*

Pisaliśmy, że kraina za siedmioma górami za siedmioma lasami jest odzwierciedleniem świata rzeczywistego. Mieliśmy przykład przeniesienia instytucji małżeństwa i konsekwencji jakie ono za sobą niesie w zależności od jednej zmiennej, od stanu klasowego bohatera.

Zajęliśmy się trzema postaciami występującymi w bajce magicznej: donatorem, pomocnikiem i księżniczką. Przyporządkowaliśmy do nich odpowiednie funkcje, które zostały poddane analizie. Postaci te stanowią „pozytywną” część opowiadania. Bohater spotyka donatora, pomyślnie przechodzi próbę, otrzymuje magiczny środek, który doprowadza go do ukochanej. Oczywiście nie w każdym przypadku celem jest zdobycie księżniczki i małżeństwo.

Praca niemalże całkowicie pomija „negatywną” stronę, którą reprezentuje antagonista, uzurpator i niekiedy także donator, który często odgrywa podwójną rolę, z biegiem akcji rezygnuje z roli donatora, by wcielić się w antagonistę.

„Księga tysiąca i jednej nocy” to twór wielokulturowy w którym odnajdujemy motywy mitologiczne z całego świata. Propp chciał opracować metodę pozwalającą na przeprowadzenie badań porównawczych bajek całego świata jako zjawiska kulturowego. ^{[ 31 ]} Dokonując morfologii bajki, możemy porównywać bajki między sobą. Następnym krokiem jest odniesienie bajki do mitu, który często jest jej źródłem. Zobaczyliśmy, że zbiór, datowany między VIII a XV wiekiem, sięga swoimi korzeniami daleko wstecz. Poczynając od czasów Salomona, państwa hetyckiego, a kończąc na VII wieku. Imponująca jest przestrzeń czasowa, podobnie jak i przestrzenna. Źródła niektórych wątków odnajdujemy w mitach Ameryki Północnej, Australii, co świadczy o uniwersalności motywów.

Silnie zaznaczony jest obrzęd inicjacyjny, motyw „wielkiego domu”, umieranie i ponowne narodziny, podróż do innej krainy — wiążący się z nabyciem umiejętności magicznych oraz powrót do świata rzeczywistego. Kraina za siedmioma górami za siedmioma lasami jest odzwierciedleniem świata faktycznego. To wyidealizowana kraina dostatku.

Motyw eschatologiczny jest przewodni. Demon występuje zarówno jako pośrednik między światami oraz jako przedstawiciel „tamtego” świata. Budzi lęk i trwogę, jest ich personifikacją, symbolizuje nadprzyrodzone siły przyrody z którymi zmaga się mieszkaniec pustyni.

Dżinn pod postacią węża to wyraźne nawiązanie do totemizmu. Demony zapełniły bezludnie przestrzenie pustynne, a człowiek musiał dbać o dobre stosunki z tymi istotami, gdyż był od nich zależny. Wąż to także mieszkaniec zaświatów, ale podobnie jak dżinn, wąż również jest postacią ambiwalentną. Mitologia umiejscawia go również w niebie, jest owinięty wokół tronu Allacha i unieruchamia go. ^{[ 32 ]}

Demon jest figurą dwubiegunową, my natomiast rozważyliśmy jedynie jej pozytywny aspekt w kontekście ról i funkcji jakie może odegrać postać dżinna. Oczywiście nie jesteśmy w stanie rozgraniczyć obu biegunów, dlatego pojawiają się również negatywne cechy. Jeżeli chodzi o mit, to nie mamy żadnego wpływu na to do czego nas on odniesie. Dla mitu nie jest ważna rola jaką może pełnić demon, ale jego funkcja, choć oczywiście funkcje przypisane są do odpowiedniej roli.

Dżinn, pierwszoplanowy bohater folkloru nie tylko arabskiego ale i muzułmańskiego, był przedmiotem kultu Arabów czasów dżahilijji. Nawet prorok Muhammad nie był wstanie usunąć jego obrazu z wyobraźni mieszkańców Półwyspu Arabskiego. Demony wywarły tak silny wpływ, iż nawet dzisiaj zachowują się jego ślady w literaturze. Nie dziwi więc jego powszechna obecność na kartach „Księgi tysiąca i jednej nocy”.

Bibliografia:

1. W. J. Propp, Morfologia bajki, przeł. Wiesława Wojtyga-Zagórska, Warszawa 1976.
2. W. J. Propp, Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. Jacek Chmielewski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2003.
3. Księga tysiąca i jednej nocy, tom1-9, PIW, Warszawa 1973.
4. R. Piwiński, Mity i legendy w krainie proroka, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1983.
5. R. Piwiński, Mitologia Arabów, Wydawnictwo artystyczne i filmowe, Warszawa 1989.
6. Ks. K. Kościelniak, Złe duchy w Biblii i Koranie, Wydawnictwo UNUM, Kraków 1999.
7. Z. Freud, Człowiek, kultura, religia, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1967.
8. Koran, przeł. J. Bielawski, PIW, Warszawa 1986.
9. Biblia Tysiąclecia, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1980.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Inicjacja dziewcząt w starożytnym świecie minojskim Kultura Indusu i mity indyjskie

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word