Natomiast propagandą nazywamy:

„wiadomości (lub informacje) przekazywane urzędowo społeczeństwu za pośrednictwem środków masowego przekazu, jakimi są radio, prasa, telewizja itp., przez władze państwowe lub lokalne albo też przez różne instytucje działające w danym systemie społeczno-politycznym, na przykład partie polityczne". ^{[ 8 ]}

Widzimy więc, że socjotechnika, propaganda czy komunikacja perswazyjna dokonują świadomych przekształceń społecznych po to, aby osiągnąć zamierzone cele.

Nie będę się już zagłębiał w definiowanie pozostałych bliskoznacznych technik manipulacji. Ogólnie można powiedzieć o manipulacji w psychologii czy w socjologii, że jest to celowo kierowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem lub zgodnego z intencjami manipulatora. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia osobistych lub politycznych korzyści kosztem poddawanych jej ludzi. Aby osiągnąć zamierzone, cele konieczne jest wcześniejsze oddziaływanie na percepcję odbiorcy celem ukształtowania przekonań i opinii warunkujących przyjęcie właściwej postawy pojawiającej się w oczekiwanym zachowaniu.

Radio a telewizja

W tej części nie będę odpowiadał na pytanie, co to jest radio bądź telewizja, lecz tylko postaram się określić cechy odróżniające radio od telewizji. Radio jest jednym z massmediów komunikującym się z odbiorcą na odległość za pomocą dźwięku. Radio pozbawione jest obrazu, przez co odbiór komunikatu radiowego jest uboższy o komunikację niewerbalną, gdyż nie obserwujemy autora wypowiedzi, jego mimiki, gestów, pozycji, ruchów. Dlatego też komunikat radiowy osiąga lub osiągnął perfekcję w przekazie dźwięku oraz słowa mówionego. Inną według mnie istotną cechą różniącą oba media jest kwestia ich dostępności i możliwość wykonywania innych czynności podczas odbioru. Radio jest mobilne, audycje są dostępne praktycznie wszędzie drogą fal radiowych, natomiast telewizja jest bardziej statyczna i możliwa do percypowania wyłącznie w określonych miejscach. Następnie słuchając radia odbiorca może wykonywać wiele czynności, na przykład pracować, jeździć samochodem, rozmawiać czy nawet czytać, zaś w przypadku telewizji odbiorca jest bardziej zaabsorbowany, gdyż powinien oglądać obraz i słuchać przekazu. Ponieważ słuchacz radiowy może wykonywać liczne czynności podczas odsłuchu narażony jest na rozproszenie uwagi, a dzięki temu — jak już wcześniej wspomniałem — jest bardziej podatny na perswazję niż osoba o uwadze skupionej.

Komunikaty radiowe (poradnictwo, przekaz informacji, faktów)

Komunikaty radiowe są tzw. żywym słowem, wypowiadanym bezpośrednio przez nadawcę. W każdym przekazie radiowym alias werbalnym wyróżnić możemy cztery płaszczyzny komunikacji: ^{[ 9 ]}

1. Płaszczyznę rzeczową (formalną), poprzez którą przekazujemy pewne informacje w sposób oczywisty, formalny.
2. Płaszczyznę autoportretu (autoprezentacji), poprzez którą informujemy, w jakim jesteśmy nastroju, gdy wypowiadamy, nadajemy komunikat. Poza stanem psychicznym sfera ta ukazuje także poziom intelektualny, wiedzę, znajomość tego o czym się mówi.
3. Płaszczyznę wzajemnych relacji, która informuje o stosunku do rozmówcy (lub otoczenia), która wpływa na psychikę słuchacza, a szczególnie na jego myślenie i wolę.
4. Płaszczyznę apelu, w której zawarte jest nasze przesłanie do odbiorcy, ustosunkowujące go do przedmiotów i zjawisk istniejących poza rozmówcami
   w określony, zgodny z intencją sposób.

Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Dużą rolę odgrywają tu takie czynniki, jak ^{[ 10 ]}:

• Akcent, który jest ważniejszy od treści wiadomości.
• Stopień płynności mowy, który świadczy o kompetencji i odpowiedzialności mówcy.
• Treść wypowiedzi, która jest uzależniona od władzy oraz związków międzyludzkich, uzależnionych z kolei od przyjętego systemu kulturowego w tym przypadku zasób leksykalny ma związek z kompetencjami kulturowymi jednostki (na przykład osoby o mniejszych kompetencjach kulturowych rzadziej posługują się językiem literackim, a częściej gwarą środowiskową lub regionalną). Aby zapobiec nieporozumieniom, jakie mogą z tego tytułu wyniknąć, powinniśmy posiąść umiejętność aktywnego słuchania. Możemy to osiągnąć stosując następujące techniki:
  — odzwierciedlenie — informujemy rozmówcę, jak zrozumieliśmy jego odczucia lub intencje,
  - parafrazowanie — ujmujemy w inne słowa zasłyszany komunikat, upewniając się czy dobrze został zrozumiany,
  - klaryfikacja — skłaniamy rozmówcę do skoncentrowania się na głównej idei komunikatu lub prosimy o bardziej precyzyjne wyjaśnienie sprawy,
  - potwierdzenie - dopowiadamy pewne słowa, potwierdzając, że jesteśmy zainteresowani wypowiedzią i słuchamy uważnie.

Powyższe techniki chroniące przed nieporozumieniem są często stosowane przez redaktorów RM, szczególnie gdy słuchacz lub gość audycji telefonuje do redakcji i wyraża opinię w jakiejś przedmiotowej sprawie. ^{[ 11 ]} Uważam, że taki kontakt redaktora z rozmówcą sprzyja weryfikowaniu wypowiedzianych treści.

II. Co to jest Radio Maryja? Jaka jest organizacja radiostacji?

Zajmę się teraz krótkim omówieniem organizacji RM, sposobów jego finansowania, a także przedstawieniem jego audytorium oraz programu. Omówienie tych kwestii pozwoli na lepsze zrozumienie zastosowania komunikacji werbalnej w omawianej radiostacji.

Jaka jest organizacja RM?

8.12.1991 roku po raz pierwszy rozbrzmiało powitanie z toruńskiej rozgłośni „Tu Radio Maryja — katolicki głos w naszych domach". Założycielem i dyrektorem stacji jest redemptorysta, ojciec Tadeusz Rydzyk, który okazał się niezwykle zdolnym menedżerem w branży medialnej i rozpoczął produkcję audycji radiowych. RM stało się pierwszą interaktywną stacją w Polsce, której programy powstają głównie przy współudziale słuchaczy, spędzających przy odbiorniku sporą część dnia. Niemalże od początku istnienia radiostacji trwa nieustająca publiczna debata. Tej prowadzonej przez Kościół rzymskokatolicki (Zakon Redemptorystów) rozgłośni zarzucano propagowanie nienawiści na tle rasowym, rozpowszechnianie spiskowych teorii na temat różnych dziedzin życia społecznego w Polsce, niedopuszczanie do otwartej dyskusji poprzez filtrowanie uczestników dyskusji i wycinanie głosów nieodpowiadających tezom dyskusji za pomocą kilkusekundowej linii opóźniającej. Słuchacze stoją na stanowisku, iż RM prowadzi ewangelizację oraz nadaje programy o tematyce społecznej, natomiast kontrowersyjne wypowiedzi mają charakter incydentalny i pochodzą głównie od słuchaczy, gdyż rozmowy z nimi prowadzone są „na żywo". ^{[ 12 ]} Program RM składa się z części religijnej (transmisje z mszy świętych, uroczystości religijnych, modlitwy na antenie i katechezy) i publicystycznej (audycje „Aktualności dnia" i „Rozmowy niedokończone"). Jak już wspomniałem wcześniej audycje te bazują na telefonicznym kontakcie ze słuchaczem.

