|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Kościół i Katolicyzm » Historia Kościoła » Kościół w Polsce
Kościół w Legnicy [2] Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz
*
1404 — Ludwik II (znany w Europie pielgrzym-tułacz) odbył pielgrzymkę
do Grobu Świętego w Jerozolimie. W drodze powrotnej został porwany i uwięziony
przez Saracenów. Wykupienie księcia przez mieszczan brzeskich było dla nich
znacznym wysiłkiem finansowym. 1507 — Fryderyk II odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej w celu zmazania
hańby swego pochodzenia — wywodził się biedaczyna z Podiebradowiczów,
zwolenników spalonego przez Kościół Husa.
"Funkcja zbawcza Kościoła"
Chodzi oczywiście o tzw.
odpusty wszelakiego autoramentu, pozwalające skrócić duszy czyśćcowej męki
ogniowe. Legniczanie mogli dostąpić tej wielce użytecznej funkcji Kościoła
od wieku XIV. Na wspomnienie zasługują zwłaszcza tzw. kaplice odpustowe. I tak w jednej z nich znajdującej się w kościele Piotra i Pawła, z nadania
samego legata papieskiego, arcybiskupa Hieronima z Krety, "za zwykłymi
warunkami" można było nabyć odpust na 405 dni. Towar podobnej jakości
można było zakupić również w kaplicy znajdującej się w kościele Marii
Panny dzięki wdowie po Janie Haussie (ten ostatni punkt usługowy zaczął działać
tuż przed wystąpieniem augustianina — od prima Aprilis 1514)
Sytuacja w przeddzień Reformacji
"Ówczesny Kościół nie był wolny od różnorodnych
konfliktów. Dochodziło do nich m.in. na tle świadczeń na jego rzecz.
Prowadziło to do napięć między duchowieństwem a ludźmi świeckimi. Niezbyt
dobrze układały się też stosunki między wyższym duchowieństwem a niższym. W Legnicy rola tej pierwszej grupy była znaczna ze względu na angażowanie jej
do służby książęcej i powierzanie im wyższych stanowisk na dworze. Pozycja
tej drugiej słabła ze względu na wzrost jej szeregów. Mówi się nawet o klerykalizacji
ówczesnego społeczeństwa, czyli wzroście liczby ludzi utrzymywanych czy
żyjących z Kościoła. Temu procesowi towarzyszyła pauperyzacja duchowieństwa.
Fundacje ołtarzowe nie wystarczały bowiem na jego utrzymywanie. Powodowało to
poszukiwanie przez księży środków do życia, co prowadziło do narastania
napięć w zetknięciu z otoczeniem. Do tego dochodziło jeszcze zjawisko
demoralizacji duchowieństwa. Gdy zestawimy to z procesem szybszego rozwoju
gospodarczego w mieście, nie może nas dziwić zjawisko pewnej niechęci w stosunku do tych wydawało się bezproduktywnych ludzi. Tak zresztą
oceniano przede wszystkim zakonników, którzy nie wywiązywali się dobrze z dodatkowych zajęć im powierzonych (oświata i kultura) i w dodatku nie
prowadzili życia przykładnego, a raczej zbliżali się do światowego"
[ 5 ].
Zakony
Na pierwszy plan przed Reformacją wysuwa się konflikt wśród
franciszkanów. Jak wiadomo doszło wśród nich do rozłamu na przełomie
XIV i XV w. Na nieszczęście w Legnicy znajdowały się oba ugrupowania skłóconych
mnichów — franciszkanów konwentualnych i obserwanckich (bernardyni, od 1475 w Legnicy). Nie może dziwić fakt, że książęta nie życzyli sobie dodatkowych
sporów w i tak nie wolnym od problemów społeczeństwie ówczesnym. Najważniejszym
jednak powodem wmieszania się książąt do wewnętrznych spraw zakonu (książęta
legniccy popierali obserwantów, podobnie zresztą jak Jagiellonowie) był
zapewne fakt, że zreformowany nurt miał własną prowincję w Czechach,
natomiast konwentualni podlegali władzom saskim, od średniowiecza, kiedy odłączyli
się od prowincji polskiej i uznali zwierzchność ośrodka w Saksonii. Ważną
rolę grał więc interes państwowy — posiadłości sprzedawczyków były
podległe zagranicznemu ośrodkowi wrogo najczęściej do Polski nastawionemu.
