Inicjatywa wspólnotowa LEADER stanowi coraz ważniejszy element polityki rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej. Samo zagadnienie rozwoju terenów wiejskich jest często niedoceniane i marginalizowane, a to przecież na tych obszarach żyje znaczna część obywateli Wspólnot Europejskich. LEADER był pierwszą inicjatywą, która wprowadziła oddolne podejście, pozwalające mieszkańcom wsi decydować o ich sprawach. Patrząc na osiągnięcia LEADER-a, można zauważyć, że była to słuszna decyzja. Działania podejmowane w ramach tej inicjatywy pokazały jak wielki potencjał i kapitał istnieje na terenach wiejskich i jak bardzo ludzie mieszkający na tych obszarach chcą pracować dla ich rozwoju. Jej sukces potwierdzono ostatecznie przyjęciem podejścia typu LEADER do Wspólnej Polityki Rolnej UE na lata 2007-2013. Obecnie idea LEADER-a jest wprowadzana do nowych państw Unii Europejskiej, w tym także do Polski. W Polsce jest to o tyle istotne zagadnienie, że inicjatywy tego typu wcześniej nie były podejmowane. Budowanie partnerstw publiczno-prywatnych jest całkiem nowym tematem, często bardzo obcym i przyjmowanym z rezerwą. Istotną barierą jest ludzka mentalność, według której współpraca między samorządem a przedsiębiorcami nie może być bezinteresowna. Ludzie nie wierzą także, że sami mogą coś zmienić w swojej wsi. LEADER daje im taką szansę, poprzez utworzenie partnerstw publiczno-prywatnych, zwanych Lokalnymi Grupami Działania. Dzięki niemu polska wieś może rozwiązać wiele problemów jej dotyczących, inwestując w rozwój dziedzin pozarolniczych, takich jak coraz popularniejsza turystyka czy produkty ekologiczne. W celu zapoznania się z podejściem typu LEADER mieszkańców terenów wiejskich, w latach 2004-2006 na terenie Polski przeprowadzono Pilotażowy Program LEADER+.

Inicjatywa LEADER należy do najstarszych projektów realizowanych w Unii Europejskiej. Jej nazwa to skrót francuskiego terminu projektu Liaison Entre Actions de Développement de l'Économie Rurale (Powiązania między działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich). Jest to inicjatywa, która ma za zadanie wypracowanie nowych metod rozwoju terenów wiejskich. Dotyczy to głównie tworzenia miejsc pracy w sektorze pozarolniczym, rewitalizacji regionów wiejskich, transgranicznej współpracy obszarów wiejskich, wdrażania nowych technologii i know-how. Inicjatywa LEADER realizowana jest w oparciu o założenia polityki strukturalnej oraz Wspólnej Polityki Rolnej. Działania realizowane w ramach tej inicjatywy finansowane są z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Od początku funkcjonowania LEADER miał charakter eksperymentalny, ponieważ jego głównym zadaniem było wypracowanie nowych metod rozwiązywania problemów istniejących na terenach wiejskich. Najważniejszą cechą tej inicjatywy jest jej oddolny charakter. Oznacza to, że to społeczność lokalna, a nie organy wspólnotowe czy państwowe, decyduje o kierunku rozwoju danego obszaru. LEADER zachęca ludzi do wspólnego działania na rzecz swojego regionu, uczy współpracy mieszkańców z przedstawicielami władzy publicznej, przedsiębiorstwami działającymi na danym terenie. W ramach funkcjonowania tej inicjatywy te trzy sektory współpracują ze sobą. Projekty realizowane w ramach LEADER-a ściśle dotyczą określonego środowiska i są małej lub umiarkowanej wielkości (LEADER nie finansuje dużych projektów). Może to być na przykład budowa świetlicy młodzieżowej, rozwój turystyki wiejskiej, czy promocja produktów regionalnych. LEADER daje szansę realizacji projektów, którym administracja państwowa odmówiłaby finansowania. Projekty finansowane w ramach LEADER-a uzupełniane są środkami pochodzącymi z innych programów i działań. Jeśli LEADER nie posiada środków finansowych, skupia zasoby i prowadzi działania niematerialne, które stanowią podłoże dla realizacji działań materialnych, mających inne źródła finansowania. Podczas trwania inicjatywy LEADER wyodrębniono osiem specyficznych cech, które tworzą „podejście typu LEADER" lub "metodę