DRUGA SEKCJA

SPRAWA LAUTSI przeciwko WŁOCHOM

(Skarga nr 30814/06)

WYROK

STRASBURG

3 listopada 2009 r.

Niniejszy wyrok stanie się prawomocny zgodnie z warunkami określonymi w artykule 44 § 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

Polskie tłumaczenie tekstu opracowane zostało w Katedrze Prawa Wyznaniowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

*

W sprawie Lautsi przeciwko Włochom,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (druga sekcja), zasiadając jako Izba składająca się z następujących sędziów:
Françoise Tulkens, przewodnicząca,
Ireneu Cabral Barreto,
Vladimiro Zagrebelsky,
Danutė Jočienė,
Dragoljub Popović,
András Sajó,
Işıl Karakaş, sędziowie,
oraz Sally Dollé, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu dnia 13 października 2009 roku,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 30814/06) dnia 27 lipca 2006 roku przeciwko Republice Włoskiej, do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, na podstawie art. 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wartości („Konwencja") przez obywatelkę włoską, panią Soile Lautsi („Skarżącą").

Skarżąca występuje w imieniu swoim oraz dwojga swoich dzieci, Dataico i Samiego Albertin.

2. Skarżąca jest reprezentowana przed Trybunałem przez mecenasa N. Paolettiego z Rzymskiej Rady Adwokatów. Rząd Włoski („Rząd") jest reprezentowany przez swojego agenta, panią E. Spatafora, oraz przez zastępcę co-agenta, pana Lettieri.

3. Skarżąca zarzucała, że obecność krzyża w klasach szkoły państwowej, do której uczęszczały jej dzieci, jest ingerencją niezgodną z ideą wolności przekonań i wyznawanej religii, oraz że zostało naruszone jej prawo do wychowywania i nauczania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

4. Dnia 1 lipca 2008 roku Trybunał zdecydował o zakomunikowaniu Rządowi skargi. Odwołując się do postanowień zawartych w art. 29 § 3 Konwencji, Trybunał zdecydował zbadać skargę co do meritum, oraz jej dopuszczalność.

5. Zarówno Skarżąca jak i Rząd przedstawili swoje pisemne stanowiska dotyczące przedmiotu sporu (artykuł 59 § 1 Regulaminu).

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

6. Skarżąca mieszka w Abano Terme i jest matką dwojga dzieci, Dataico i Samiego Albertin. Dzieci te, w wieku, odpowiednio, jedenastu i trzynastu lat, uczęszczały w latach 2001-2002 do szkoły państwowej «Istituto comprensivo statale Vittorino da Feltre» w Abano Terme.

7. W każdej sali lekcyjnej tejże szkoły wisiał krzyż, co Skarżąca uznała za niezgodne ze świeckim światopoglądem, wedle którego wychowywała swoje dzieci. Zgłosiła tę kwestię podczas zebrania, zorganizowanego przez szkołę dnia 22 kwietnia 2002 roku i przypomniała, że Sąd Kasacyjny (wyrok nr 4273 z dnia 1 marca 2000 r.) uznał obecność krucyfiksu w salach, w których odbywają się wybory polityczne, za niezgodny z zasadą laickości Państwa.

8. Dnia 27 maja 2002 roku dyrekcja szkoły postanowiła nie usuwać krzyży z sal lekcyjnych.

9. Dnia 23 lipca 2002 roku Skarżąca złożyła doniesienie o tej decyzji w Naczelnym Sądzie Administracyjnym regionu Wenecja Euganejska. W oparciu o artykuły 3 i 19 Konstytucji Republiki Włoskiej, oraz artykuł 19 Konwencji, uznała, iż doszło do naruszenia zasady laickości. Dodatkowo oznajmiła, że doszło do naruszenia zasady bezstronności administracji publicznej (artykuł 9 Konstytucji). Domagała się, by Sąd zgłosił w Trybunale Konstytucyjnym kwestię konstytucyjności.

