam Kościół jest nieomylny. Duch Święty pochodzi wyłącznie od Ojca, a Dziewicę Maryję czczą jako Matkę Bożą. Oświadczają również w swojej deklaracji, że wierzą w trzy hierarchie i w dziewięć chórów anielskich, sprawują odpowiedni kult ku czci świętych, czcząc ich święte relikwie i święte ikony. Afrykański Kościół Prawosławny uznaje siedem sakramentów, doktrynę o prawdziwej transsubstancjacji i rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii, a w celu modlitwy za żywych i zmarłych wierzą w dogmat Wspólnoty Świętych; odrzuca predestynację oświadczając, że zarówno wiara, jak i uczynki, są potrzebne do usprawiedliwienia. Inne punkty wiary tego Kościoła, to istnienie sądu zarówno indywidualnego, jak też i powszechnego. Co do celebracji liturgii mszalnej, to jest ona centralnym i obowiązkowym kultem dla życia Kościoła.

Sposób sprawowania kultu w Afrykańskim Kościele Prawosławnym jest bardzo atrakcyjny dla czarnoskórych wiernych, którzy do Kościoła przyszli z anglikanizmu lub z rzymskiego katolicyzmu. W większości posiada on całkowicie zachodni charakter, jego kapłani używają zachodnich szat liturgicznych, a biskupi przy sprawowaniu wyższych i niższych święceń używają „Pontyfikału Rzymskiego".

Dokładnie nie wiadomo ilu wiernych posiada dzisiaj ten Kościół. W końcu lat 70 ubiegłego wieku miał ich ponad 5 tysięcy w Stanach Zjednoczonych, na Karaibach, w Ugandzie i w Kenii. Główny ośrodek Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego znajduje się pod adresem: 122 West 129 Street, New York.

Po omówieniu już historii tego ciekawego Kościoła skierowanego ku ludności pochodzenia afrykańskiego, zwróćmy teraz uwagę na obecność prawosławia w niektórych krajach samej Czarnej Afryki, w czym znaczną rolę odegrał omówiony przed chwilą Afrykański Kościół Prawosławny. Zaczniemy od Afryki Południowej, od roku 1908, kiedy do nowo zdobytego przez Brytyjczyków Transwallu, konkretnie do prawosławnej, greckiej, wspólnoty w Johanesburgu, został posłany ksiądz Nicodemus Sarika. Nie należał on jednak do księży, którzy ograniczyliby się wyłącznie do własnej, emigracyjnej wspólnoty, ale chciał być misjonarzem również wśród ludności afrykańskiej. Taka postawa spotkała się z krytyką ze strony białych, którzy chcieli, aby ograniczył swoje pole działania do kaplicy i greckiej wspólnoty emigrantów. Kilka lat później ksiądz Sarika wyjechał z Afryki Południowej, aby zostać misjonarzem na terenach, które dzisiaj należą do Tanzanii, o czym jeszcze będzie niżej mowa.

Tymczasem w samym Johanesburgu istniał już inny ruch kościelny, wewnątrz Kościoła Metodystów, związany z czarnoskórymi wiernymi tego Kościoła, którzy z powodu panującego w nim wówczas rasizmu postanowili w 1892 r. wystąpić z niego i utworzyć „Kościół Etiopski". Wkrótce Kościół ten podzielił się na liczne inne religijne grupy, z których niektóre pragnęły mieć swoich biskupów i dlatego weszły w kontakt z Episkopalnym Afrykańskim Kościołem Metodystycznym z USA i z Kościołem Anglikańskim w Prowincji Afryki Południowej. W 1920 r. jeden z księży Kościoła Etiopskiego, Daniel William Alexander, wszedł w kontakt z opisanym powyżej Afrykańskim Kościołem Prawosławnym. Alexander właśnie zdobył wykształcenie w USA i już wkrótce został wyświęcony na biskupa przez założyciela Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego, patriarchę Mc Guire. Po powrocie do Afryki Południowej zapoczątkował struktury Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego wśród swoich rodaków. Był zresztą jednym z nielicznych niezależnych Kościołów, które zostały uznane przez władze brytyjskie w Afryce Południowej. Wiązało się to z pewnymi przywilejami, jak chociażby z możliwością zakupu mszalnego wina (do 1962 r. Murzyni mieli zabronione kupowanie „białego" likworu). Z biegiem czasu niektóre niezależne grupy, jak chociażby Etiopski Kościół w Syjonie, przyłączyły się do Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego.

