Propp twierdzi, że omawiany motyw ma podłoże w strachu przed niewidocznymi siłami, otaczającymi człowieka. W omawianym przez nas przykładzie taka interpretacja wydaje się być nadużyciem. Jeżeliby jednak odnieść poniższe wnioski do naszej opowieści to postać dżinna, funkcje jakie przypisywali mu Arabowie pasowałby do przedstawionego wzorca.

Dżinn także wykonuje trudne zadania, zawsze związane są one z małżeństwem. Ala ad-Din ^{[ 22 ]} aby poślubić królewnę musi wykonać takie zadania. Zbadamy motyw porwania ukochanej w noc poślubną, oraz budowę pałacu.

Bohater wykonuje zadania, jednak małżeństwo z ukochaną ciągle jest przekładane. Król wydaje córkę za kogoś innego, zapomina o Ala ad-Dinie. Ten za pomocą pomocnika porywa parę młodą w noc poślubną. Motyw porwania jest powszechny w analizowanym zbiorze, występuje już w opowieści o Szeherezadzie. ^{[ 23 ]}

Noc poślubną można również traktować jako pewnego rodzaju zadanie. Jest ona niebezpieczna dla bohatera. Z analizy materiału badanego przez Proppa nie wyłania się jeden przejrzysty obraz. W ową noc królewna usiłuje udusić pana młodego, bądź sami z niewiadomych przyczyn umierają. Propp odwołuje się do Szternberga, badacza folkloru. Przytoczony zostaje północnoamerykański mit o Ainu ^{[ 24 ]}. Docierają oni na wyspę, na której istnieje państwo zamieszkałe przez same kobiety. W bardziej rozwiniętych religiach kobieta-władczyni zamienia się w boginię. Zabijają one swych kochanków w pierwszą noc. W Azji Mniejszej zabójstwa zostały zastąpione przez kastrację. Z wątków mitologicznych powszechniej znanych można wymienić Isztar zabijającą swoich kochanków, Artemidę czy Izydę.

Wyobrażenia o niebezpieczeństwie pierwszego połączenia są więc trwałe. Bohater jest bezradny wobec demonicznej siły kobiety, potrzebuje więc pomocnika, który ją poskromi. Wyższość kobiety nad mężczyzną również przedstawiano poprzez zęby w kroczu niewiasty. Kiedy kobieta została poskromiona, stała się uległa wobec mężczyzny.

Jeżeli chodzi o interesującą nas opowieść o Ala ad-Dinie, a szerzej w całym zbiorze, to nie odnajdujemy bezpośrednich śladów niebezpieczeństwa. Brak opisu jakoby królewna chciała zabić bohatera. Interesujący jest motyw miecza. Kładzie się go między parę młodą. Zwyczaj ten odnosi się do drewnianej rzeźby o charakterze totemicznym ^{[ 25 ]}. Duch miał doprowadzić do poczęcia, pan młody w pierwszą noc powstrzymywał się od odbywania stosunków seksualnych. Tak więc miecz jest tutaj elementem wtórnym. Tłumaczy to dlaczego wysyłano dżinna w pierwszą noc do panny młodej. Dżinny jak pisaliśmy wcześniej związane były z totemizmem w czasach dżahilijji. To wyjaśnia liczne porwania księżniczek i więzienie ich przez demony.

Innym trudnym zadaniem jest budowa zamku. Pomocnik wykonuje tę czynność w jedną noc. W analizowanym przez nas materiale wznoszenie pałacu jest rzadkim, ale wyraźnym zjawiskiem. Propp twierdzi, że wznoszony przez pomocnika pałac odsyła nas do krainy za siedmioma górami za siedmioma lasami. Wiąże się on także z „wielkim domem”. Jeżeli chodzi o krainę za siedmioma górami za siedmioma lasami to szerzej opiszemy ją zajmując się dżinnem pełniącym rolę księżniczki. Teraz istotną dla nas informacją jest złota barwa takiej krainy. Budowany zamek powstaje ze szlachetnych kamieni, jego skarbce wypełnione są złotem.

W micie oceanicznym dziewczyna zostaje porwana przez ducha, rodzi chłopca i wraca do domu. Dziecko następnie wysłane zostaje do krainy ojca. Po drodze uczy się jak opanować żywioły. Odnajduje ojca. Śpi w w pałacu. Następnie pałac zostaje przeniesiony do plemienia w których wychował się chłopiec. Dziecko zostaje wodzem.

W Ameryce Północnej bohater mitu dziewięciokrotnie udaje się do nieba i przynosi podarunki dla swojego ludu. Wyrusza po raz dziesiąty i nie wraca. Jest opłakiwany, rodzina sądzi że zginął. Matce młodzieńca śni się wielki, wspaniały dom. Kiedy się budzi pałac stoi rzeczywiście, a w nim jej syn.

W „Opowieści o Ala ad-Dinie i zaczarowanej lampie” bohater za pomocą pomocnika wznosi pałac. Dwukrotnie jest od przenoszony z jednej krainy do drugiej.

Propp dostrzega również związek trudnego zadania z przyrodą. Bohater ujarzmia żywioły, dostarcza plemieniu pożywienia. Jest stworzycielem świata. Ala ad-Din wydaje się nie pełnić takiej funkcji. Choć jego przydomek ad-Din może świadczyć o jego wyjątkowej roli. Wraz z pałacem sprowadza dobrobyt, rozdaje pieniądze, dobra. Za drugim razem wraz z pałacem wraca córka króla, żona Ala ad-Dina, została porwana przez antagonistę. Bohater sprowadza ją z powrotem do ojczyzny. Bohater nie jest stworzycielem niemniej jednak dostarcza dóbr lokalnej ludności.

Dżinn jako księżniczka

Badając postać księżniczki posłużymy się dwoma przykładami, przyjrzymy się „Opowiadaniu Dżanszacha” oraz „Opowieści o Hasanie, złotniku z Basry”. Mają one wiele elementów wspólnych, ale także różnią się w zasadniczych elementach. Postać królewny należy rozpatrywać wraz z jej ojcem a także bohaterem. Nasze przykłady obrazują dwie odmienne relacje między trzema osobami.

Sytuacja wyjściowa w obu opowieściach jest niemal identyczna. Jak pisaliśmy, analizując postać donatora, bohater obu opowieści przechodzi inicjację. Zaszywa się wewnątrz zwierzęcia, a następnie udaje się do innej krainy. Wstępuje do zamku tożsamego z „wielkim domem”, łamie zakaz i otwiera komnatę. Widzi dżinnije, które przybrały postać ptaków. W najpiękniejszej z demonów bohater się zakochuje. Demon w postaci ptaka nie jest niczym nadzwyczajnym, jest to powszechne zjawisko. Pisaliśmy, że młodzieńcy po takiej inicjacji zdobywają władzę nad ptakami. Bohater dowiaduje się jak zawładnąć swoja ukochaną. Ukrywa jej kostium, bez którego dżinnija nie jest wstanie odlecieć. Należy użyć postępu, by osiągnąć małżeństwo. Demon jednak odnajduje swoje skrzydła i odlatuje. Mamy tu do czynienia z księżniczką wrogo nastawioną do bohatera, jeżeli oddałby jej magiczny strój zostałby zabity, kiedy dżinnija odnajduje strój odlatuje, a młodzieniec musi teraz szukać ukochanej w odległej krainie, wielokrotnie narażając swoje życie.

Królestwo ukochanej znajduje się za siedmioma górami za siedmioma lasami. Jest ono odzwierciedleniem świata ziemskiego. Są królowie, wezyrowie, niewolnicy. Demony zarówno wierzące i niewierzące. To doskonalsze odbicie świata rzeczywistego, to kraina obfitości. Człowiek przenosi do tego królestwa nie tylko ustrój społeczny, ale także formy życia swojej ojczyzny, a także interesy i ideały. Jest to kraina złota. „A twierdza to zbudowana była z czerwonego rubinu, komnaty zaś były w niej z żółtego złota” ^{[ 26 ]}. Złota barwa królestwa za siedmioma górami, za siedmioma lasami jest ściśle powiązana w wiarą w bóstwa solarne. Ludy nie mające w swoim panteonie bóstw tego typu nie mogą znać złotej barwy magicznych przedmiotów.

Pałac to podstawowy element architektoniczny takiego królestwa. Ów pałac jest niedostępny, jedynie bohater posiadający magicznego pomocnika dostanie się doń. Kraina nie musi ograniczać się do jednego pałacu, w wielu przypadkach mamy do czynienia z miastem, a nawet państwem.

