1. Uwagi wstępne

Powołana do życia 1.10.1949 roku, Chińska Republika Ludowa (ChRL) to mocarstwo terytorialne ^{[ 2 ]} i ludnościowe ^{[ 3 ]}, o dynamicznie rozwijającej się gospodarce. Jest to także państwo o najlepiej wykształconym społeczeństwie w gronie państw rozwijających się ^{[ 4 ]}. Chiny, choć często porównywane z Indiami, mogą pochwalić się lepiej wykształconą ludnością, której jedynie dziesiątą część stanowią analfabeci, podczas gdy w Indiach jest to już 30% ^{[ 5 ]}. I choć w porównaniu z innymi krajami rozwijającymi się, Chiny z ponad 100 milionami analfabetów, prezentują się dobrze na polu edukacji, to jednak na tle państw rozwiniętych, jest to wynik bardzo słaby.

Rzeczywiście poziom wykształcenia w Chinach jest niski. Chiński system oświaty tworzą cztery podstawowe poziomy: szkolnictwo przedszkolne, podstawowe, średnie, podzielone na szkolnictwo średnie niższego i wyższego stopnia, oraz szkolnictwo wyższe ^{[ 6 ]}. O ile obowiązkowe nauczanie podstawowe i średnie niższego stopnia, zasadniczo trwające 9 lat, można uznać za powszechne, o tyle na pozostałych szczeblach edukacji poziom jest niewystarczający ^{[ 7 ]}. Krytycy chińskich reform chętnie powołują się na te fakty, zapominając jednak o kontekście w jakim należałoby je umieścić. A na kontekst ten składają się reformy, które dokonały się i nadal się dokonują w ChRL, w wyniku których edukacja chińska doświadczyła znacznego jakościowego i przede wszystkim ilościowego skoku, głównie w sferze alfabetyzacji i szkolnictwa podstawowego. Waga tych zmian polega na tym, iż w ciągu nieco ponad pół wieku rządowi ChRL udało się niemal całkowicie wyeliminować analfabetyzm w społeczeństwie, które jeszcze w latach 40. XX wieku składało się w około 80% z analfabetów ^{[ 8 ]}.

W mojej pracy skupię się przede wszystkim na przybliżeniu specyfiki chińskiego analfabetyzmu, a także chronologicznym przedstawieniu procesu reform, jakie wprowadził rząd, organizacje społeczne i elity intelektualne w procesie walki z analfabetyzmem. Opiszę przeprowadzane reformy edukacyjne, umieszczając je na szerszym tle sytuacji wewnętrznej Chin, co ułatwi mi odpowiedź na pytanie: dlaczego eliminacja analfabetyzmu w społeczeństwie była i jest jednym z priorytetów władz państwowych, a także jakie są jej konsekwencje.

2. Specyfika chińskiego analfabetyzmu

Aby zrozumieć ogrom wysiłku jaki włożono w walkę z analfabetyzmem w Chinach, należy znać specyfikę języka chińskiego. W przeciwieństwie do fonetycznego alfabetu łacińskiego, pismo chińskie jest ideograficzne i liczy nie kilkadziesiąt liter, a około 56 tysięcy znaków, z czego jednak większość wyszła z użycia. Uznaje się, że wykształcony Chińczyk powinien znać od 6 do 8 tysięcy znaków, niemniej jednak do czytania prasy wystarczy znajomość już około 2-3 tysięcy ^{[ 9 ]}. Nauka pisma chińskiego jest realizowana w ramach obligatoryjnych zajęć szkolnych, dlatego też zakończenie nauki na poziomie szkoły podstawowej prowadzi do analfabetyzmu.

Określenie analfabeta odnosi się do Chińczyka, który nie zna minimum 500 chińskich znaków. Według danych z 1992 roku, analfabetą w środowisku wiejskim przestaje być ten, kto zna 1.500 znaków pisma chińskiego, natomiast od mieszkańców miast oraz pracowników zakładów przemysłowych wymagane jest opanowanie 2.000 znaków, a także nabycie umiejętności czytania prostych artykułów, wykonywania podstawowych obliczeń oraz pisania prostych tekstów o praktycznym zastosowaniu ^{[ 10 ]}.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że przedział wiekowy populacji, w którym mierzy się poziom analfabetyzmu, nie jest jasno wytyczony. Czasem określenie analfabeta odnosi się do wszystkich dorosłych, którzy nie potrafią czytać i pisać. Bywa, że w pomiarach nie uwzględnia się osób starszych, wśród których procent analfabetyzmu jest najwyższy. Zdarza się, że z badań wyłącza się wszystkich urodzonych przed powstaniem ChRL, czyli przed 1.10.1949 roku, a czasem stosuje się też inne kryteria ^{[ 11 ]}. Nieuwzględnianie w badaniach grupy wiekowej, której analfabetyzm dotyczy w największym stopniu, ma za zadanie „poprawienie" statystyk, a poprzez to oceny polityki edukacyjnej państwa i jej osiągnięć.

3. Działania alfabetyzacyjne w Chinach przed powstaniem ChRL

Choć upiśmiennianie społeczeństwa rozpoczęło się na szeroką skalę dopiero w Chińskiej Republice Ludowej, już wcześniej, bo w początkach XX wieku, miały miejsce pierwsze poważne próby dotarcia z edukacją do niewykształconych mas, co było wyrazem dążenia do przezwyciężenia stanu upadku, w jakim znalazło się społeczeństwo i państwo chińskie pod koniec XIX wieku.

