24. W orzeczeniu nr 50 z dnia 20 listopada 2000 roku, Włoski Trybunał Konstytucyjny streszcza swoją decyzję, oświadczając, że podstawowe zasady równości wszystkich obywateli bez względu na wyznawaną religię (art. 3 Konstytucji) i równości wszystkich religii wobec prawa (artykuł 8) wynika z faktu, że postawa Państwa powinna charakteryzować się równym dystansem i bezstronnością, bez przywiązywania wagi do liczby wyznawców tej czy innej religii (zobacz orzeczenia nr 925/88; 440/95; 329/97) ani do zasięgu reakcji społecznych na pogwałcenie praw tej czy innej religii (zobacz orzeczenie nr 329/97). Sprawiedliwa ochrona sumienia każdego wyznawcy jest niezależna od wybranej przez niego religii (zobacz orzeczenie nr 440/95), co nie jest sprzeczne z możliwością różnych sposobów regulowania stosunków pomiędzy Państwem a poszczególnymi religiami w rozumieniu artykułów 7 i 8 Konstytucji. Taka postawa równego dystansu i bezstronności jest odbiciem zasady laickości, którą Trybunał Konstytucyjny zaczerpnął z norm określonych Konstytucją, mającą charakter „zasady nadrzędnej" (zobacz orzeczenie nr 203/89; 259/90; 195/93; 329/97), i określa państwo jako pluralistyczne. Różne wierzenia, kultury i tradycje powinny współegzystować w równości i wolności (patrz orzeczenie nr 440/95)

25. W swoim orzeczeniu numer 203 z 1989 roku, Trybunał Konstytucyjny zbadał kwestię nieobowiązkowego charakteru nauczania religii katolickiej w szkołach państwowych. Przy tej okazji stwierdził on, że Konstytucja zawiera zasadę laickości (artykuły 2, 3, 7, 8, 9, 19 i 20) i że wyznaniowy charakter Państwa został jawnie zniesiony w roku 1985, na mocy dodatkowego Protokołu do nowych Porozumień ze Stolicą Apostolską.

26. Trybunał Konstytucyjny, wezwany do wypowiedzenia się na temat obowiązku eksponowania krucyfiksu w szkołach państwowych, wydał, w dniu 15 grudnia 2004 roku postanowienie numer 389 (zobacz paragraf 12 powyżej). Nie orzekając w zasadniczej sprawie, uznał poruszoną kwestię za bezpodstawną, uzasadniając, że jej przedmiotem są rozporządzenia pozbawione siły prawnej, które, w konsekwencji, nie wchodzą w zakres jego kompetencji.

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ARTYKUŁU 2 PROTOKOŁU NR 1 ROZPATRYWANEGO RAZEM Z ARTYKUŁEM 9 KONWENCJI

27. Skarżąca zarzuca w imieniu swoim i swoich dzieci, że ekspozycja krzyża w szkole państwowej, do której uczęszczają wyżej wymienione dzieci, stanowi ingerencję niezgodną z jej prawem do wychowywania i nauczania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi, w rozumieniu art. 2 Protokołu nr 1, który stanowi iż:

„Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi".

Ponadto Skarżąca zarzuca, że ekspozycja krzyża narusza jej wolność przekonań i wyznania, chronioną na mocy art. 9 Konwencji, który stanowi iż:

"1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.

2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób."

28. Rząd zakwestionował tę tezę.

A. Dopuszczalność

29. Trybunał stwierdza, że zażalenia złożone przez Skarżącą nie są rażąco bezzasadne w rozumieniu art. 35 § 3 Konwencji. Zwraca również uwagę, że nie są niedopuszczalne z jakichkolwiek innych powodów. Powinny więc zostać uznane za dopuszczalne.

B. Meritum

1. Argumenty stron

a) Skarżąca

30. Skarżąca dostarczyła chronologiczny opis odpowiednich przepisów. Zauważa, że, według sądów krajowych, ekspozycja krzyża jest uzasadniona przepisami z lat 1924 i 1928, które nadal są uznawane za obowiązujące, choć poprzedzają Konstytucję i Porozumienia ze Stolicą Apostolską z 1984 roku, a także dodatkowy protokół do tychże. Sporne przepisy umknęły kontroli konstytucjonalności, ponieważ Trybunał Konstytucyjny nie mógł wypowiedzieć się na temat ich zgodności z podstawowymi zasadami włoskiego porządku prawnego, z powodu ich normatywnego charakteru.

Przepisy, o których mowa są dziedzictwem wyznaniowej koncepcji Państwa, która obecnie zostaje skonfrontowana z obowiązkiem laickości tegoż i zaprzecza prawom chronionym na mocy Konwencji. „Kwestia religijna" we Włoszech istnieje, ponieważ, zobowiązując do wywieszania krucyfiksów w szkolnych klasach, Państwo przyznaje religii katolickiej uprzywilejowaną pozycję, która przekładałaby się na ingerencję Państwa w prawo do wolności myśli, sumienia i religii Skarżącej oraz jej dzieci, a także w prawo Skarżącej do wychowywania swych dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami moralnymi i religijnymi, jak również na pewną formę dyskryminacji wobec niekatolików.

31. Według Skarżącej, krucyfiks ma w rzeczywistości, zwłaszcza i przede wszystkim konotacje religijne. Fakt, że krzyż posiada również inne „sposoby odczytywania" nie powoduje utraty jego pierwotnych, religijnych konotacji.

Wyróżnianie jednej religii poprzez eksponowanie jej symbolu, daje poczucie uczniom szkół państwowych — w tym zwłaszcza dzieciom Skarżącej — że Państwo identyfikuje się z jedną, określoną wiarą. Natomiast w państwie prawa nikt nie powinien postrzegać Państwa jako bliższego tego czy innego wyznania, a już zwłaszcza osoby bardziej podatne, ze względu na swój młody wiek.

32. Dla Skarżącej jednym z następstw tej sytuacji jest niepodlegająca dyskusji presja, wywierana na małoletnich, a także poczucie, że Państwo jest dalekie od tych, którzy nie identyfikują się z tym wyznaniem. Pojęcie laickości oznacza, że Państwo musi być neutralne i wykazać się równym dystansem wobec religii, gdyż nie powinno być postrzegane, jako bliższe wobec jednych obywateli, a dalsze wobec innych.

Państwo powinno zagwarantować wszystkim obywatelom wolność sumienia, poczynając od wykształcenia w placówkach państwowych, nastawionego na utrwalanie autonomii i wolności myśli obywatela, w poszanowaniu praw zagwarantowanych przez Konstytucję.

33. Co się tyczy wiedzy, czy nauczyciel może swobodnie decydować o eksponowaniu w klasie innych symboli religijnych, odpowiedź jest negatywna, ze względu na brak odpowiednich, zezwalających na to przepisów.

b) Rząd

34. Rząd zauważa od razu, że kwestia zgłoszona w niniejszej skardze wychodzi poza granice stricte prawne, by wkroczyć na teren filozofii. Chodzi bowiem o stwierdzenie, czy obecność symbolu o korzeniach i znaczeniu religijnym stanowi sama w sobie okoliczność wpływającą na wolność osobistą w sposób niezgodny z Konwencją.

35. Choć krzyż jest bez wątpienia symbolem religijnym, to jednak posiada również inne znaczenia. Mógłby posiadać także znaczenie etyczne, zrozumiałe i będące do przyjęcia niezależnie od przynależności do tradycji religijnej bądź historycznej, ponieważ przywołuje zasady, które mogą być wyznawane w oderwaniu od wiary chrześcijańskiej (bierny opór, godność wszystkich istot ludzkich, sprawiedliwość i podział, wyższość jednostki nad grupą i wolności jej wyborów, oddzielenie polityki i religii, miłość bliźniego posuwająca się aż do przebaczenia wrogom). Oczywiście, wartości, na których opierają się dziś społeczeństwa demokratyczne, mają swoje bezpośrednie korzenie w ideach autorów niewierzących, czy nawet pozostających w opozycji do religii chrześcijańskiej. Jednakże idee tych autorów czerpią z filozofii chrześcijańskiej, choćby poprzez edukację rzeczonych autorów oraz środowiska kulturalnego, w jakim się kształcili i w którym żyją. Z tego wniosek, że korzenie dzisiejszych wartości demokratycznych sięgają znacznie dalszej przeszłości i czerpią z przesłania ewangelicznego. Przesłanie krzyża byłoby więc przesłaniem humanistycznym i może być odczytywane w sposób niezależny od swego religijnego wymiaru, a także jest złożone z zespołu zasad i wartości, tworzących podstawę naszych demokracji.

Krzyż odsyłający do tego przesłania byłby doskonale zgodny z wymogiem laickości i dostępny niechrześcijanom oraz niewierzącym, którzy mogliby go zaakceptować, o ile przywoływałby dalekie korzenie tych zasad i wartości. Z tego wniosek, że symbol krzyża mógłby być postrzegany jako pozbawiony znaczenia religijnego, a jego ekspozycja w miejscu publicznym nie stanowiłaby sama w sobie zamachu na prawa i wolności zagwarantowane przez Konwencję. 

36. Zdaniem Rządu, wniosek ten jest poparty analizą decyzji Trybunału, który wymaga ingerencji znacznie bardziej czynnej, niż prosta ekspozycja symbolu, by stwierdzić naruszenie praw i wolności. I tak, czynna ingerencja, która pociągnęła za sobą naruszenie art. 2 Protokołu nr 1 została opisana w sprawie Folgerø (Folgerø i inni przeciwko Norwegii, [GC], no 1 15472/02, CEDH 2007-VIII).

W danej sprawie nie wchodzi w grę swoboda przynależenia lub nie do określonej religii, ponieważ we Włoszech ta swoboda jest w pełni zagwarantowana. Nie chodzi również o swobodę praktykowania jakiejkolwiek religii, lub niepraktykowania żadnej; rzeczywiście, krucyfiks jest wywieszany w klasach szkolnych, ale w żadnym wypadku nie jest wymagane od nauczycieli i uczniów, by w jakikolwiek sposób oddawali mu cześć, pokłon, czy też okazywali szacunek, a w jeszcze mniejszym stopniu — by modlili się w klasie. W rzeczywistości nie jest od nich nawet wymagane, by zwracali jakąkolwiek uwagę na krucyfiks.

Wreszcie, kwestia wolności wychowywania dzieci zgodnie z przekonaniami rodziców nie jest poddawana pod wątpliwość: edukacja we Włoszech jest całkowicie laicka i pluralistyczne, programy szkolne nie zawierają żadnych odniesień do jakiejkolwiek szczególnej religii, a nauka katechizmu jest fakultatywna.

37. Odnosząc się do decyzji w sprawie Kjeldsen, Busk Madsen i Pedersen, (7 grudnia 1976 roku, seria A nr 23), w którym Trybunał nie stwierdził naruszenia, Rząd podtrzymuje, że, niezależnie od mocy skojarzeniowej, wpływ wizerunku nie jest porównywalny z wpływem działalności czynnej, codziennej i rozciągniętej w czasie, jakim jest nauczanie. Ponadto, istnieje możliwość kształcenia dzieci w szkole prywatnej lub w domu, przez nauczycieli dochodzących.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Polska ukrzyżowana Poza Kościołem nie ma zbawienia – narodziny ortodoksji - monopol Rzymu

Zobacz komentarze (5)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word