4. Szkoda na osobie

Czwartym, ostatnim i zarazem najnowszym elementem w oparciu, o który buduje się definicję wypadku przy pracy jest uraz będący następstwem wypadku. Pod pojęciem urazu ustawa rozumie uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Ten element został wprowadzony do polskiego prawa pracy przez przepisy ustawy wypadkowej. Ustawa ta zastąpiła ustawę z dnia 12.6.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ^{[ 32 ]}, która nie wymieniała tego elementu jako przedmiotowo istotnego. Choć w starszych podręcznikach z zakresu prawa pracy mówiło się wprost o powstaniu szkody na osobie wykonującej pracę jako elemencie składowym wypadku przy pracy ^{[ 33 ]}. Należy jednak zauważyć, iż doktryna nie była w tym temacie zgodna. Według innych przedstawicieli nauki, często urazy pozornie nieznaczne dopiero po dłuższym czasie dają poważne następstwa dla zdrowia pracownika ^{[ 34 ]}. Odmawianie takim zdarzeniom charakteru wypadku przy pracy nie znajduje uzasadnienia ^{[ 35 ]} Przychylam się do tej drugiej koncepcji, bowiem odmowa uznania za wypadek przy pracy zdarzenia niepowodującego uszczerbku na zdrowiu — w obecnym stanie prawnym — zamknie w przyszłości drogę do złożenia wniosku o jednorazowe odszkodowanie z tytułu pogorszenia stanu zdrowia ^{[ 36 ]}.

Reasumując, de lege lata zdarzenie, które nie spowoduje uszczerbku na zdrowiu pracownika nie jest wypadkiem przy pracy.

Wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej

Jak mowa była na wstępie niniejszego wykładu, wystąpienie łączenie wszystkich omówionych powyżej cech skutkuje uznaniem zdarzenia za wypadek przy pracy. Jest to zarazem pierwszy krok do ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego.

Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy jest określona niezwykle szeroko. Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka znaczenie szerszego niż określonego przez przepisy prawa cywilnego ^{[ 37 ]}.

Pomimo tego, ulęgnięcie wypadkowi przy pracy nie jest jednak równoznaczne z otrzymaniem prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Ustawa wypadkowa przewiduje przypadki wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej w sytuacji, gdy zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy.

W myśl art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Stosownie do treści art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

W mojej ocenie rażące niedbalstwo oraz umyślność są okolicznościami, które bezwzględnie wyłączają prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, natomiast stan nietrzeźwości oraz działanie pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych należy uznać za okoliczności względnie wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy.

Szczególnie problematyczną kwestią jest wykładnia pojęcia „rażące niedbalstwo", które nie zostało zdefiniowane na gruncie przepisów ustawy wypadkowej Posiłkowo więc należy stosować orzecznictwo sądowe. Reprezentatywnym dla komentowanej materii jest przede wszystkim wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.8.1976 r., w którym Sąd Najwyższy stwierdził, iż działanie z rażącym niedbalstwem oznacza taką sytuację, w której pracownik zdaje sobie sprawę z grożącego mu niebezpieczeństwa, gdyż zwykle ono występuje w danych okolicznościach faktycznych, tak że każdy człowiek o przeciętnej przezorności ocenia je jako ewidentne, a mimo to z naruszeniem przepisów bhp bez potrzeby naraża się na to niebezpieczeństwo, ignorując następstwa własnego zachowania się ^{[ 38 ]}. Warto w tym miejscu przytoczyć także wcześniejszy wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5.3.1970 r., w którym to Trybunał stwierdził, iż umyślność w rozumieniu przepisów o świadczeniach przysługujących w razie wypadków przy pracy oznacza takie zachowanie się pracownika, które on okazuje przewidując skutki, jakie wynikną z jego zachowania, i skutki te chce wywołać. Umyślność może polegać na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z obowiązkiem pracownika lub na zamierzonym powstrzymaniu się od działania, mimo że istnieje obowiązek czynnego zachowania się.

Rażące niedbalstwo stanowi takie zachowanie się pracownika, w którym przejawia się brak staranności, jakiej można wymagać od osób najmniej rozgarniętych. Od rażącego niedbalstwa (culpa lata) należy odróżniać niedbalstwo zwykłe (culpa), które zachodzi nie tylko wtedy, gdy pracownik przewiduje skutki swego działania lub zaniechania, lecz spodziewa się ich uniknąć, ale także wtedy, gdy skutków takich nie przewiduje, chociaż może i powinien je przewidzieć ^{[ 39 ]}.