LEADER-a". Pierwsza z nich to podejście lokalne ( the area-based approach), polegające na utworzeniu planu rozwoju lokalnego w oparciu o jego charakterystyczne cechy. Podczas opracowywania tego planu bierze się pod uwagę wszystkie słabe i mocne strony danego regionu, uwzględnia się rodzaj i intensywność stosunków społecznych, spójność ekonomiczną i kulturową, historię i tradycje. Następnie, biorąc pod uwagę wszystkie te cechy, formułuje się cele, które mają doprowadzić do rozwoju całego regionu. Drugą cechą jest podejście oddolne (the bottom-up approach). Chodzi tu o aktywne uczestnictwo wszystkich środowisk (mieszkańców, sektora prywatnego, władz terytorialnych, organizacji) w planowaniu, wdrażaniu i wykonywaniu działań, które składają się na wykonanie określonego działania. Wszyscy zainteresowani udziałem w tym przedsięwzięciu są nazywani aktorami lub interesariuszami. Celem tej cechy jest dotarcie środków do tych społeczności, do których nie trafia pomoc z funduszy strukturalnych i programów rządowych. Trzecią cechą jest podejście partnerskie (the partnership approach), na które składa się praca Lokalnych Grup Działania (LGD). Grupy te skupione są na realizacji planu rozwoju lokalnego. Czwarta cecha to innowacja (innovation), mająca za zadanie wypracowywanie przez lokalnych aktorów nowych sposobów rozwoju danego terenu i rozwiązywania istniejących problemów. Nie ma ona za zadanie promowania jedynie trafnych działań, ponieważ nawet jeśli podjęte środki nie przyniosą oczekiwanych skutków, dają wskazówki jak nie powinno się działać w przyszłości. Innowacje są opracowywane dla określonego obszaru, więc uwzględniają charakterystyczne dla danego terenu cechy. Mogą być one jednak, po wcześniejszym przystosowaniu, wykorzystane w innych regionach. Piątą cechą jest zintegrowane podejście (the mulit-sectoral integration), polegające na włączeniu w realizację celów planu rozwoju lokalnego publicznych i prywatnych sektorów lokalnej gospodarki. Projekty zawarte w planie rozwoju tworzą pewną całość, są ze sobą powiązane. Wszystkie działania mają uwzględniać, oprócz sektorów gospodarki, ochronę środowiska naturalnego, inicjatywy kulturalne, edukację, stosunki społeczne, sprawy finansowe. Zintegrowane podejście składa się z dwóch poziomów. Pierwszy z nich to poziom indywidualnych projektów, angażujących aktorów i działania więcej niż jednego sektora. Poziom drugi to poziom, w którym biorą udział zasoby pochodzące ze wszystkich aktywnych części lokalnego społeczeństwa. Szóstą cechą jest tworzenie powiązań (networking). W jej ramach powstało Obserwatorium LEADER-a, które zajmuje się umożliwieniem stworzenia europejskiej sieci rozwoju obszarów wiejskich, popieraniem transferu innowacji, wymianą doświadczeń między regionami, propagowaniem i upowszechnianiem podejścia typu LEADER wśród mieszkańców terenów wiejskich. Trzy razy do roku Obserwatorium wydaje „LEADER+ Magazine", w którym zamieszczane są opisy realizowanych projektów oraz różne informacje dotyczące tej inicjatywy. W ramach Obserwatorium powstały krajowe i regionalne komórki. Cecha ta, to również współpraca partnerów z różnych regionów (miejskich i wiejskich) w celu wypracowania nowych kanałów marketingowych, wdrażania nowych technologii i wiedzy, prowadzenia badań. Siódma cecha to współpraca międzynarodowa (trans-national cooperation), polegająca na realizacji wspólnych projektów przez LGD, pochodzących z co najmniej dwóch państw członkowskich. Ostatnia, ósma cecha, to lokalne zarządzanie i finansowanie (decentralised managing and financing), polegające na przekazaniu gospodarowania pieniędzmi na jak najniższy szczebel. LGD sama zarządza przyznanymi jej funduszami. Może jednak to zadanie powierzyć wyspecjalizowanej instytucji. Ten element jest reprezentowany i wdrażany przez władzę programową (cecha pozioma). Zapewnia ramy zarządzające, wewnątrz których lokalne grupy prowadzą swoją działalność. W państwach członkowskich występują różnice w prawach LGD związanych z zarządzaniem i finansowaniem.

