Introdukcja

Wraz z podniesieniem „żelaznej kurtyny" i początkiem kulturowego oddziaływania Zachodu w Polsce rozpoczął się proces transformacji kulturowej. Skutkiem tego stało się odrzucanie uznawanych idei i wzorców, z równoczesnym propagowaniem alternatywnego systemu wartości, eksponowanie tych aspektów natury i działalności człowieka, które pozostały dotychczas w ukryciu, zapomnieniu lub odrzuceniu. Coraz liczniejsze grupy Polaków „uciekają" od kultury dominującej; obowiązujących norm, wartości i wzorów zachowania przekazywanych w toku interakcji społecznych z pokolenia na pokolenie. Dynamiczna pluralizacja religijna spowodowała powstanie nowych ruchów religijnych i quasi-religijnych. Wydaje się, że wraz ze wzrostem zainteresowań alternatywnych następuje silny przyrost tendencji konserwatywnych odrzucających wszelkie nowatorskie zapatrywania na otaczającą nas rzeczywistość.

Wobec tych nagłych i koniecznych zmian w sferze społeczno-politycznej wyłoniła się pewna wizja, która wyznacza nowe cele, inspiracje i nadzieje dla społeczeństwa polskiego. Znaczna grupa ludzi zwraca się w stronę życia społecznego, wartości, norm i modeli zachowania propagowanych przez wizję dyrektora Radia Maryja o. Tadeusza Rydzyka. Ta persona i jej wizja zaabsorbowała mnie, ponieważ prezentuje Polakom nowy konstrukt Polski za pośrednictwem tzw. czwartej władzy, którą są środki masowego przekazu. Ojciec Rydzyk skupia wokół swojej osoby Fundację Nasza Przyszłość, Fundację Lux Veritatis i Wyższą Szkołę Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, a także konglomerat masmediów składający się z Radia Maryja (dalej nazywane RM), telewizji Trwam oraz gazety „Nasz Dziennik".

Niniejsza praca ma na celu analizę treści i sposobu komunikacji werbalnej stosowanej w rozgłośni RM, stającej się współcześnie jedną z najbardziej interesujących, kontrowersyjnych i wpływowych myśli w społeczeństwie polskim, co spróbuję uzasadnić w niniejszej pracy. Praca ta stanowić będzie rodzaj refleksji teoretycznej, a także próbę systematyzacji zagadnień związanych z RM. Metodą analizy było słuchanie audycji RM oraz eksploracja tekstów i stron WWW zajmujących się przedmiotem.

Praca ta składać się będzie z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale spróbuję zdefiniować komunikację werbalną i jej zastosowanie w przekazie radiowym. W rozdziale drugim krótko zaprezentuję rozgłośnię RM próbując uniknąć zagłębiania się w obecną kondycję naszej sceny społeczno-politycznej. Następnie w rozdziale trzecim przejdę do prezentacji języka RM. Na końcu zajmę się podsumowaniem przedstawionej tematyki.

Chciałbym, by poniższy tekst był spójny, ścisły i wyraźny, dlatego wyodrębniłem poszczególne zagadnienia, aby uczynić go bardziej przejrzystym. Przedstawione przeze mnie wnioski będą mieć raczej charakter uniwersalny, a praca ta stanowić będzie szkic problemu, który jest elementem naszej rzeczywistości społeczno-politycznej.

Myślę, że dokonam systematyzacji tematyki, która pomimo swojej medialnej popularności rzadko staje się przedmiotem poważnych analiz naukowych. Istnieje wiele książek traktujących o mediach, przekazie radiowym czy komunikacji werbalnej, lecz bardzo mało powstało prac dotyczących konkretnej rozgłośni radiowej czy stacji telewizyjnej, krytykujących jej główne idee i działania z różnych punktów widzenia. W Internecie istnieje wiele stron traktujących nieprzychylnie o rozgłośni i działalności RM. Dlatego trudne jest podejście obiektywne i bezstronne pozbawione entuzjastycznego nacechowania, toteż praca to może miejscami przybierać charakter bardziej opisowy niż teoretyczny. Moim zamiarem jest ogarnięcie i przedstawienie powstałego względnie niedawno zjawiska medialnego, jakim jest Radio Maryja. Kończąc uwagi wstępne chciałbym podkreślić, że wiele z poruszonych problemów i kwestii wymaga oczywiście dalszej pogłębionej analizy i licznych badań, chociażby dlatego, że przekaz werbalny w radio ma coraz większe znaczenie.

I. Komunikacja werbalna a niewerbalna — siła przekazu

W poniższym rozdziale przedstawię przedmiot mojej pracy, jakim jest zastosowanie komunikacji werbalnej. Spróbuję zdefiniować komunikację werbalną, a także zjawiska pozostające w ścisłym z nią związku. W tym obszarze leży komunikacja perswazyjna, manipulacja, propaganda i socjotechnika. Następnie spróbuję opowiedzieć na pytanie: co to jest radio? i dowieść truizmu, że radio stosujące komunikację werbalną może wywierać niezwykle silny wpływ na swoich słuchaczy.

Co to jest komunikacja werbalna?

