III

W odniesieniu do ustawy o systemie oświaty nasuwają się następujące uwagi:
1. Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty (projekt) nie jest typową „ustawą okołokonkordatową" mającą na celu dostosowanie prawa polskiego do postanowień Konkordatu. Wprowadza ona pewne zupełnie niezależne od Konkordatu zmiany w ustawie o systemie oświaty, co spowoduje zapewne także skutki legislacyjne w odniesieniu do przepisów wykonawczych, m.in. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych.
2. Zgodnie z Konkordatem projekty UP oraz RM wprowadzają naukę religii do przedszkoli ale zastrzegają rozciągnięcie jej wyłącznie na przedszkola realizujące roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. rok zerowy) - podczas gdy Konkordat (art. 12 ust. 1) mówi wyraźnie o przedszkolach w ogóle.
Według mojej opinii propozycja autorów tej zmiany, gdyby została zrealizowana, w istocie ograniczałaby prawa Kościoła wynikające z przepisów Konkordatu, co niewątpliwie spotkałoby się z negatywną reakcją autorów Konkordatu.
3. Inne zmiany ustawy wyraźnie skreślone, zmierzające do nowelizacji dotychczasowego prawodawstwa „oświatowego" mają głównie na celu:
a) nieumieszczanie na świadectwach i dyplomach ocen z przedmiotów nadobowiązkowych; oceny te nie mają wpływu na promowanie ucznia (projekt RM). Także nieumieszczanie ocen z religii na świadectwach ukończenia szkół podstawowych lub ponadpodstawowych na podstawie egzaminów eksternistycznych (projekt UP).
b) postanowienie, że w szkołach z nauczaniem religii lekcje z tego przedmiotu powinny być organizowane na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej (projekt UP).
Wyrażam opinię, że zmiany zaproponowane w pkt a) i b) nie mają bynajmniej charakteru dostosowania dotychczasowych przepisów prawa polskiego do postanowień Konkordatu i z tego punktu widzenia w żadnym wypadku tego układu nie podważają ani ograniczają. Jednakże twierdzę, że zmiany te niewątpliwie są sprzeczne ze stanowiskiem hierarchii krajowej Kościoła Katolickiego i należy się liczyć, że pewne ograniczenia w tych sprawach spotkają się z jej sprzeciwem. Natomiast zawarte (projekty UP i RM) inne proponowane zmiany, których przytaczanie jest tu zbędne, wyrażają prawidłowe tendencje i nie powinny wywołać negatywnej reakcji strony kościelnej. Należy przy okazji pamiętać, że krytykowana przez nią ostatnio w związku z dyskusją konstytucyjną zasada pozwalająca w szkołach ponadpodstawowych także uczniom wyrażać życzenie organizowania nauki religii nie jest żadną nowością, lecz została zawarta już dużo wcześniej w omawianej ustawie. Dlatego ewentualny sprzeciw hierarchii w tej kwestii nie może być traktowany jako element polemik „okołokonkordatowych", lecz jako sprzeciw wobec samej ustawy o systemie oświaty.

IV

W odniesieniu do ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych zgłaszam następujące uwagi:
1. Ustawa o zmianie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych (projekt) również nie jest typową „ustawą okołokonkordatową" mającą na celu dostosowanie prawa polskiego do postanowień Konkordatu. Wyrażam opinię, że dotychczasowe ustawodawstwo chroni w dostatecznym stopniu prawa pewnej kategorii osób do pochówku na cmentarzu katolickim, czemu (moim zdaniem) nie stoi na przeszkodzie postanowienie Konkordatu (art. 8) o „nienaruszalności" miejsc grzebania zmarłych, choć szeroka interpretacja tego przepisu może być uprawniona. Projektowane zmiany jedynie rozwijają oraz mocniej i wyraźniej formułują postanowienia, które by zapobiegały powstawaniu ewentualnych wątpliwości w tej materii. Sądzę, że jest to tendencja prawidłowa aczkolwiek oceniająca rzeczywistość nieco przesadnie.
2. Nie powodując zatem jakichkolwiek kolizji z Konkordatem proponowane zmiany mogą wszelako wywołać pewne opory władz zwierzchnich określonego związku wyznaniowego lub zarządu cmentarza wyznaniowego. Chodzi tu o obowiązek pochówku w określonym miejscu cmentarza osób, które posiadają do tego „nabyte prawa" (projekt UP). Rzecz dotyczy również prawa do pochówku na cmentarzu wyznaniowym osób innego wyznania lub niewierzących gdy jest już na nim wcześniej pochowana osoba bliska zmarłej (projekt RM). Innymi słowy: na zarząd cmentarza wyznaniowego nałożone zostaną pewne ograniczenia, które mogą nie spotkać się z pełną aprobatą.

