|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
| |
Złota myśl Racjonalisty: "(...) wolność, równość, braterstwo! Jest to słowo niezmiernej wagi, słowo rewolucyjne i wzniosłe, które zastąpiło dawny tryptyk pokorny, zrezygnowany i żałosny: wiara, nadzieja, miłość... Wolność - wiarą. Ten sam poryw serca, być może ten sam entuzjazm, ale jakże wielka różnica! Z jednej strony człowiek, który podnosi się i powstaje, który jest silny, który szuka; z drugiej świadomość, która.. | |
| |
|
|
|
|
Religie i sekty » Religie antyczne
Przestępstwa seksualne w mitologii greckiej [2] Autor tekstu: Katarzyna Krupińska
Bogowie greccy w miarę rozwoju mitologii przestali być ofiarami, jednakże nie przestali popełniać
stereotypowych zbrodni. Począwszy od Zeusa, zbrodnie, których się dopuszczał,
były wybaczane, a w niektórych przypadkach wręcz akceptowane. Zeus był bardzo
rozbudzonym seksualnie bogiem i nie uznawał sprzeciwu kobiet, gdy jego matka
Rea zabroniła mu się żenić, przewidując kłopoty, jakie mogą wyniknąć z jego niepohamowanego popędu, zgwałcił ją, przybierając postać węża. Przestępstwo
to można próbować usprawiedliwiać, tłumacząc, że gdyby Zeus zgodził się z wolą matki, świat nie zapełniłby się boskimi potomkami. Zapragnął Zeus
bez wzajemności tytanki Metydy,
zgwałcił ją a Metyda zaszła w ciążę. Wyrocznia orzekła więc, że jeśli
urodzi się z tego związku chłopiec, zdetronizuje on Zeusa. Bojąc się powtórzenia
losu Kronosa, Zeus połknął brzemienna Metydę, później narodziła się
Atena, którą wydostano na świat rozłupując czaszkę Zeusa. Gwałt został
usprawiedliwiony, ponieważ przyniósł on dobroczynne skutki dla ludzkości, był
on skutkiem narodzin bogini mądrości, nie można więc potępiać zachowania
Zeusa, gdyż jednocześnie potępiono by Atenę. Gwałt na
Metodzie zapoczątkował serię wymuszonych stosunków seksualnych przez Zeusa.
Znawcy mitologii wymieniają stosunki z Temidą, Dione, Eurymone, Demeter. Zeus
jednak rekompensował hańbę kobiecą, wybitnymi potomkami, którzy rodzili się z tych związków i dziedziczyli jego boski pierwiastek. Żona Zeusa Hera, również
nie uniknęła gwałtu. Zeus użył wobec niej fortelu, a mianowicie zamienił
się w kukułkę, a gdy Hera przytuliła ją, wrócił do swej postaci, zgwałcił,
następnie zawstydzoną zmusił do poślubienia go. [ 13 ] Zeus miał niezliczone romanse z boginkami, nimfami oraz kobietami ziemskimi,
wymienię tylko nikły procent jego podbojów, dla zobrazowania olbrzymiego popędu
Boga — miał on więc stosunki z Alkmeną, Danae, Ajginią, Pluto, Io, Elektrą,
Mnemozyną, Europą, Karlisto, Niobe oraz mnóstwem innych kobiet.
Przyczyną jego
zachowań, nie była tylko rozpusta, starano się nadawać tym aktom jak
najbardziej praworządne idee. Narodziny Heleny wyjaśniano na przykład
pragnieniem zmniejszenia zbyt licznej ludności greckiej i azjatyckiej przez
krwawy konflikt. Podobnie narodziny Heraklesa maiły na celu oczyszczenie ziemi
ze szkodliwych potworów. Prokreacja Zeusa była aktem działania opatrznościowego.
[ 14 ]
W wielu
przypadkach Zeus nie ukazuje swej prawdziwej postaci, tylko pojawia się pod
postacią zwierzęcia lub na przykład zjawiska
atmosferycznego. Europie przedstawia się pod postacią byka, Leto widzi
go pod postacią łabędzia, a na Danae spływa jako złoty deszcz.
Przeistoczenia te tłumaczone były hipotezą zastępowania przez Zeusa dawnych
kultów, w których bóstwo miało postać zwierzęcia lub przedmiotu. Cytując
za Grimalem „Dla Eurypidesa, na przykład złoty deszcz uwodzący Danae jest
odzwierciedleniem wszechmocy Boga".
„Bogowie
greccy nie znali żadnych hamulców w zaspokajaniu żądz, dopuszczając się
ekscesów i wykroczeń łamiących zasady moralne, których sami winni strzec"
[ 15 ].
Zabiegi
poetyckie potrafią tak skutecznie ukryć syndromy prześladowcze, że czytając
dziś opowieść o tym, jak Zeus zmienił się w byka, by zostać kochankiem
Europy, nie dostrzegamy w tym czynie śladów sodomii, w małżeństwie Zeusa i Hery nie widzimy aktu kazirodczego.
Powołując się
na Girarda, "Nie ma mowy o natychmiastowym skasowaniu zbrodni Boga, taka
cenzura bez równoczesnego użycia środków zapobiegawczych może doprowadzić
jedynie do powstania nowego problemu, zrozumiałe jest, że przemoc zastosowaną
wobec boga usprawiedliwia popełnione przez niego uprzednio przestępstwo,
jednak anulować owo usprawiedliwienie bez jakiejkolwiek innej formy procesu
znaczyłoby odciążyć istotę najpełniej reprezentującą sacrum, a tym samym
obciążyć zbrodnią wspólnotę, która wedle własnego sądu działa
sprawiedliwie" [ 16 ].
Moim zdaniem
jednak takie usprawiedliwienie jest możliwe, o ile sprawcą jest najwyższy z bogów. Girard mówi, iż najprostszym rozwiązaniem jest zbrodnie ofiary
zachować, lecz utrzymywać, iż były one niezamierzone. Usprawiedliwienie
boskich aktów przemocy wiązało się z autorytetem sprawcy, nie do pomyślenia
było jednak, by zwykły śmiertelnik tknął boginię z własnej inicjatywy,
wypadki takie zazwyczaj kończyły się śmiercią śmiałka, jako przykład
podam przypadek Akteona, który za samo przyglądanie się Artemidzie bez jej
zgody został zamieniony w jelenia, a następnie rozszarpany przez własne psy.
Inną kwestią była sytuacja odwrotna, boginiom nikt nie mógł zabronić
stosunków ze śmiertelnikami, z czego korzystały dość często.
To samo tyczy
stosunków kazirodczych. Zeus nie został ukarany za kazirodztwo z Reą, jednakże,
gdy takie przestępstwo zostaje popełnione przez śmiertelnika, niesie za sobą
olbrzymie konsekwencje. Przykładem niech będzie historia Edypa.
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia przepowiedziała Lajosowi, że
dziecko, zrodzone z Jokasty stanie się jego zabójcą. Pragnąc uniknąć wypełnienia
się przepowiedni Lajos pozbył się dziecka tuż po narodzinach. Przekłuł mu
pięty i związał rzemieniem następnie włożył do skrzyni, którą wyrzucono
do morza. [ 17 ]
Na brzegu morza dziecko zostało znalezione przez królową Periboję, żonę
Polybosa, a jako że nie mogli oni mieć własnych dzieci zaopiekowali się
Edypem. Edyp będąc już dojrzałym młodzieńcem dowiedział się od wyroczni,
że zabije swojego ojca, a pojmie za żonę matkę, natychmiast postanowił opuścić
rodziców, aby przepowiednia nie mogła się spełnić. Wędrując znalazł się w wąwozie między Delfami a Daulis, gdzie spotkał Lajosa wraz z orszakiem,
herold Lajosa kazał Edypowi zejść z drogi, a gdy ten nie kwapił się do ustąpienia,
zabił jednego z jego koni i wtedy uniesiony gniewem Edyp zabił sługę wraz z Lajosem, w ten sposób spełniła się pierwsza część przepowiedni. [ 18 ] Po przybyciu do Teb, Edyp zastał tam Sfinksa, który dręczył ludność zadając
zagadkę, której nikt nie potrafił rozwiązać, nieszczęśników, którzy nie
odpowiedzieli na pytanie, „Co to za istota, która rano chodzi na czterech
nogach, w południe na dwóch, a wieczór na trzech?" dusił i pożerał. Edyp
odgadł odpowiedź — chodziło o człowieka, który w wieku niemowlęcym chodzi na
czworakach, w młodości stoi na dwóch nogach, a na starość podpiera się
laską. Upokorzony Sfinks skoczył z góry Fikion i roztrzaskał się w dolinie.
Uwolnieni od potwora Tebańczycy oddali mu jako wyraz wdzięczności wdowę po
Lajosie za żonę i okrzyknęli go swym królem. Jednak niedługo po tym Teby
nawiedziła zaraza, wyrocznia przepowiedziała, że zaraza minie jak zabójca
Lajosa zostanie wypędzony. Edyp nie wiedząc, kim był człowiek, którego zabił w wąwozie, obłożył klątwą mordercę Lajosa i skazał go na wygnanie. Wezwał
wieszcza Tejrezjasza, aby zapytać, kim jest winowajca i cała prawda wyszła na
jaw. Okryta wstydem Jokasta popełniła samobójstwo, a Edyp oślepił się
spinka z jej szaty. Kreon, brat Jokasty wygnał go z miasta, po kilku latach tułaczki
Edyp został zaszczuty przez boginie zemsty Erynie i zmarł w Attyce.
Zygmunt Freud z mitu o Edypie wyciągnął podstawy swej teorii
psychoanalitycznej. Pisał on, że w kompleksie Edypa zbiegają się pierwiastki
religii, moralności, społeczeństwa i sztuki [ 19 ]. Kazirodztwo
jest jednym z najważniejszych zakazów tabu, czyli „Pierwotnym zakazem nałożonym z zewnątrz i skierowanym przeciw najsilniejszym pragnieniom człowieka.
Pragnienie,
aby je pogwałcić trwa dalej w nieświadomości; ludzie, którzy są posłuszni
wobec tabu, mają ambiwalentną postawę wobec tego, czego tabu dotyczy. Magiczna
siła przypisywana tabu sprowadza się do jego zdolności prowadzenia człowieka
do pokusy; objawia się ona jak zaraza, ponieważ przykład jest zaraźliwy i dlatego, że zakazane pragnienie zostaje przemieszczone w nieświadomości na coś
innego. Pokuta za pogwałcenie tabu dokonywana przez wyrzeczenie się, dowodzi, że
wyrzeczenie leży u podstaw przestrzegania tabu". [ 20 ]
Człowiek, który dopuszcza się złamania zakazu sam staje się tabu, jest napiętnowany
przez społeczeństwo, które boi się zaraźliwości tabu, dlatego Edyp został
wygnany z Teb. Freud pisze, iż pogwałcenie tabu wywołuje „przeraźliwe
poczucie winy" [ 21 ], w micie o Edypie zauważalne
jest to aż nadto wyraźnie — samobójstwo Jokasty i samookaleczenie Edypa
powodowane są niesamowitymi wyrzutami sumienia.
Jednak wg Ericha Fromma „Mit ten można pojmować nie jako symbol
kazirodczej miłości między matką a synem, lecz jako bunt syna przeciw władzy
ojca w rodzinie patriarchalnej; małżeństwo Edypa i Jokasty jest jedynie
drugorzędnym elementem, stanowi tylko jeden z symboli zwycięstwa syna, który
zajmuje pozycje ojca, a wraz z nią przechwytuje wszystkie jego przywileje"
[ 22 ].
Freud interpretował antagonizm między Edypem a Lajosem jako nieświadomą
rywalizację wywołaną kazirodczymi dążeniami, natomiast u Fromma, który
opiera się na teorii Bachofena, walka z władzą ojca jest odbiciem walki między
patriarchalnym a matriarchalnym systemem społeczeństwa. Edyp jest
przedstawicielem zasady matriarchalnej, jego postać, jak mawia Fromm, wiązała
się z kultem bogiń ziemi [ 23 ].
Mit Edypa przedstawiony zostaje przez Fromma jako przekaz historyczny traktujący o czasach zmiany ustroju z patriarchalnego na matriarchalny. Symboliczna
interpretacja tego mitu przez Freuda wyparta zostaje przez
rozumowanie historyczne. Na Jokaście spoczywa odpowiedzialność za to,
co się stało, przez niewypełnienie matczynych obowiązków. Porzucenie własnego
dziecka jest niewybaczalne z punktu widzenia społeczeństwa matriarchalnego
[ 24 ],
przez jej zbrodnię dochodzi to szeregu tragicznych wydarzeń, które powodują
upadek całej jej rodziny. W micie tym można więc znaleźć przyczynę upadku
matriarchatu.
1 2 3 4 Dalej..
Przypisy: [ 13 ] R. Graves, dz. cyt.,
s. 119. [ 14 ] P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław, 1987,
hasło: Zeus. [ 15 ] Z. Wróbel, Erotyzm w religiach świata, Warszawa, 1996, s. 106. [ 16 ] R. Girard, dz. cyt., s. 119. [ 17 ] Według innej wersji Lajos porzucił dziecko na górze Kitajron. [ 18 ] Według
Gravesa rydwan Lajosa chciał staranować Edypa, koło przejechało mu po
stopie, zdenerwowany Edyp oszczepem przebił służącego, następnie zrzucił z rydwanu Lajosa, który zaplątał się we własne lejce, a Edyp pognał konie,
które wlokły Lajosa tak długo, aż zginął. [ 19 ] E. Mieletynski, Poetyka
mitu, przeł. J. Dacyngier, Warszawa, 1981, s. 77. [ 20 ] Z. Freud, dz. cyt., s.
44. [ 22 ] E. Fromm, Zapomniany język, przeł. K. Toeplitz, Warszawa, 1951,
s. 193. [ 23 ] Tamże, s. 201, W Etenos, jedynym beockim mieście,
gdzie znajdował się ośrodek kultu Edypa, ma również swą świątynię
Demeter, w Kolonom, gdzie zmarł Edyp wznosiła się również świątynia tej
bogini. [ 24 ] Z punktu widzenia społeczeństwa patriarchalnego, decyzja ta ma
uzasadnienie, porzucając dziecko wybrała dobro ogółu. « Religie antyczne (Publikacja: 10-05-2006 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 4763 |
|