10. Dnia 3 października 2007 roku Ministerstwo Edukacji Publicznej przyjęło dyrektywę nr 2666, zgodnie z którą zalecało się dyrektorom szkół eksponowanie krucyfiksów. Zostało stroną w postępowaniu i stwierdziło, że krytykowana sytuacja znajduje swoje uzasadnienie w art. 118 dekretu królewskiego nr 965 z dnia 30 kwietnia 1924 roku i art. 119 dekretu królewskiego nr 1297 z dnia 26 kwietnia 1928 roku (przepisy poprzedzające Konstytucję i porozumienia pomiędzy Włochami a Stolicą Apostolską).

11. Dnia 14 stycznia 2004 roku Naczelny Sąd Administracyjny regionu Wenecja Euganejska, biorąc pod uwagę zasadę laickości (artykuły 2, 3, 7, 8, 9, 19 i 20 Konstytucji), zadecydował, że kwestia konstytucyjności nie jest rażąco bezpodstawna, i zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto uznał, że ze względu na wolność nauczania i obowiązek szkolny, obecność krucyfiksu została narzucona uczniom, rodzicom uczniów i nauczycielom, i była wyrazem poparcia dla religii chrześcijańskiej ze szkodą dla innych religii. Skarżąca została stroną w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Rząd podtrzymał opinię, że obecność krucyfiksu w klasach szkolnych jest „faktem naturalnym", motywując, że stanowi on nie tylko symbol religijny, lecz również „sztandar Kościoła Katolickiego", który jest jedynym Kościołem wymienionym w Konstytucji (artykuł 7). Należało więc uznać krzyż za symbol państwa włoskiego.

12. Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2004 roku n^o 389, Trybunał Konstytucyjny uznał się za instancję niekompetentną, zważywszy na fakt, że sporne przepisy nie są ustawami, lecz rozporządzeniami, które nie mają mocy prawnej (paragraf 26 poniżej).

13. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zostało wznowione. Postanowieniem z dnia 17 marca 2005 roku n^o 1110, Trybunał Administracyjny odrzucił wniosek złożony przez skarżącą. Twierdził, że krucyfiks jest symbolem włoskiej historii i kultury, i co za tym idzie — włoskiej tożsamości, oraz symbolem zasad równości, wolności i tolerancji oraz laickości państwa.

14. Skarżąca złożyła pozew w Radzie Stanu.

15. Orzeczeniem z dnia 13 lutego 2006 roku, Rada Stanu odrzuciła skargę, motywując, że krzyż stał się jedną ze świeckich wartości Konstytucji Włoskiej i symbolizuje wartości życia obywatelskiego.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

16. Obowiązek wywieszania krucyfiksów w klasach szkolnych sięga epoki poprzedzającej zjednoczenie Włoch. Zgodnie z art. 140 dekretu królewskiego nr 4336 z dnia 15 września 1860 Królestwa Sardynii (Piemontu), "każda szkoła powinna być wyposażona (...) w krucyfiks"

17. W roku 1861, roku powstania Państwa Włoskiego, Statut Królestwa Sardynii (Piemontu) z 1848 r. staje się Statutem Włoskim. Zgodnie ze Statutem, "religia katolicka, apostolska i rzymska [jest] jedyną religią Państwa. Inne istniejące kulty [są] tolerowane zgodnie z obowiązującym prawem."

18. Zajęcie Rzymu przez armię włoską, 20 września 1870 roku, w wyniku którego został on zaanektowany i proklamowany stolicą nowego Królestwa Włoch, spowodowało kryzys stosunków pomiędzy Państwem i Kościołem Katolickim. Ustawą nr 214 z dnia 13 maja 1871 roku, Państwo Włoskie reguluje stosunki z Kościołem i nadaje Papieżowi pewną liczbę przywilejów dotyczących regularnego toku działań religijnych.

