Wśród polski decydentów wciąż nie wygasły tendencje, charakterystyczne dla systemu powiązania państwa ze związkami wyznaniowymi, do wykorzystywania zwłaszcza potencjału Kościoła większościowego do realizacji zadań i osiągania celów o charakterze pozareligijnym. W tych kategoriach można oceniać zróżnicowanie przez ustawodawcę preferencyjnych możliwości otrzymywania tylko przez osoby prawne niektórych kościołów chrześcijańskie, które podjęły działalność po dniu 8 maja 1945 r. na Ziemiach Zachodnich i Północnych, na ich wniosek gruntów z zasobów państwowych, względnie samorządowych, w celu utworzenia lub powiększenia gospodarstw rolnych. Najkorzystniejsze zasady dotyczą w tym zakresie Kościoła katolickiego, ustawodawca ustalił bowiem górną granicę wielkości gospodarstw, dla których utworzenia lub uzupełnienia mogą być przyznane nieruchomości na: do 15 ha dla parafii, do 50 ha dla odpowiednio diecezji, seminarium duchownego oraz domu zgromadzenia zakonnego prowadzącego działalność charytatywno-opiekuńczą, oświatowo-wychowawczą lub opiekuńczo-wychowawczą ^{[ 34 ]}. Z pośród innych kościołów analogiczne uprawnienia otrzymały jedynie: Kościół prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Polskokatolicki, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Ewangelicko-Reformowany i Kościół Zielonoświątkowy. Uprawnienie tego rodzaju zostało jednak ograniczone do możliwości otrzymaniu gruntów jedynie do 15 ha odpowiednio dla parafii, zboru czy osoby prawnej. Możliwość wystąpienia z odpowiednimi wnioskami przez kościelne osoby prawne została także ograniczona terminami zawitymi, które już dawno minęły. Tego rodzaju ograniczania nie zostały sformułowane w odniesieniu do odpowiednich osób prawnych Kościoła katolickiego. Nadto brzmienie odpowiednich przepisów ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego nie wyklucza możliwości występowania przez katolickie kościelne osoby prawne wielokrotnie z wnioskami o przyznanie gruntów, po uprzednim zbyciu już otrzymanych. Omówione regulacje prawne stwarzały, a w odniesieniu do osób prawnych Kościoła katolickiego nadal stwarzają możliwości spekulowania gruntami rolnymi. Za sygnalizowanymi zróżnicowanymi rozwiązaniami prawnymi kryją się w istocie historyczne stereotypy, oparte na wartościowaniu związków wyznaniowych i nakazujące uznawać Kościół katolicki za instrument umacniania polskości na dawnych ziemiach poniemieckich. Prowadzą one do zróżnicowania położenia prawnego i podważenia ich konstytucyjnej zasady równouprawnienia (art. 25 ust. 1).

Zniesienie ograniczeń w obrocie oraz reprywatyzacja niektórych kategorii nieruchomości na rzecz związków wyznaniowych zapewne przyczyniło się do ożywienia działalności wspólnot konfesyjnych. Wskazuje na to m.in. przykład Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Po 1989 r. własność związków wyznaniowych uzyskała dobre, w szczególności — konstytucyjne oraz międzynarodowoprawne gwarancje. Dla pewnych kategorii własności nieruchomości, jak np. cmentarze, należących do niektórych związków wyznaniowych, są to gwarancje na wyraźnie lepszym poziomie niż wobec własności przysługującej innym podmiotom prawa.

Trudno oprzeć się wrażeniu, iż po roku 1989 r. część świeckich elit politycznych traktowała kwestię własności nieruchomości zwłaszcza w odniesieniu do Kościoła katolickiego instrumentalnie — dążąc do uzyskania przychylności konfesji większościowej szczególnie w okresie przedwyborczym. Była to postawa zasadniczo zbieżna do prezentowanej przez władze komunistyczne w schyłkowym okresie PRL ^{[ 35 ]}.

W toku procesu reprywatyzacji mienia związków wyznaniowych zwłaszcza niektórzy prominentni reprezentanci duchowieństwa i laikatu Kościoła katolickiego uznali wyższość własnego interesu korporacyjnego, czy wręcz osobistego, nad interesem publicznym. Dla części byłych członków Komisji Majątkowej, czy współcześnie niektórych członków istniejących komisji regulacyjnych, w tym niektórych polityków oraz urzędników państwowych, zasiadanie w tego typu zespołach było i jest dobrze płatną synekurą nie wymagającą szczególnych kwalifikacji. Nie byli oni zatem, względnie nie są nadal, zainteresowani przyspieszaniem prac komisji.

Proces reprywatyzacji oraz przekazywania nieruchomości z zasobów publicznych na rzecz niektórych związków wyznaniowych odbywał się i trwa na podstawie zróżnicowanych kryteriów prawnych. Jest to stan normatywny niezgodny z ustrojową zasadą równouprawnienia wspólnot religijnych. W najszerszym zakresie reprywatyzacja nieruchomości, względnie ich przekazywanie z zasobów państwowych i samorządowych dotyczy osób prawnych Kościoła katolickiego. Najwęższy zakres w porównaniu z wielkością utraconego mienia ma postępowanie regulacyjne wobec gmin wyznaniowych żydowskich oraz ich Związku.

Począwszy od 1989 r. w związku z regulacją kwestii własności związków wyznaniowych, a zwłaszcza w związku z działalnością Komisji Majątkowej, uwidoczniło się niedostatków w funkcjonowaniu polskiego systemu prawnego i aparatu władzy publicznej. Skala tych negatywnych zjawisk i procesów, w tym również zaniechań — szczególnie ze strony niektórych organów władzy sądowniczej, w praktyce poddaje w wątpliwość urzeczywistnienie we współczesnej Polsce zasady demokratycznego państwa prawnego realizujące zasadę sprawiedliwości społecznej. Podważa także wizerunek związków wyznaniowych, a zwłaszcza Kościoła katolickiego, jako wiarygodnych i pożytecznych uczestników życia społecznego. Sprzyja natomiast upowszechnieniu negatywnego stereotypu, który każe postrzegać związki wyznaniowe na czele z Kościołem większościowym, jako korporacje troszczące się przede wszystkim o swoje partykularne, częstokroć bardzo przyziemne interesy, i w związku z tym pasożytujące na państwie ^{[ 36 ]}. To zaś w sumie może przyczynić się do nasilenia procesów laicyzacyjnych w Polsce.

Zobacz także te strony: Wolność sumienia i wyznania a obligatoryjna obecność krucyfiksów w szkołach Autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych w prawie polskim Aktualny stan stosunków wyznaniowych w Polsce - zarys problemu

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Islam nie był dla mnie Niewierzący jako Zacheusze?

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (8)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego