Autor tekstu: Sam Harris

Tłumaczenie: Julian Jeliński

Nie jesteś świadom elektrochemicznych zdarzeń mających miejsce w każdej z tryliona synaps w twoim mózgu, w tym momencie. Ale jesteś świadom — choć niewyraźnie — obrazów, dźwięków, odczuć, myśli i nastrojów. Z poziomu twojego doświadczenia nie jesteś zbiorowiskiem komórek, organelli i atomów; jesteś ciągle zmieniającą się świadomością, przechodzącą przez różne stopnie czujności i snu, od kołyski aż po grób.

Pojęcie „świadomość" jest niezwykle trudne do zdefiniowania. Konsekwencją tego faktu, były debaty na temat cech świadomości, których uczestnicy nie potrafili zgodzić się nawet co do przedmiotu dyskusji. Mówiąc „świadomość" mam na myśli po prostu „wrażliwość" w najsurowszym tego słowa  znaczeniu. By użyć konstrukcji Thomasa Nagela: istota jest świadoma, jeżeli istnieje coś, co pozwala na zastanawianie się „jak to jest być" tą istotą; zdarzenie jest świadomie odbierane, jeżeli istnieje coś, co do czego można się zastanawiać „jak to jest być" daną istotą i odbierać to. Czymkolwiek innym świadomość może być lub nie być w ramach fizyki, różnica pomiędzy świadomością a jej brakiem polega przede wszystkim na subiektywnym doświadczeniu. Niezależnie czy światła są włączone, czy nie. ^{[ 1 ]}

A zatem, gdy mówi się, że istota jest świadoma, nie mówi się nic o jego/jej zachowaniu; nie trzeba usłyszeć żadnych krzyków, zobaczyć grymasów, by osoba odczuwała ból. Zachowanie i werbalne wyrażanie są całkowicie oddzielne od faktu świadomości. Możemy znaleźć przykłady zarówno braku świadomości przy zachowaniach i werbalizowaniu (u prymitywnego robota) jak i świadomości bez tych cech (osoba cierpiąca na „zespół zamknięcia" [Zespół zamknięcia to stan, w którym jednostka, mimo że jest w pełni świadoma, nie posiada władzy nad swoim ciałem, nie jest w stanie się poruszać w wyniku paraliżu niemalże wszystkich mięśni szkieletowych (przyp. tłum.)]). ^{[ 2 ]}

To z pewnością znak naszego postępu intelektualnego, że dyskusja na temat świadomości nie musi już zaczynać się od pytania o jej istnienie. Mówiąc, że świadomość może tylko „wydawać się" istnieć, przyznaje się jej pełne istnienie: ponieważ, jeżeli rzeczy jakkolwiek się wydają, to to jest świadomość. Nawet jeżeli okażę się mózgiem w beczce — wszystkie moje wspomnienia są fałszywe, wszystkie doznania dotyczą świata, który nie istnieje — to, że doświadczam, jest niepodważalne (przynajmniej dla mnie). I tylko tyle potrzeba dla mnie (albo dla innej świadomej istoty), by w pełni ustanowić realność świadomości. Świadomość to ta jedyna rzecz we wszechświecie, która nie może być iluzją. ^{[ 3 ]}

Wraz z tym, jak ewoluowało nasze rozumienie fizycznego świata, koncepcja, co uznajemy za „fizyczne" znacznie się poszerzyła. Świat upstrzony polami i siłami, wahaniami próżni i innymi pajęczynowymi tworami współczesnej fizyki to nie ten sam fizyczny świat zdrowego rozsądku. Co więcej, nasz zdrowy rozsadek utkwił chyba gdzieś w XVI wieku. Ponadto często zapominamy, że wielu patriarchów współczesnej fizyki na początku XX wieku regularnie kwestionowało „fizyczność" wszechświata. Antyredukcjonistyczne poglądy takie jak Eddingtona, Jeansa, Puali’ego, Heisenberga i Schrodingera nie wywarły chyba trwałego wrażenia. ^{[ 4 ]} W pewnym sensie, to nawet dobrze, ponieważ sporo tam było głupot. Na przykład Wolfgang Pauli, jeden z tytanów współczesnej fizyki, był jednocześnie oddanym zwolennikiem Junga, a Jung przeanalizował nie mniej niż 1,300 jego snów. ^{[ 5 ]}Poglądy Pauli’ego na temat nieredukowalności umysłu zdają się mieć tyle samo wspólnego z najmniej wiarygodnymi pomysłami Junga, co z mechanikom kwantową.

Tego typu tajemnicze wpływy z czasem ustały. I gdy fizycy zajęli się poważnymi sprawami budowania bomb, wróciliśmy do wszechświata przedmiotów — i do stylu dyskursu zarówno nauki jak i filozofii, który ustawiał umysł, jako gotowy, by zredukować go do „fizycznego" świata.

Problem jednak w tym, że w świecie fizycznym nie ma dowodów na istnienie świadomości. ^{[ 6 ]} Fizyczne zdarzenia po prostu milczą w kwestii tego, czy istnieje coś zastanawiające się  „jak to jest być" tym, czym są. Jedyna rzecz we wszechświecie potwierdzająca istnienie świadomości to sama świadomość; jedyny ślad subiektywności jako takiej, to subiektywność. Absolutnie nic na temat mózgu, gdy badany jest jako fizyczny system nie sugeruje, że to w nim położone jest doświadczenie. Gdyby świadomość się z nas nie wylewała, nie znaleźlibyśmy żadnych dowodów na jej istnienie w fizycznym wszechświecie — nie mielibyśmy też pojęcia o wielu empirycznych stanach, które umożliwia. Na przykład bolesność bólu, ukazuje się tylko w świadomości. I żaden opis włókien okrężnych ani zachowań unikających bólu nie pokaże rzeczywistości subiektywnej.

Jeżeli będziemy szukać świadomości w świecie fizycznym, jedyne co znajdziemy, to coraz bardziej skomplikowane systemy tworzące coraz bardziej skomplikowane zachowania — w czym może uczestniczyć świadomość. Zachowanie innych ludzi przekonuje nas, że są (mniej lub bardziej) świadomi, ale nie przybliża nas do połączenia świadomości z fizycznymi zdarzeniami. Czy rozgwiazda jest świadoma? Naukowe wyjaśnienie pojawienia się świadomości powinno udzielić odpowiedzi na to pytanie. I to chyba jasne, że porównując zachowania rozgwiazdy do ludzkich nie dowiemy się czegoś nowego. Tylko w przypadku zwierząt dość do nas podobnych nasza intuicja dotycząca (i przypisywanie) świadomości zaczyna się krystalizować. Czy istnieje zastanowienie się „jak to jest być" jak cocker spaniel? Czy odczuwa ból i przyjemność? Z pewnością musi. Jak to wiemy? Zachowanie, analogie, oszczędność. ^{[ 7 ]}

Zobacz komentarze (9)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Sam Harris Autor bestsellerowej ("New York Times"), wyróżnionej PEN Award książki - "The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason" (2005) oraz "Letter to a Christian Nation" (2006). Ukończył filozofię na Uniwersytecie Stanforda, studiował poza tym religioznawstwo, obecnie pracuje nad doktoratem z zakresu neuronauki. Udziela się medialnie w radio i telewizji, ostrzegając o niebezpieczeństwach związanych z wierzeniami religijnymi we współczesnym świecie. Mieszka w Nowym Jorku.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 28  Pokaż inne teksty autora  Poprzedni tekst autora: Koniec liberalizmu