Zgromadzenie Narodowe, uchwalając 22 marca 1997 r. Konstytucję w drugim czytaniu, potwierdziło osiągnięty na forum KKZN konsensus w sprawie brzmienia i lokalizacji systematycznej przepisów wyznaniowych. Uwzględniło przy tym jedynie dwie poprawki, w tym polegającą na zastąpieniu w art. 23 (następnie — 25) ust. 1 wyrazów „Kościoły i związki wyznaniowe" wyrazami - „Kościoły i inne związki wyznaniowe", bardziej odpowiadającymi zasadzie egalitaryzmu wyznań ^{[ 37 ]}.

Prezydent RP przesyłając już 24 marca 1997 r. propozycje zmian do Konstytucji uchwalonej w drugim czytaniu ^{[ 38 ]}, nie zakwestionował głównych zasad kompromisu w sprawie konstytucyjnego modelu stosunków państwo-kościół, jakkolwiek zaproponował jedną istotną zmianę w tej dziedzinie — a mianowicie rozszerzenie zakresu podmiotowego zasady bezstronności poprzez zastąpienie w art. 25 ust. 2 wyrazów „Władze państwowe" wyrazami „Władze publiczne". Została ona uwzględniona w Konstytucji uchwalonej w trzecim czytaniu 2 kwietnia 1997 r.. W następstwie tego art. 25 wspomnianego aktu otrzymał ostateczne brzmienie:

1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami ^{[ 39 ]}.

W okresie poprzedzającym referendum konstytucyjne Konferencja Episkopatu Polski nie wyrażała sprzeciwu wobec omawianych przepisów wyznaniowych Konstytucji ^{[ 40 ]}. Natomiast przedmiotem nierzetelnej, wręcz demagogicznej, krytyki ze strony niektórych środowisk katolickich był zwłaszcza art. 53 ust. 7 statuujący tzw. prawo do milczenia w sprawach światopoglądowych - świadczący rzekomo, zdaniem Krystyny Czuby, że nowa Konstytucja promuje liberalizm i ateizm ^{[ 41 ]}, a także art. 53 ust. 5 określający przesłanki ograniczenia wolności uzewnętrzniania religii, mający jakoby sprawić w opinii Społecznego Komitetu Ratowania Polski, że państwo zaprowadzi publiczny ateizm ^{[ 42 ]}. Naród nie zanegował jednak w głosowaniu 25 maja 1997 r. kompromisu wypracowanego przez elity polityczne.

Wynik prac konstytucyjnych w sprawach wyznaniowych należy uznać za sukces Episkopatu Polski. Mimo, że nie posiadał on reprezentacji parlamentarnej doprowadził do potwierdzenia w Konstytucji w przeważającej mierze przemian w stosunkach wyznaniowych w Polsce po 1989 r., zwłaszcza do legalizacji Konkordatu. W trakcie procesu ustrojodawczego zagadnienie stosunków państwo-kościół uległo upolitycznieniu i nie było z reguły rozpatrywane w kontekście gwarancji wolności sumienia i wyznania. Wskazywało na to uregulowanie omawianej problematyki przede wszystkim w art. 25 w Rozdziale I Konstytucji pt. „Rzeczpospolita", wśród naczelnych zasad ustroju państwa. Nowa ustawa zasadnicza dopuszcza szeroką obecność w życiu publicznym, w tym - politycznym, czynnika konfesyjnego oraz interferencję funkcjonalną państwa i kościoła. Zrezygnowano z szeregu klauzul o charakterze jurydycznym, statuujących model państwa świeckiego, o rozwiniętej wykładni w doktrynie prawa i orzecznictwie, na rzecz sformułowań oryginalnych oraz pochodzących z wypowiedzi społecznych Kościoła Katolickiego. Ten stan rzeczy nie był wszakże konsekwencją wyłącznie uznania merytorycznych racji przedstawicieli Episkopatu Polski, ale głównie wynikiem obawy, że biskupi oraz ugrupowania opozycyjne zaapelują do społeczeństwa do odrzucenie Konstytucji w referendum.

Heterogeniczna treść przepisów wyznaniowych współczesnej polskiej ustawy zasadniczej, opracowanych przy współudziale przedstawicieli kościołów, jest przede wszystkim funkcją układu stosunków konfesyjnych, który ukształtował się w Polsce po 1989 r., nie zaś wynikiem przyjęcia określonej opcji ideologicznej jednej grupy politycznej czy konfesyjnej. Pozwala to żywić nadzieję, że normy Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. będą determinantą wzajemnych odniesień kościoła i państwa w o wiele większym stopniu niż postanowienia jej poprzedniczki z 1952 r. Perspektywa pięciu lat obowiązywania nowej Konstytucji umożliwia sformułowanie ostrożnej konstatacji o pewnej internalizacji treści ustawy zasadniczej przez Episkopat Polski. Zdaje się o tym świadczyć w szczególności dyskusja w sprawie preambuły przyszłej konstytucji Unii Europejskiej.

Zobacz także te strony: Kościół a konstytucja

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Koncepcja relacji Kościoła i państwa w nauczaniu społecznym Jana Pawła II Konkordat polski z 1993 r. a Konstytucja RP z 1997 r. - analiza krytyczna

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego