Wstęp

Za cel mojej pracy postawiłem sobie przedstawić wątki konserwatywne w platońskim „Państwie". Jako, że konserwatyzm to idea bardzo szeroka obejmująca wiele sposobów patrzenia na politykę, społeczeństwo, postanowiłem w mojej refleksji na temat platońskiego konserwatyzmu oprzeć się na poglądach jednego z ojców założycieli tej idei Edmunda Burke’a. Postaram się spojrzeć na dzieło Platona przez pryzmat poglądów Burke’a, najczęściej porównując tych dwóch autorów, traktuję tu jednak dzieło Burke’a jako podstawę moich odwołań od platońskiej myśli w celu pokazania jej konserwatywnego charakteru.

Zdaje sobie oczywiście sprawę z tego, że konserwatyzm jako filozofia patrzenia na świat nas otaczający w czasach Platona nie istniała, nie oznacza to jednak, że nie można doszukać się w tekstach autorów starożytnych pewnych konserwatywnych pierwowzorów, te pierwowzory postaram się znaleźć w „Państwie".

Nie mogę jednak zacząć tej pracy bez krótkiego zdefiniowania pojęcia konserwatyzm. Konserwatyzm był odpowiedzią na procesy powodujące upadek tradycyjnych wspólnot, wyobrażeń ^{[ 1 ]}. Swoistym detonatorem tej odpowiedzi była rewolucja francuska. To, co stało się w XVII wieku we Francji zszokowało Europę i wywarło wpływ na myśl wielu filozofów, wśród nich byli między innymi Edmund Burke, Joseph de Maistre i inni. Myśl ta wyrasta z chęci zatrzymania istniejącego stanu rzeczy bądź powrotu do stanu społecznego przed rewolucją. Konserwatyści sprzeciwiają się jakimkolwiek teoretycznym projektom budowy nowych społeczeństw, tworzenia nowych porządków społecznych. Pomysły takie uważają oni za budowanie fikcji, stoją tutaj na stanowisku obrony rzeczywistości, ponieważ prawdziwa rzeczywistość to coś wiecznego, co człowiek otrzymał w darze i czego nie ma prawa zmieniać ^{[ 2 ]}. Konserwatyści pojmują społeczeństwo jako organizm, w którym każda część ma swoją ustaloną pozycję, stanowi fragment całości ^{[ 3 ]}. Postulują często konserwatyści powrót do stanu poprzedzającego sytuacje obecnie zastaną, konserwatyzm nie popiera panujących w danym czasie warunków społecznych ze względu na nie same ^{[ 4 ]}.

Wreszcie przedstawiciele tej myśli społecznej są orędownikami hierarchii i klas społecznych. Wyróżnić można wiele rodzajów konserwatyzmu. Że wspomnę o konserwatyzmie organicznym, metafizycznym, społeczno — kulturowym, status quo ^{[ 5 ]}.

Konserwatywne fundamenty

Stosując pewne uproszczenia można powiedzieć, że w myśli konserwatywnej istnieje trojakie użycie kategorii rzeczywistości. W sensie pierwszym konserwatystom chodzi o rzeczywistość w rozumieniu wiecznym, w sensie drugim rzeczywistość w rozumieniu procesu historycznego, w sensie trzecim o rzeczywistość bezpośrednią i aktualną ^{[ 6 ]}.

Platon reprezentuje konserwatyzm w rozumieniu obrony rzeczywistości wiecznej. Grecki filozof przekonany jest o istnieniu wiecznych zasad i miar rządzących życiem ludzkim, a sprzeciwia się wszelkim sofistycznym zbiegom mającym na celu relatywizowanie prawd moralnych, ideałów.