19. Po wprowadzeniu ustroju faszystowskiego, Państwo wydało szereg okólników, wymagających przestrzegania obowiązku eksponowania krucyfiksów w klasach szkolnych.

Okólnik Ministra Edukacji Publicznej nr 68 z dnia 22 listopada 1922 roku stanowił iż: „w ostatnich latach, w wielu szkołach elementarnych Królestwa, zdjęto ze ścian wizerunki Chrystusa i portrety Króla. Jest to jawne i niemożliwe do przyjęcia pogwałcenie przepisów, zwłaszcza dominującej religii Państwa, a także jedności Narodu. W związku z tym nakazujemy wszystkim administracjom miejskim Królestwa przywrócenie w szkołach, które zostały tego pozbawione, obu symboli wiary i uczuć narodowych."

Okólnik Ministra Edukacji Publicznej nr 2134-1867 z dnia 26 maja 1926 roku stanowił iż: "Symbol naszej religii, świętość wiary i uczuć narodowych, jest inspiracją i zachętą dla naszej uczącej się młodzieży, która na uniwersytetach i w innych placówkach edukacji szlifuje umysły i inteligencję, mając na uwadze ważne zadanie, do jakich jest przeznaczona."

20. Artykuł 118 dekretu królewskiego nr 965 z dnia 30 kwietnia 1924 roku (Regulamin wewnętrzny placówek szkolnictwa średniego w Królestwie) stanowi iż: "W każdej placówce powinna znajdować się flaga narodowa, w każdej sali lekcyjnej - wizerunek krzyża i portret króla."

Artykuł 119 dekretu królewskiego numer 1297 z dnia 26 kwietnia 1928 roku (przyjęcie regulaminu placówek szkolnictwa elementarnego) zalicza krucyfiks do „niezbędnego wyposażenia szkolnych sal lekcyjnych".

Krajowe instancje prawne uznały, że te dwa przepisy pozostają obowiązujące i dające się zastosować w danej sprawie.

21. Pakty Laterańskie, podpisane 11 lutego 1929 roku, oznaczały „Pojednanie" Państwa Włoskiego z Kościołem Katolickim. Potwierdzono, że katolicyzm jest oficjalną religią Państwa Włoskiego. Artykuł 1 Traktatu brzmi następująco: "Włochy podtrzymują zasadę zatwierdzoną przez art. 1 Statutu Albertyńskiego Królestwa z dnia 4 marca 1848 roku, według którego religia katolicka, apostolska i rzymska jest jedyną religią Państwa."

22. W 1948 roku Państwo Włoskie przyjęło Konstytucję republikańską.

Art. 7 tej Konstytucji mówi wyraźnie, że Państwo i Kościół Katolicki są niezależne i suwerenne. Stosunki pomiędzy Państwem a Kościołem Katolickim są regulowane przez Pakty Laterańskie, a ich modyfikacje, zaakceptowane przez obie strony, nie wymagają procedury rewizji konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 8 Konstytucji przedstawiciele wyznań religijnych innych niż katolickie "mają prawo organizować się według swych własnych statutów i jako takie nie sprzeciwiają się włoskiemu porządkowi prawnemu." Stosunki pomiędzy Państwem a innymi wyznaniami są "ustalone prawnie na podstawie porozumienia z ich reprezentantami."

23. Religia katolicka zmieniła swój status po ratyfikacji, zgodnie z ustawą numer 121 z dnia 25 marca 1985 roku, pierwszego rozporządzenia protokołu uzupełniającego nowy Konkordat z Watykanem z dnia 18 lutego 1984 roku, która modyfikowała Pakty Laterańskie z 1929 roku. Zgodnie z tym rozporządzeniem, proklamowana przez Pakty Laterańskie zasada religii katolickiej jako jedynej religii Państwa Włoskiego jest uznawana za nieobowiązującą.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Polska ukrzyżowana Poza Kościołem nie ma zbawienia – narodziny ortodoksji - monopol Rzymu

Zobacz komentarze (5)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word