Królestwo umieszczone jest na odległych siedmiu wyspach Wak, albo za górami Kaf. Nie jesteśmy w stanie powiedzieć czy wyspy Wak mają jakieś znaczenie w mitologii Arabskiej. Jeżeli chodzi o góry Kaf, to dysponujemy materiałem świadczącym o ich obecności w wierzeniach przedmuzułmańskich. Łańcuch górski Kaf to motyw często występujący w mitach kosmogonicznych. Otacza on całą ziemię, utrzymuje ją w stanie równowagi. W kosmografii Arabów znajdujemy wzmianki o niezwykłych budowlach, miastach na krańcach ziemi. W górach nie ma słońca, księżyca ani gwiazd. ^{[ 27 ]}

Za górami Kaf, mitologia umiejscawia m. in. Kryształową Górę. O kryształowym wzniesieniu dowiadujemy się także z naszej opowieści. Do krainy za siedmioma górami za siedmioma lasami wyrusza się po władzę nad zwierzętami, nad życiem i śmiercią. ^{[ 28 ]} Nasi bohaterowie poddani zostają inicjacji, wstępują do krainy powiązanej z zaświatami. Wyruszają po księżniczkę, która także przedstawiana jest pod postacią ptaka. Poszukiwacz utożsamiony jest ze zwierzęciem, bądź ma takiego pomocnika. Aby dotrzeć do celu należy przemierzyć, w pewnym sensie ujarzmić Ziemię Dzikich Zwierząt, Wyspy Ptaków. ^{[ 29 ]}

Kwarc czy kryształ zdobywany w innym świecie to archaiczna forma środka magicznego. Motyw silnie zaznacza się w mitach amerykańskich, australijskich i jak widzimy także w kręgu kultury muzułmańskiej. W Australii kryształ to podstawowy atrybut szamana, wiąże się go także z postacią kryształowego węża. ^{[ 30 ]}

Bohater chcąc odzyskać ukochaną, musi udowodnić, że jest jej godny i dotrzeć do odległego królestwa. Aby tego dokonać zdobywa magicznych pomocników uzyskanych po pomyślnym przejściu prób. Dotarłszy do celu pojawić się może jeszcze jedna trudność, w postaci wrogiego teścia. Interesująca jest jego postawa, w „Opowieści o Hasanie, złotniku z Basry” król dżinnów karze swoją córkę za jej postępek. Wyszła za mąż, a następnie uciekła wraz z dziećmi tając ten czyn przed rodziną. Dopuszczając się cudzołóstwa również ukarano by ją. W drugiej opowieści taka sytuacja nie ma miejsca. Dżanszach jest przez wszystkich serdecznie witany, gratuluje się mu wykonanego zadania, zostaje koronowany i przyjęty do rodziny. Hasan musi uciekać pod groźbą utraty życia.

Dlaczego teść reaguje diametralnie różnie na to samo zachowanie córki? Czym jest to spowodowane? We wstępie pisaliśmy, że mogą zaistnieć różne relacje między poszukiwaczem, ukochaną i ojcem księżniczki. Hasan wraz z małżonką występują przeciw ojcu i uciekają. Dżanszachowi przychylna jest zarówno małżonka jak i jej ojciec. Bohater wstępuje na tron. Wrogość teścia można tłumaczyć jeszcze innym czynnikiem. Hasan jest nieakceptowany ze względu na swój stan. Jest on kupcem. Dżinnija zhańbiła nie tylko siebie ale i cały swój lud. Dlatego torturowano ją i nie chciano dopuścić, by sprawa się rozeszła. To także może tłumaczyć zachowanie demona o nie przyznaniu się do popełnionego czynu. Do małżeństwa dojść mogło tylko między osobami równymi stanem. Dżanszach to syn królewski, więc jest to rzecz naturalna, nie powodująca negatywnych skutków. Małżeństwa z dżinnami to fakt powszechny. Wiara w istnienie demonów była tak silna, że powstawały rozporządzenia prawne dotyczące zawierania związków małżeńskich między ludźmi a demonami.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Inicjacja dziewcząt w starożytnym świecie minojskim Kultura Indusu i mity indyjskie

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word