W Platońskim Państwie wartością, która zaraz na początku dzieła rzuca nam się w oczy jest sprawiedliwość, praktycznie rzec można, że idea budowy państwa zasadza się na sprawiedliwości, jest ona niejako fundamentem ludzkiej wspólnoty politycznej. Platon uważa, że jest to zasada wieczna i niezmienna. W księdze I Państwa jesteśmy świadkami sporu Platona z sofistą Trazymchem. Trazymach twierdzi, że "kto dobrze rachuje, temu wychodzi, że sprawiedliwość wszędzie polega na jednym i tym samym: na interesie mocniejszego. ^{[ 7 ]}.

Jest on reprezentantem typowo sofistycznego myślenia, gotów jest streścić sprawiedliwość do prostej zasady rządów silniejszego, więcej, zakłada on w swych wywodach, że każde prawo uchwalone przez większość czy też silniejszego jest sprawiedliwe. Na to Platon przystać nie może. Dla niego państwo to wspólnota zbudowana na mocnych niezmiennych fundamentach, w zbiorowości istnieją niezmienne zasady sprawiedliwości. Sprawiedliwość przenika całość urządzeń państwowych od jednostki do całej struktury społecznej. Platońskie pojmowanie sprawiedliwości przechodzi do porządku dziennego nad tym, co jest wytworem wyłącznie ludzkim szukając jej źródła w samej duszy człowieka ^{[ 8 ]}. Platon uderza w swym sporze z Trazymachem w sofistyczny system wychowania krytykując go z pozycji konserwatywnego nauczyciela sprawiedliwości. Dla niego sprawiedliwość musi być czymś ugruntowanym, czymś, czego istnienia nie można poddawać w wątpliwość, na tym zasadza się koncepcja państwa, które ma wyrosnąć z tak pojętej idei sprawiedliwości ^{[ 9 ]}. Tak, więc widzimy u greckiego filozofa państwo osadzone na mocnych fundamentach sprawiedliwości, na niezmiennych zasadach. Platońska krytyka zastanej przez niego rzeczywistości jest to niewątpliwie konserwatywna reakcja na upadek kultury, który osłabił tradycyjnego ducha publicznego, co sprzyjało demagogii i podsycało najgorsze tendencje władzy sprawowanej przez lud ^{[ 10 ]}.

Widzimy, więc państwo oparte na niezmiennych zasadach. Spójrzmy teraz, czy odnajdujemy podobne zapatrywania na sprawy państwa u Edmunda Burke’a. Burke w swych Rozważaniach o rewolucji we Francji pisze: "W istocie trudne jest wyznaczenie granic prawa najwyższej władzy, jaką w owym czasie sprawował parlament. Lecz granice moralnego prawa poddającego każdorazową wolę ponadczasowemu rozumowi i niewzruszonym zasadom wierności, sprawiedliwości, są całkowicie jasne i w całości wiążące dla tych, którzy sprawują w państwie jakąkolwiek władzę w czyimkolwiek imieniu(...) ^{[ 11 ]}.

Autor we fragmencie tym przedstawia nam swój sposób patrzenia na państwo i jego instytucje, ci, którzy sprawują władze w państwie są poddani niewzruszonym zasadom, które wiążą instytucje państwowe. Dalej Burke pisze o kształcie społeczeństwa. Zbudowane jest ono na zasadzie kontynuacji i dziedziczenia, Burke pisze: „to szlacheckie dziedzictwo budzi w nas poczucie tradycyjnej narodowej godności(...) dzięki niej nasza wolność została uszlachcona. Szanujemy nasze instytucje obywatelskie(...) przez wzgląd na ich wiek, przez wzgląd na tych od których pochodzą" ^{[ 12 ]}. Państwo jest, więc wspólnotą opartą na wielowiekowej tradycji przodków, teraz żyjący dziedziczą tą spuściznę po przodkach i przekazują potomnym. Współcześni są ponadto tą tradycją związani, szanują ją.

Dziedzictwo przodków dla Burke’a jest tym fundamentem państwa, państwa, które również podobnie jak i u Platona oparte jest na pewnych uświęconych, transcendentnych zasadach.