Jeśli chodzi o sytuację w księstwie legnickim również logika nakazywała,
że skoro książę podlega Czechom, to i duchowieństwo powinno uznać
zwierzchnictwo ośrodka w Czechach. W związku z tym książęta śląscy: Jan
Opolski i Fryderyk II legnicki wespół z biskupem wrocławskim Janem V Turzonem
zwrócili się do papieża Leona X o odgórne połączenie skłóconych braci.
Papież wydał swoją zgodę 14 lipca 1516 r. wprawiając w osłupienie samych
zainteresowanych. Kapituła generalna na wniosek księcia legnickiego wydała
decyzje wprowadzające w życie postanowienie papieża. Legniccy mnichowie
otwarcie wyrażali swą najwyższą dezaprobatę względem tak szalonego pomysłu.
Konfratrzy św. Franciszka wytrzymali ze sobą jedynie kilka lat. Śląscy
franciszkanie podzielili się znów w roku 1522, a kapituła generalna rok później
musiała uznać ten podział (w Burgos). W związku z ich zacietrzewieniem Fryderyk
II w 1524 r. podjął decyzje o rozwiązaniu zakonu.
Innym zakonem legnickim targanym licznymi problemami byli kartuzi.
Dotąd zajmowali się przepisywaniem ksiąg, jednak Gutenberg pozbawił ich zajęcia,
toteż "pogrążyli się w próżniactwie" [ 6 ]. W połowie XVI wieku zburzono ich klasztor, a zakonników rozpuszczono.
Czasy reformacji (1521-1675)
Okres Reformacji w Legnicy jest wart zapamiętania przede
wszystkim z uwagi na jego oryginalność — znany jest legnicki nurt
protestantyzmu — tzw. schwenkfeldyzm. Nazwa ruchu pochodzi od Kaspra
Schwenckfelda, który zapewne najbardziej wpłynął nie tylko na samą
Reformację na ziemiach legnickich, ale również na fakt opowiedzenia się książąt
legnickich po stronie Reformacji. Schwenckfeld mimo, iż nie był duchownym
posiadał znaczną wiedzę teologiczną, do której przekonał Fryderyka II około
roku 1521. Wtedy to również zaczęto podawać w Legnicy komunię pod dwiema
postaciami (zapoczątkował to franciszkanin z kościoła św. Jana — Jan
Sebastian Schubart). Od tego czasu Legnica stała się protestancką aż do końca
dynastii Piastów i dopiero po roku 1675 Kościół począł, pod protekcją
Habsburgów, odzyskiwać dawne wpływy.
Legnica wzięła udział w sporze na temat istoty sakramentów w latach dwudziestych i stała się dzięki temu jednym z ważnych ośrodków myśli
reformacyjnej, która, co warto zaznaczyć, była bardziej postępowa niż
luterańska (Schwenckfeld wystosował nawet do Lutra 12 pytań w których próbował
przekonać go do swych poglądów). Krótko charakteryzując schwenkfeldyzm
powiemy: "podobnie jak Luter odwoływał się do Pisma Świętego ...
Schwenckfeld odrzucał istnienie wolnej woli, a także naukę Lutra o usprawiedliwieniu. Prowadziło to do innego spojrzenia na zagadnienie łaski.
nieco inaczej podchodził też do problemu natury ludzkiej Chrystusa. Nie
kwestionował jej, ale miała ona być inna, gdyż pochodziła bezpośrednio od
Boga. Samo zaś zmartwychwstanie doprowadziło do jego (ciała) ubóstwienia. Można w tym miejscu zauważyć, że w niektórych sprawach legniczanin wyprzedzał
Jana Kalwina (np. w kwestii woli człowieka)" [ 7 ].
W pierwszych latach legnickiej Reformacji przybyli do Legnicy
anabaptyści. Wszędzie niemalże byli tępieni i prześladowani, jednak
Schwenckfeld, zagorzały zwolennik tolerancji, wziął ich w obronę.
Pod koniec lat 20. XVI wieku dochodzi do podziałów w protestanckim ruchu w Legnicy. W związku z tym, że ostatecznie górę wzięli
luteranie Schwenckfeld wyjechał w 1529 r. do Strasburga. W 1539 Fryderyk II
opowiada się oficjalnie po stronie wyznania augsburskiego.