Najważniejszym elementem LEADER-a są Lokalne Grupy Działania ^{[ 1 ]} (dalej LAG lub LGD). Bez nich wdrażanie tej inicjatywy jest niemożliwe. Przez LGD realizowane jest podstawowe założenie LEADER-a, czyli oddolne podejście. LAG skupia ludzi zainteresowanych rozwojem danego obszaru i „nakazuje" im współpracować, wypracować wspólnie plan rozwoju ich miejsca zamieszkania. LAG tworzony jest na obszarach gmin wiejskich lub wiejsko-miejskich, które zamieszkuje od 10 000 do 100 000 mieszkańców (w wyjątkowych przypadkach liczba mieszkańców danego regionu może być mniejsza od 10 000) oraz gęstość zaludnienia nie przekracza 120 osób/km². W Polsce gęstość zaludnienia nie może przekraczać 150 osób/km². LGD tworzone są na obszarach spójnych pod względem kulturowym, historycznym, bądź ekonomicznym, przy czym granice LAG-u muszą pokrywać się z granicami administracyjnymi na poziomie gminy. Członkami LGD są mieszkańcy danego terenu, organizacje pozarządowe, firmy prywatne oraz instytucje publiczne działające na terenie LAG-u. W partnerstwie lokalnym reprezentowane są więc różne środowiska (rolnicy, osoby bezrobotne, urzędnicy, nauczyciele, przedsiębiorcy). Skład LGD powinien odzwierciedlać sytuację społeczną danego obszaru. Wtedy bowiem LAG może skutecznie dopasować strategię rozwoju wsi do oczekiwań mieszkańców. W składzie LGD powinien być reprezentowany sektor publiczny, społeczny i prywatny, przy czym obecność tego pierwszego w organach decyzyjnych LAG-u nie może być większa od 50%. W organach decyzyjnych LGD określoną liczbę miejsc muszą zajmować kobiety (obydwie płci muszą mieć co najmniej czterdziestoprocentową reprezentację) oraz osoby młode (w Polsce nie jest to wymóg obligatoryjny). Te wytyczne, określone przez Komisję Europejską, są odpowiednio punktowane przy rozdzielaniu funduszy na projekty zgłaszane przez grupy działania. W skład LGD wchodzą ludzie, którzy chcą coś zmienić, chcą brać czynny udział w rozwoju swojego obszaru. To oni ustalają strategię rozwoju danego terenu i zarządzają środkami finansowymi (tzw. grantem globalnym). Grant globalny jest jedyną dużą dotacją, otrzymaną przez jedną instytucję- w tym przypadku jest to LGD. Następnie LAG rozdziela otrzymaną sumę na mniejsze granty (regranting), które trafiają do innych beneficjentów. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej, LAG nie musi mieć osobowości prawnej. W Polsce jednak jest ona wymagana. LGD sama decyduje, jak będą wyglądać jej struktury wewnętrzne. Niezależnie od tych struktur, w organach LAG-u muszą znajdować się przedstawiciele wszystkich gmin skupionych w danym partnerstwie. Lokalne Grupy Działania są apolityczne i niezależne od lokalnej administracji.

Od 2004 roku na terenie Polski działają także dwie inicjatywy wspólnotowe- Interreg III i Equal. Nie został wdrożony natomiast LEADER+, który ma zacząć działać od 2007 roku. Chociaż inicjatywa ta nie jest w Polsce dostępna, jej założenia i idea były znane i obserwowane, głównie przez organizacje zajmujące się rozwojem obszarów wiejskich. Inicjatywy partnerskie spełniające kryteria LEADER-a pojawiły się w Polsce już w połowie lat dziewięćdziesiątych, głównie za sprawą kontaktów z krajami Unii Europejskiej. W celu zapoznania się ze specyfiką tej inicjatywy, wprowadzono ogólnopolski Pilotażowy Program LEADER+ (PPL+) ^{[ 2 ]}, który nie jest inicjatywą wspólnotową, lecz działaniem wykonywanym w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006". Działanie to wykonywane jest w ramach priorytetu „zrównoważony rozwój obszarów wiejskich". Dlatego też w Polsce mówi się o działaniach "typu LEADER" a nie o działaniach w ramach tej inicjatywy. Od inicjatywy wspólnotowej, PPL+ odróżnia też krótszy okres programowania (2004-2006). Jednak ze względu na obowiązywanie zasady n+2, według której zakończenie przyjmowania wniosków o płatność końcową nastąpić może do dwóch lat po oficjalnym zamknięciu programu, za końcową datę obowiązywania PPL+ można uznać 2008 rok. Zadaniem PPL+ jest zapoznanie ludzi z zasadami funkcjonowania LEADER+, a w szczególności nauczenie mieszkańców wsi współpracy ze sobą w celu rozwoju ich miejsca zamieszkania. Działanie oddolne nie było znane w Polsce. To władza zawsze decydowała, które projekty mają być realizowane. Dlatego też jedną z największych obaw pojawiających się przy wprowadzeniu PPL+ była nieumiejętność współpracy ludzi na rzecz własnej wsi czy gminy. Pilotażowy Program LEADER+, w odróżnieniu od inicjatywy LEADER+, przeprowadzany jest w ramach dwóch schematów. Schemat I rozpoczął się jesienią 2004 roku i skierowany był do gmin wiejskich oraz miejsko-wiejskich, związków międzygminnych, osób prawnych (fundacje, stowarzyszenia, związki stowarzyszeń lub inne organizacje pozarządowe posiadające osobowość prawną). Wszystkie te podmioty stanowiły beneficjentów (projektodawców). Beneficjentami ostatecznymi (osoby, instytucje lub grupy społeczne, które bezpośrednio korzystają z wdrażanej pomocy) byli mieszkańcy terenów wiejskich. Celem Schematu I była pomoc w utworzeniu Lokalnych Grup Działania, wsparcie przygotowania Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich (ZSROW), promocja obszarów wiejskich oraz mobilizacja ludności do wzięcia aktywnego udziału w procesie rozwoju obszarów wiejskich. Schemat I stanowił przygotowanie bazy (w postaci LGD i ZSROW) potrzebnej do wprowadzenia inicjatywy LEADER. W Polsce tworzenie partnerstw (na obszarach wiejskich) oraz lokalnych strategii rozwoju jest podejściem całkowicie nowym, toteż potrzebne było wyodrębnienie działań wspierających ich powstawanie. Do działań objętych pomocą w ramach Schematu I zaliczono: działania informacyjne, szkoleniowe i promocyjne, służące aktywizacji mieszkańców i organizacji działających na terenach wiejskich w przygotowanie ZSROW; pomoc doradczą i ekspercką przy tworzeniu LGD; opracowywanie ZSROW oraz pomoc w ich przygotowywaniu w formie analiz, ekspertyz, wsparcia doradczego, prac studialnych. Wszystkie działania podejmowane na rzecz beneficjentów ostatecznych były świadczone bezpłatnie. O pomoc na realizację projektu mogły ubiegać się podmioty, których statutowym zadaniem jest działanie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, nie mające zaległości podatkowych oraz zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne. Wysokość kosztów realizowanego w ramach Schematu I projektu, mogła maksymalnie wynosić 150 000 PLN ^{[ 3 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Żydowskie miasto Tarnów Inteligent - lepszy gość

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word