Na początku 1993 r. niektórzy księżą i biskupi z Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego z Republiki Południowej Afryki zostali przyjęci do koptyjskiego patriarchatu aleksandryjskiego, przyjmując nazwę Koptyjskiego Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego.

Powróćmy teraz do osoby księdza Nokodemusa Sarika, który z Afryki Południowej przeniósł się na tereny Tanganiki, dzisiejszej Tanzanii, aby zacząć tam działalność misyjną. Był on w swojej działalności dosyć odosobniony, gdyż Grecy z Afryki Płd. w ogóle nie byli zainteresowani jakąkolwiek działalnością misyjną. Tymczasem ksiądz Sarika miał odegrać dużą rolę w organizacji prawosławia na terenie Czarnej Afryki. To on przecież, o czym będzie jeszcze mowa, przyczynił się do uczynienia z Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego w Ugandzie Kościoła prawdziwie kanonicznego.

W samej Tanganice istniała znaczna kolonia grecka, ale wśród miejscowej ludności tylko w północnozachodniej jej części istniała mała, ale żywa i szybko rozwijająca się wspólnota prawosławna, która mogła liczyć na biskupa w Bukoba, na zachodnim wybrzeżu Jeziora Wiktorii. Kościół ten powstał dzięki kontaktom z Kościołem w sąsiedniej Ugandzie.

Na południowym wybrzeżu Jeziora Wiktorii pracował w handlu pewien prawosławny Grek, którego wypytał się o jego Kościół (i w ogóle o prawosławie) afrykański młodzieniec, Paul Budala. Ten napisał do Kościoła prawosławnego w Ugandzie, skąd wkrótce wysłano księdza Theodore Namkyamasa (późniejszego metropolitę Kampali), który nauczył wiary prawosławnej i ochrzcił około 20 osób. Taki był początek prawosławia na ziemiach dzisiejszej Tanzanii.

W Zimbabwe prawosławie przez bardzo długi czas było związane wyłącznie z emigracyjnymi wspólnotami z krajów prawosławnych, w większości z Grekami. Po pewnym jednak czasie pewien młody człowiek, Rafael Ganda, został wysłany przez władze do Grecji, gdzie miał odbyć specjalny kurs dla oficerów sił zbrojnych. Nauczył się tam języka greckiego oraz wiary prawosławnej i zaczął uczestniczyć w prawosławnym życiu religijnym w bazie wojskowej, gdzie mieszkał. Po powrocie z Grecji do Zimbabwe zaczął uczestniczyć w życiu religijnym w prawosławnej katedrze w Harare. We wrześniu 1994 r. on, jego rodzina i jeszcze kilka osób zostali w niej ochrzczeni. Trzy miesiące później został wysłany do prawosławnego seminarium w Nairobi, w Keni. Po powrocie do Zimbabwe został misjonarzem w strefie rolniczej kraju oraz przyczynił się do tłumaczeń Świętej Liturgii (liturgii mszalnej) i innych tekstów na język shona.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Prawosławny Grecki Patriarchat Aleksandryjski Prawosławie

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Mirosław Kropidłowski Ur. 1961. Przez wiele lat był misjonarzem katolickim w Afryce i w Ameryce Łacińskiej, od niedawna jest księdzem prawosławnym Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego - Patriarchatu Kijowskiego w w Brazylii. Współtworzy serwis Ekumenizm.pl. Pracuje jako zastępca dyrektora w biednej szkole publicznej na peryferiach miasta Senhor do Bonfim i pracuje społecznie wśród najuboższych dzieci swojej szkoły i regionu. Jest także inicjatorem Stowarzyszenia Misja Nadzieji i Miłości, do walki z biedą i jej konsekwencjami.Mirosław Kropidłowskli 3 października 2008 roku zmarł w Brazylii na zawał serca.  Liczba tekstów na portalu: 19  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Voodoo: Zło, które działa dzięki wierze