Wychowanie

Śledząc dalszy tok rozumowania Platona przeanalizować należy jego wizje wychowania. Sens państwa, który Platon odsłania nam w swym naczelnym dziele jest taki, że istotną treścią jest wychowanie. Kształtowanie dusz jest dźwignią za pomocą, której Platon wprowadza w ruch całe państwo ^{[ 13 ]}.

System wychowania ma kształtować w obywatelach prawdziwą wizję sprawiedliwości. Państwo buduje obywatela, wnika w jego dusze poprzez odpowiednią wizje budowy ludzkiej duszy. Model wychowania Platon opiera na konserwatyzmie i wychowaniu spartańskim ^{[ 14 ]}. Na kształtowanie człowieka oddanie się muzom. Młody człowiek budowany jest poprzez muzykę (szeroko rozumianą) rozumiana przez Platona zarówno jako poezja i muzyka (w wąskim rozumieniu). Jak również przez gimnastykę. Te dwa elementy muszą być między sobą odpowiednio wyważone. Dla mnie interesującym jest kształcenie poprzez muzykę. Platon twierdzi, że treść mitów, rodzaj poezji, muzyki (wąsko pojmowanej), odciska piętno na duszy człowieka. Musi być, więc system wychowania skonstruowany w ten sposób aby ukształtować człowieka realizującego konserwatywną wizje platońskiego państwa opartego na pewnych niezmiennych zasadach. Platon ustami Sokratesa mówi: „Nie rozumiesz — mówię — że z początku mity opowiadam? A to są mówiąc na ogół, fałsze, choć trafiają się między nimi prawdziwe" ^{[ 15 ]}.

Wychowanie zaczyna się, więc od mitu, kłamstwa. Dzieci od młodego wieku poddawane są działaniu odpowiednio wyselekcjonowanych powieści o bogach. Z opowieści tych należy wedle Platona usunąć wszelkie momenty mogące wywrzeć destruktywny wpływ na duszę młodzieńca. Filozof postuluje usunięcie z poezji wszystkiego, co niezgodne jest z normami ustalonymi przez filozofię ^{[ 16 ]}.

Mity mają w obywatelach budować zaufanie i respekt do modelu państwa platońskiego, to one kształtują postrzeganie rzeczywistości społecznej, instytucji politycznych. Przygotowują również do pełnienia przyszłej roli w życiu społecznym.

Ważny w modelu wychowania u Platona pełni pojęcie „królewskiego kłamstwa". Istnieć ma jedno królewskie kłamstwo. Dogmat, że bóg stworzył trzy rodzaje ludzi, ze złota, srebra i brązu ^{[ 17 ]}.

Ludzie ze złota predestynowani mają być do rządzenia. Srebrni mają być pomocnikami rządzących, ludzie z brązu predestynowani są by pełnić rolę rolników i przedstawicieli rzemiosła. Jest to bodaj najważniejszy moment w Platońskiej wizji wychowania i kształtowania społeczeństwa. Mit ten wpajany ma być społeczeństwu, a uzasadniać ma hierarchię społeczną panującą w platońskim państwie, podział na rządzących, strażników i resztę. Królewskie kłamstwo jest, zatem uzasadnieniem władzy, ma ją legitymizować i czynić stabilną. Platon zakłada oczywiście, że wpojenie mitu o synach ziemi będzie wymagał kształtowania dwóch, trzech pokoleń, ale gdy to nastąpi ugruntuje państwo i przekonanie o jego wyjątkowości.

Widzimy, więc u Platona konserwatywną wizję wychowania, które służyć ma realizacji idei państwa sprawiedliwego. Wychowania, które od najmłodszych lat ma wpajać obywatelowi zaufanie do państwa, oraz uzasadniać jego miejsce w strukturze społecznej. Sądzę, że konserwatywny charakter wychowania ukarze się czytelnikowi w pełnej krasie, gdy spojrzymy na nie przez pryzmat filozofii Edmunda Burke’a.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ewolucja poglądów politycznych Platona Platońska koncepcja idealnego państwa

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word