Radio funkcjonuje jako kościelna osoba prawna należąca do kościoła rzymsko-katolickiego, a posiadaczem koncesji jest zakon o nazwie Zgromadzenie Najświętszego Odkupiciela (redemptoryści), podlegający bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Dyrektorem RM jest ojciec Tadeusz Rydzyk. W dokumentach przedstawionych KRRiTV o. Rydzyk figuruje jako „jednoosobowy organ nadzorczy, jednoosobowy organ zarządzający i jednoosobowy organ kontrolny" ^{[ 13 ]} RM i ma koncesję ogólnopolską ważną do roku 2008. Koncesja określa program RM jako program o:

„charakterze społeczno-religijnym, przedstawiającym zagadnienia wiary chrześcijańskiej oraz problemy życia społecznego z punktu widzenia wiary i społecznej nauki Kościoła katolickiego". ^{[ 14 ]}

RM uzyskało tzw. status nadawcy społecznego — w zamian za rezygnację z emisji reklam, opłata koncesyjna została zredukowana o 80% (dla stacji ogólnokrajowej oscyluje ona w granicach 7 mln 640 tys. złotych rocznie). ^{[ 15 ]}

Jak finansowane jest RM?

Tematem kontrowersyjnym pojawiającym się często w mediach są podłoża finansowe RM, ponieważ nigdy nie opublikowano danych dotyczących funduszu początkowego radiostacji. W rzeczywistości źródła jego finansowania są niejawne i pozostają niejasne. 

W związku z tym, że RM jest nadawcą społecznym, nie może zarobić na przykład na emitowaniu reklam. ^{[ 16 ]} Głównym źródłem finansowania są dobrowolne składki radiosłuchaczy, do których nawołują i zachęcają kilka razy dziennie redaktorzy. Zarzuca się, że RM utajnia źródła finansowania oraz nie składa sprawozdań finansowych, a także do dnia dzisiejszego nie rozliczyło się z pieniędzy zebranych na ratowanie Stoczni Gdańskiej. Radiostacja organizowała ogólnopolskie zbiórki finansowe na cele, których nie zrealizowała (właśnie jak wykup Stoczni Gdańskiej), lecz oferowała w okresie późniejszym, poprzez komunikaty na swojej antenie, zwrot przelewów oraz innych darowizn osobom, które takich zwrotów mogły się słusznie domagać. Zbiórka na wykup Stoczni Gdańskiej nosiła znamiona wątpliwej legalności, ponieważ nie miała wymaganego zezwolenia. ^{[ 17 ]} RM jest uważane za technicznie najlepiej wyposażone radio w kraju i jest jedynym radiem odbieranym w całej Europie, Rosji, obu Amerykach oraz na morzach i oceanach. W roku 2003 Fundacja Lux Veritatis, której prezesem jest o. Tadeusz Ryzyk, otworzyła studio telewizyjne Trwam posiadające wyposażenie warte kilka milionów złotych. Brak dokładnych rozliczeń finansowych oraz ostentacyjne faworyzowanie określonych opcji politycznych powodują oskarżanie RM o bycie głośnikiem propagandowym kilku partii politycznych co z kolei budzi podejrzenia, ze weryfikacja finansowa uniemożliwiona jest przez chcących pozostać w cieniu członków owych ugrupowań finansujących najprawdopodobniej RM. Uwikłanie polityczne i status „kościelnej osoby prawnej" powoduje nierozwiązywalną sytuację prawną, której nie przewidział ustawodawca nie przypuszczający, iż kościelny podmiot prawny może prowadzić działalność polityczną na taką skalę. ^{[ 18 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: List otwarty do racjonalistów w sprawie Radia Maryja Maryja, Papież i Rydzyk

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Przemysław Szymkowski Ukończył pedagogikę, specjalizacja: edukacja filozoficzno–społeczna, oraz studia podyplomowe z psychologii zachowań społecznych na Uniwersytecie Śląskim. W obrębie jego zainteresowań leży filozofia, psychologia, ekologia, estetyka i gastronomia. Uwielbia oglądać filmy i spędzać czas wolny tam, gdzie jest woda i wiatr (m.in. wędkarstwo). Z zawodu jest realizatorem ról społecznych. Obecnie urzędnik. Mieszka w Tychach.