V

W odniesieniu do ustaw, których projekty uchwalenia bądź zmian zgłosiła wyłącznie Rada Ministrów, nasuwają się następujące uwagi:
1. Ustawa o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz niektórych innych ustaw reguluje dwie podstawowe grupy spraw:
a) wynikające z postanowień Konkordat zobowiązania państwa do wprowadzenia nauki religii w przedszkolach, dotowania nauczania religii w szkołach i przedszkolach przez państwo lub organy samorządu terytorialnego oraz w zakresie różnych spraw związanych z tworzeniem i prowadzeniem przez związki wyznaniowe szkół wyższych bądź wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych. Szczegóły tych zmian, rozwinięte w uzasadnieniu do projektu ustawy sformułowane zostały prawidłowo i nie nasuwają z mojej strony zastrzeżeń - skoro wyraża się generalną wolę ratyfikacji Konkordatu z treścią taką, jaka jest tam zawarta.
b) nie wynikające z postanowień Konkordatu korekty ośmiu ustaw o stosunku państwa do niektórych nierzymskokatolickich związków wyznaniowych w jednej tylko sprawie: uchylenia możliwości umieszczania ocen z religii wystawianych w punktach katechetycznych na świadectwach wydawanych przez szkoły publiczne. Wydaje się to prostą konsekwencją przedstawionego wcześniej (zob. III, pkt 3 a) projektu zmian w ustawie o systemie oświaty. O ile jednak tam, jak twierdziłem wyżej mogą wystąpić u strony kościelnej określone opory o tyle tutaj - ze strony nierzymskokatolickich związków wyznaniowych nie należy się takich spodziewać.
2. Ustawa o finansowaniu Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie z budżetu państwa (projekt) jest typową „ustawą okołokonkordatową", której obowiązek uchwalenia wynika z art. 15 ust. 3 Konkordatu. Moja dodatnia opinia o tym projekcie, zaopatrzonym ponadto w rzeczowe uzasadnienie jest jednoznaczna - zważywszy wymóg dostosowania (lub w tym wypadku stworzenia nowego) ustawodawstwa polskiego do postanowień Konkordatu.

Konkluzje
1. Przedstawione projekty w odniesieniu do niektórych spraw (głównie kodeks rodzinny i opiekuńczy, prawo o aktach stanu cywilnego) proponują zmiany konieczne gdyż zobowiązują do tego odpowiednie postanowienia Konkordatu.
2. Niektóre projekty proponują zmiany mające na celu szerszą nowelizację aktów normatywnych prawa polskiego - mimo że nie jest to uzasadnione postanowieniami Konkordatu. A zatem z punktu widzenia strony kościelnej powinno być obojętne, jeśli nie zostają przy tym podważone inne przepisy prawa polskiego lub zasady leżące u podstaw stosunków między państwem a Kościołem Katolickim.
3. W niniejszej opinii starałem się przedstawić porównawczo stanowisko różnych autorów projektów „ustaw okołokonkordatowych" w poszczególnych sprawach, oraz zaprezentować ocenę własną zapisanych w tych projektach propozycji.

(-) Janusz Osuchowski

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Zmiany w prawie związane z ratyfikacją Konkordatu W sprawie procedury ratyfikacji Konkordatu

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word