W połowie lat 20. zorganizowano w Legnicy uniwersytet.
Jednak problemy kadrowe oraz opór Kościoła katolickiego (nie zgadzali się na
finansowanie uczelni z dóbr klasztornych, jak planowano) były powodem jego
rozwiązania w 1529 r.
1533 — ukazuje się zarządzenie książęce dotyczące
zmiany organizacji finansowej Kościoła na ziemiach legnickich. Mówiło ono o przejęciu wszystkich dochodów kościelnych (m.in. fundacje, dochody z dóbr i in.) na rzecz każdoczesnego księcia. Zarządzenie ustalało tez sposób
gospodarowania przejętymi funduszami. I tak ustanowiono trzy tzw. kasy:
- Wielka skarbona — wypłacano z niej pensje pracownikom Kościoła;
z niej rozdzielano jałmużnę, do niej zbierano datki
- Mała skarbona — dotyczyła spraw finansowych związanych z kościołem
Marii Panny
- Skrzynka ubogich — taca kościelna pochodząca z kilku kościołów;
w jej skład wchodziły też dochody z kwest ulicznych i innych imprez
W związku z tym żywo protestowali wrocławscy biskupi, którzy
zanosili swe żale nawet na dwory w Pradze i Wiedniu, gdzie odwzajemniono ich
smutek. Skutki owych protestów nie okazały się jednak wielkie.
W połowie XVI wieku liczba gmin protestanckich i katolickich
zrównała się. Pod koniec stulecia gmin protestanckich było już 91, a katolickich ...2
Wart zaznaczenia jest fakt przetrwania protestantyzmu
legnickiego przez okres wojny trzydziestoletniej (1618-48), kiedy to w większości
ziem śląskich Kościół odzyskiwał swe dawne wpływy (na całym Śląsku w latach 50. odebrano im 656 kościołów i usunięto ponad 500 pastorów).
Legnica ochroniona został protekcją księcia Jerzego Rudolfa, który oparł się
rekatolicyzacji — szturmowi dragonów Lichtensteina
Kontrreformacja (1675-1742)
Kościół ponownie zainstalował się w sprzyjających dla
niego czasach — pod Habsburgami. Na szczęście w Legnicy proces ten nie był
tak drastyczny jak na Górnym Śląsku, gdzie "pod przymusem
zakwaterowania żołnierzy w prywatnych mieszkaniach, ludzie decydowali się
przystąpić do spowiedzi i po otrzymaniu zaświadczenia o tym fakcie bywali
zwalniani z wojskowego kwaterunku" [ 8 ] . Choć i tak nawet to było oznaką ucywilizowania, w tamtych bowiem czasach była
to często stosowana forma „nawracania" i na Górnym Śląsku wcale
nie było najgorzej.
1676 — cesarz Leopold nakazał przyspieszenie rekatolicyzacji.
1677, 25 I — symbolicznie świętowano powrót Kościoła:
poświęcono ponownie zbezczeszczoną grzesznym kultem kaplicę zamkową,
wprowadzono uroczyście na urząd archidiakona, następnie odprawiono pierwszą
mszę po której przeprowadzono inwestyturę duchowieństwa
Stopniowo przejmowano na rzecz konfesji katolickiej szereg kościołów
protestanckich w księstwie legnickim (w latach 1675-1705 odebrano im 34 kościoły).
Było to jednocześnie naruszeniem traktatu wersalskiego. Jednak sprawozdanie z przeprowadzonej wówczas wizytacji w archidiakonacie legnickim ukazało, że
trapił Kościół wielki deficyt proboszczów, gdyż było ich wielokrotnie
mniej niż przejętych kościołów (30 plebanów na 103 parafie), świadczy to
również o zbytniej nadgorliwości w odbieraniu protestantom miejsc kultu. Z czasem księży zaczęło przybywać.
1 2 3 Dalej..
Przypisy: [ 5 ] Legnica — zarys monografii miasta, op.cit., s.144. [ 6 ] Legnica — zarys monografii
miasta, op.cit., s.145. [ 7 ] Legnica — zarys monografii
miasta, op.cit., s.148. [ 8 ] Legnica — zarys monografii
miasta, op.cit., s.171. « Kościół w Polsce (Publikacja: 16-05-2002 Ostatnia zmiana: 18-01-2004)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 97 |
|