Człowiek jest istotą społeczną, skazaną na komunikację ze swoim środowiskiem. Aby oddziaływanie międzyludzkie było możliwe, musi istnieć komunikacja, czyli najogólniej rzecz ujmując — porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie informacji. Język jest narzędziem komunikacji między ludźmi. Kontakt człowieka z otoczeniem następuje na drodze komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Komunikacja werbalna jest oparta na słowach, czyli tam gdzie używamy słów, kontaktujemy się werbalnie. Zatem czytając książkę, pisząc list czy słuchając lub mówiąc wyrażamy się za pomocą słowa. Szczególną uwagę należy tu zwrócić na akcent i modulowanie wypowiadanych kwestii, co często ma większy wpływ na partnera interakcji niż treść wypowiedzi, stopień płynności mowy i zawartość (treść) wypowiedzi. ^{[ 1 ]} Z kolei komunikacja niewerbalna jest to:

„sposób, w jaki ludzie się komunikują, intencjonalnie lub nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycję i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie". ^{[ 2 ]}

W komunikacji interpersonalnej znamienne znaczenie ma komunikacja niewerbalna, która stanowi 55 %, 38% to artykulacja, a 7% słowa, lecz współczesne teorie głoszą, iż nie sposób oddzielić od siebie stronę werbalną od niewerbalnej, przez co traktować je należy jako jednolity konstrukt komunikacyjny. ^{[ 3 ]}

W związku z powyższym mówiąc o przekazie radiowym będę miał na myśli komunikację werbalną nie izolowaną od niewerbalnej, tylko wzbogaconą czynnikami paralingwistycznymi i niewizualnymi takimi jak ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy, stan emocji.

Co to jest komunikacja perswazyjna?

Mając zwięźle omówioną komunikację werbalną stosowaną w konwersacji, chciałbym przedstawić siłę przekazu, czyli komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie tzn. komunikację perswazyjną. Komunikacja perswazyjna jest to:

„szczególny rodzaj wysoko spersonalizowanej pośredniej komunikacji masowej (za pośrednictwem masmediów), której zadaniem jest informacja o określonym aspekcie rzeczywistości w sposób zgodny z intencją nadawcy komunikatu". ^{[ 4 ]}

Przykładem komunikacji perswazyjnej, często spotykanej w życiu, mogą być różnego rodzaju manipulacje faktami. Każdy fakt można opisać używając różnych słów, co powoduje, że poszczególne stacje telewizje czy radiowe nie zawsze informują w jednakowy sposób o tych samych faktach, a odpowiedni komentarz lub ton głosu potrafi umniejszyć lub rozdmuchać dane zdarzenie. Przykładem mogą być wiadomości przekazywane w RM w porównaniu z serwisami innych komercyjnych radiostacji. ^{[ 5 ]}

W procesie perswazji kluczowe są trzy aspekty: ^{[ 6 ]}

1. Źródło komunikatu — nadawcy wiarygodni i atrakcyjni są bardziej skuteczni od mało wiarygodnych i nieatrakcyjnych.
2. Charakter komunikatu — efektywny komunikat nie jest spostrzegany przez odbiorców jako specjalnie przygotowany w celu wywarcia na nich wpływu. Kiedy generalnie odbiorcy popierają stanowisko nadawcy to najlepiej stosować komunikat jednostronny, prezentujący tylko argumenty wspierające. Natomiast gdy audytorium ma odmienny pogląd od nadawcy, wówczas należy przedstawić komunikat dwustronny, by następnie zbić argumenty będące w opozycji do przyjętego stanowiska nadawcy. Jeżeli argumenty dwóch stron mają wystąpić jeden po drugim wtedy należy pamiętać o efekcie pierwszeństwa — większy wpływ ma informacja prezentowana jako pierwsza, natomiast gdy ma wystąpić przerwa między prezentacjami, wówczas jest duże prawdopodobieństwo, że wystąpi efekt świeżości — łatwiej zapamiętujemy argumenty z drugiego komunikatu.
3. Odbiorca przekazu — audytorium o rozproszonej uwadze jest bardziej podatne na perswazję niż osoby o uwadze skupionej.

Chcąc wywołać u odbiorcy określone stanowisko w danej sprawie, nadawcy komunikatów świadomie stosują metody komunikacji perswazyjnej.

Synonimami powyższej techniki manipulacji jest m.in. agitacja, indoktrynacja, propaganda czy socjotechnika. I tak na przykład, socjotechnika jest:

„nauką praktyczną, która zajmuje się tym, jak formułować reguły działania w oparciu o stwierdzenie zależności między faktami i jak przy uwzględnieniu omawianych ocen realizować zamierzone skutki społeczne. Przedmiotem, na który socjotechnika działa, są masowe wzory postaw i zachowań ludzkich. Te postawy i zachowania można zmieniać za pomocą czterech zasadniczych sposobów: system wychowania, technik masowego oddziaływania, systemu prawnego i sposobu posługiwania się władzą". ^{[ 7 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: List otwarty do racjonalistów w sprawie Radia Maryja Maryja, Papież i Rydzyk

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Przemysław Szymkowski Ukończył pedagogikę, specjalizacja: edukacja filozoficzno–społeczna, oraz studia podyplomowe z psychologii zachowań społecznych na Uniwersytecie Śląskim. W obrębie jego zainteresowań leży filozofia, psychologia, ekologia, estetyka i gastronomia. Uwielbia oglądać filmy i spędzać czas wolny tam, gdzie jest woda i wiatr (m.in. wędkarstwo). Z zawodu jest realizatorem ról społecznych. Obecnie urzędnik. Mieszka w Tychach.