Przez tysiąclecia, do upadku Cesarstwa i powstania Republiki Chińskiej w 1912 roku oświata była przywilejem niewielu, a jej zadaniem było kształcenie przyszłej kadry urzędniczej. Elitaryzm edukacji potwierdzają dane, według których pod koniec panowania dynastii Qing (1644-1911) piśmienność wśród mężczyzn wynosiła 30-45%, a wśród kobiet 2-10%. Liczba dzieci zapisanych do szkół podstawowych w 1907 roku sięgała 1 miliona ^{[ 12 ]}, natomiast liczba uczniów szkół średnich 31 tysięcy, co stanowiło niewielki odsetek 400-milionowej w tym czasie populacji Chin ^{[ 13 ]}.

Już pod koniec panowania dynastii Qing pojawiły się pierwsze głosy akcentujące konieczność reformy edukacji. Miało to związek z kryzysem państwa, spowodowanym w dużej mierze przez zapatrzoną w przeszłość administrację, której nieudolność widać było wyraźnie na tle mocarstw zachodnich oraz Japonii, zyskujących coraz większe wpływy w Państwie Środka. Rozwój miast, głównie portów traktatowych, będących przyczółkami Zachodu w Chinach, w których powstawała nowoczesna chińska gospodarka, przyczynił się do wykształcenia nowej, proreformatorskiej inteligencji, w większości nie zainteresowanej karierą urzędniczą ^{[ 14 ]}. Nowe siły społeczne przyczyniły się w końcu do obalenia feudalnego porządku i poczyniły pierwsze kroki na drodze do zwalczenia analfabetyzmu i upowszechnienia edukacji, jako warunków koniecznych dla stworzenia nowoczesnego społeczeństwa i wydźwignięcia Chin ze stanu upadku. W działaniach oświatowych priorytetowe znaczenie przypisano alfabetyzacji, która w tym czasie spełniała funkcje zastępcze wobec słabo rozwiniętej jeszcze sieci szkół ponadpodstawowych. Było to ważne, gdyż w latach 1915-1930 tylko 21% dzieci w wieku 6-9 lat uczęszczało do szkoły, a w przedziale wiekowym 6-15 lat było to zaledwie 10% ^{[ 15 ]}.

Warto w tym miejscu wspomnieć o zasługach na polu upowszechniania oświaty elementarnej pierwszego prezydenta Republiki Chińskiej, Yuan Shikaia. Pod jego rządami forsownie wcielano w życie program tworzenia sieci całkowicie bezpłatnych czteroletnich szkół podstawowych, w zamyśle powszechnych, do czego jednak było jeszcze daleko ^{[ 16 ]}.

Na lata istnienia Republiki Chińskiej (1912-1949) przypadają też początki nowoczesnej alfabetyzacji dorosłych. W 1922 roku chrześcijański oświatowiec Yan Yangchu (James Yen) podjął próby nauczania dorosłych uproszczoną metodą czytania, zakładającą opanowanie specjalnie wybranych tysiąca znaków tych słów, które były najczęściej używane w mowie ^{[ 17 ]}. Działalność alfabetyzacyjna Yan'a była częścią finansowanego przez rząd oraz Fundację Rockefellera eksperymentu, skierowanego na poprawę warunków życia na wsi, który został przeprowadzony w Dingxian w północnych Chinach ^{[ 18 ]}.

Jedną z reform o kluczowym znaczeniu dla walki z analfabetyzmem było zastąpienie klasycznego języka wenyan, którego opanowanie wymagało wielu lat studiów, zrozumiałym językiem potocznym baihua. Wprowadzenie tego języka do szkół podstawowych w 1921 roku i uczynienie go językiem oficjalnym w roku 1930 oznaczało de facto przewrót w kulturze, która stała się bardziej przystępna dla zwykłego człowieka ^{[ 19 ]}.

Niestety rezultaty działań związanych z propagowaniem oświaty nie były imponujące, na co wpływ miała przede wszystkim sytuacja wewnętrzna Chin. Po śmierci Yuan Shikaia w 1916 roku Chiny były rozbite, a władza centralna posiadała jedynie nominalne zwierzchnictwo nad prowincjami, w których samowolnie rządzili ich gubernatorowie, zwani warlordami. Jeśli dodamy do tego rywalizację między dwoma pretendentami do zjednoczenia kraju, czyli Guomindangiem (GMD — Partia Narodowa), a Komunistyczną Partią Chin (KPCh), oraz wojnę z japońskim najeźdźcą w latach 1937-1945, otrzymamy obraz sytuacji, która nie sprzyjała podejmowaniu jakichkolwiek reform. W efekcie, w ciągu pierwszych 37 lat istnienia Republiki Chińskiej osiągnięcia na polu edukacji nie były imponujące, na co pewien wpływ miała też postawa starych, konserwatywnych elit, które obawiały się, iż wzrost piśmienności spowoduje, że ludność stanie się bardziej natarczywa przy przedstawianiu swoich żądań ^{[ 20 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ateista na religii Chiny

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word