Kolejnym wyrokiem wartym przytoczenia, który zapadł w sporze z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników jest Wyrok Sadu Apelacyjnego z dnia 15.1.1998 r., w którym to Sąd stanął na stanowisku, iż rażące niedbalstwo zachodzi wówczas, gdy poszkodowany zachowuje się w sposób odbiegający jaskrawo od norm bezpiecznego postępowania i świadczący o całkowitym zlekceważeniu przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia ^{[ 40 ]}.

Komentując kwestię rażącego niedbalstwa należy zauważyć, iż polski system prawny dzieli winę na umyślną i nieumyślną. W zakresie winy nieumyślnej rozróżnia się niedbalstwo oraz lekkomyślność. Pamiętając o tym należy stwierdzić, że w świetle przepisów ustawy wypadkowej ustalenie, że do wypadku doszło wskutek niedbalstwa w stopniu rażącym tylko wyklucza prawo świadczeń co potwierdziło zresztą orzecznictwo. Zdaniem Sądu Najwyższego niedbalstwo pracownika jako wyłączna przyczyna wypadku przy pracy zwalnia pracodawcę od odpowiedzialności tylko wtedy, gdy miało charakter rażący, a więc graniczyło z umyślnością ^{[ 41 ]}.

Mimo dość bogatego orzecznictwa z tego zakresu należy stwierdzić, iż pojęcie to ma nadal charakter nieostry. Trudno znaleźć wyraźną granicę między niedbalstwem rażącym (kwalifikowanym), a niedbalstwem zwykłym.

Równie problematycznym wydaje się kwestia spowodowania wypadku w sposób umyślny. W praktyce, bowiem niezwykle ciężko jest udowodnić pracownikowi, iż do wypadku doprowadził w sposób umyślny. A pamiętać trzeba o tym, iż obowiązek udowodnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność odszkodowawczą leży po stronie pracodawcy. Wynika to z ogólnej zasady wynikającej z art. 6 k.c., iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Do drugiej grupy okoliczności, które mogą mieć wpływ na ograniczenie prawa do świadczeń zalicza się nietrzeźwość oraz działanie pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych. Ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości lub będąc pod wpływem środków odurzających (...), również traci prawo do świadczeń. Przy czym wykładnia gramatyczna powyższego przepisu upoważnia do stwierdzenia, iż ulegnięcie wypadkowi przy pracy rolniczej w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających (...) nie jest wystarczającą przesłanką do odmowy prawa do świadczeń. Dopiero przyczynienie się w znacznym stopniu do zaistnienia wypadku będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających stwarza taką możliwość. Z uwagi na taką budowę tego artykułu należy w toku postępowania wypadkowego każdy stan faktyczny poddać indywidualnej ocenie ze wszechstronną oceną okoliczności, w jakich doszło do wypadku.

W zakresie nietrzeźwości należy zauważyć, iż termin ten ma swoją definicję legalną na gruncie przepisów ustawy z dnia 26.10.2002 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ^{[ 42 ]}. Stosownie do brzmienia art. 46 ust. 3 tejże ustawy, stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu, lub obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³. Od stanu nietrzeźwości ustawa odróżnia stan po użyciu alkoholu, który w świetle art. 46 ust. 2 zachodzi wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

W świetle powyższego należy jednoznacznie stwierdzić, iż tylko ubezpieczony, który w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku będąc w stanie nietrzeźwości, winien być pozbawiany prawa do świadczeń. Natomiast ustalenie, iż wypadek został spowodowany przez ubezpieczonego będącego w stanie po użyciu alkoholu nie jest wystarczającą przesłanką do odmówienia prawa do świadczeń i z tego właśnie względu należy uznać, iż jest okoliczności w sposób względny wyłączająca prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Przy czym należy wyraźnie powiedzieć, iż wystąpienie opisanych powyżej zjawisk wyłącza tylko odpowiedzialność odszkodowawczą, natomiast nie znosi samego wypadku. Innymi słowy, zdarzenie nadal jest wypadkiem przy pracy, a jedynie nie przysługują pracownikowi świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego.

Po drugie, obostrzenia powyższe mają zastosowanie tylko w przypadku prawa do świadczeń przewidzianych dla samych pracowników nie dotyczą zaś członków rodzin pracownika, który uległ wypadkowi śmiertelnemu. Zdaniem Sądu Najwyższego, przepisy rozdziału 3 i 6 ustawy z dnia 12.6.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie zawierają ograniczeń podobnych do treści art. 8 ustawy i prowadzą do wniosku, iż niezależnie od winy i stopnia przyczynienia się pracownika do powstania śmiertelnego wypadku przy pracy członkom rodziny przysługuje zawsze zarówno jednorazowe odszkodowanie, jak i renta rodzinna na warunkach i w wysokości określonych ustawą wypadkową ^{[ 43 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wypadek przy pracy - świadczenia Odwołanie od decyzji ZUS i KRUS

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word