|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe
Współczesny normatywny model powiązania państwa i związków wyznaniowych [1] Autor tekstu: Paweł Borecki
Powiązanie państwa ze związkami
konfesyjnymi stanowiło historycznie pierwotną formę relacji między
instytucjami politycznymi i religijnymi, a pokusie związków z państwem nie
oparła się żadna religia światowa. Współczesny system powiązania państwa
ze związkami wyznaniowymi jest rezultatem długiej ewolucji wzajemnych stosunków,
której punktem wyjścia było ścisłe zespolenie obu organizacji. W trakcie
tej ewolucji zmieniało się przede wszystkim państwo, jego struktura
organizacyjna, zakres i sposoby działania a w konsekwencji treść i formy jego
stosunków ze związkami wyznaniowymi [ 1 ]. Obecnie, zwłaszcza w państwach
europejskich, model powiązania w aspekcie ustrojowo-prawnym zdaje się wykazywać
tendencję zanikającą [ 2 ], dominuje
natomiast w państwach o przewadze wyznawców islamu [ 3 ].
U podstaw omawianego systemu leży pragnienie wykorzystania doktryny lub
struktur związków wyznaniowych do realizacji funkcji i osiągnięcia celów o charakterze pozareligijnym [ 4 ].
W systemie powiązania sfera religijna oraz
polityczna tracą samoistność i odrębność. Rzeczywistość polityczna jest
interpretowana przez pryzmat prawd wiary. Szczególnie wyraźnie podkreślają
to konstytucje takich państw islamskich jak Iran (1979), czy Sudan (1998),
upatrujące w Bogu zwierzchnika (suwerena) państwa, [ 5 ] oraz konstytucja Irlandii z 1 lipca 1937 r., która
uznając Najświętszą Trójcę za źródło wszelkiej władzy, stwierdza, że
do Niej musi odnosić się wszelka działalność człowieka oraz państwa.
[ 6 ] Również suweren Księstwa Lichtenstein podkreśla w preambule Konstytucji z 5 października 1921 r. Boże pochodzenie swej władzy
[ 7 ]. Podobnie
Konstytucja Polityczna Kolumbii z 5 sierpnia 1886 r. rozpoczynała się słowami:
W imię Boga — najwyższego źródła władzy,
także konstytucja Cesarstwa Etiopii (1955) zawierała we wstępie odwołanie do
Boga jako źródła władzy cesarskiej. Sakralizacja przestrzeni publicznej jest
dostrzegalna w ustawach zasadniczych niektórych państw Ameryki Łacińskiej — Panamy (1972), Hondurasu (1982), Argentyny (1853) oraz Ekwadoru (1998), których
preambuły zawierają wezwanie protekcji Boga. Na utratę samodzielności
ustrojodawcy w sferze politycznej, wyrażającą się w poszukiwaniu
autorytatywnej podstawy lub gwarancji stanowionych norm w wymiarze
transcendentalnym, wskazują ewidentnie konstytucje: Iranu oraz Indonezji z 1945
r., która głosi, że Państwo opiera się
na wierze w Jedynego i Najwyższego Boga, a pośrednio takżeliczne ustawy zasadnicze innych państw islamskich m.in. Kuwejtu
(1962), Tunezji (1959), Somalii (1960), Pakistanu (1973), Iranu (1979/1989),
Malediwów (1986), czy Afganistanu (1987) — stanowione W imię Allaha, natomiast konstytucja marokańska z 1996 r. jako
dewizę Królestwa przyjmuje hasło: Bóg,
Ojczyzna, Król
[ 8 ]. Wśród współczesnych
europejskich ustaw zasadniczych, poza irlandzką, W
imię Trójcy Świętej, Jedynej i Niepodzielnej uchwalona została w 1975
r. Konstytucja Grecji. Natomiast we wstępach konstytucji niektórych stanów
amerykańskich (Arkansas z 1874 r., Missisipi z 1890 r., czy Południowej
Karoliny z 1895 r.) sformułowane zostały akty wdzięczności Bogu Wszechmogącemu.
W
systemie powiązania państwa i związków wyznaniowych przekonania światopoglądowe
stają się częstokroć istotnym elementem etosu politycznego i warunkują
zakres uczestnictwa w życiu publicznym. Zjawisko to odzwierciedlają np.
konstytucje stanów Missisipi i Karoliny Południowej, gdzie osoby przeczące
istnieniu Istoty Najwyższej pozbawione zostały prawa zajmowania urzędów w tych stanach. Analogiczne konsekwencje sformułowano w konstytucjach Arkansas
oraz Tennessee (z 1870 r.) w stosunku do osób kwestionujących istnienie Boga.
Ustawa zasadnicza Maryland z 1867 r.
za warunek objęcia płatnego urzędu lub funkcji publicznej w tym stanie uznała
oświadczenie stwierdzające wiarę w Boga .
Szczególnym przejawem wspomnianej cechy
systemu powiązania jest uznanie wyznania za istotne kryterium obsady urzędów
państwowych, przede wszystkim głowy państwa. W konstytucjach ograniczenia w tym zakresie wprowadzane są przez wyraźne sformułowanie wymogu przynależności
kandydata do danej konfesji lub rotę przysięgi, odwołującą się do określonej
koncepcji absolutu, której złożenie stanowi warunek sine qua non do objęcia danej godności. Przejawem i potwierdzeniem
pierwszego rodzaju ograniczeń jest, zawarty w konstytucjach: Norwegii z 1814 r. i Danii z 1953 r., a także w Akcie o Sukcesji Królestwa Szwecji z 1810 r., wymóg
przynależności monarchy do wyznania panującego (oficjalnego), ewangelicko -
augsburskiego [ 9 ]. Zgodnie z Act of Settlement z 1701 prawa do
korony brytyjskiej pozbawieni zostali katolicy, zaś tajlandzka ustawa
zasadnicza z 1997 r. wprost stanowi — Król
jest Buddystą i Obrońcą religii.
Odpowiednio Konstytucja Narodu Argentyny z 1853 r. zastrzegała urząd
prezydenta i wiceprezydenta wyłącznie dla osób należących do Apostolskiego
Kościoła rzymskokatolickiego [ 10 ]. Z kolei ustawy zasadnicze w państwach islamskich m.in.
Algierii (1996), Jordanii (1952, nowel. w 1984 r.), Tunezji, Syrii (1973),
Iranu, Mauretanii (1991), pośrednio także Maroka (1996) [ 11 ], stanowisko głowy
państwa zastrzegają nierzadko w kategoryczny sposób jedynie dla muzułmanów.
Przy tym niektóre z tych państw formułują zaostrzone kryteria szczegółowe — konstytucje: Omanu (1996), jordańska oraz kuwejcka jako warunek objęcia
tronu przewidują pochodzenie od rodziców muzułmańskich, a Stała Konstytucja
Jemeńskiej Republiki Arabskiej z 1970 r. wymagała od członków Rady Republikańskiej,
uosabiającej prezydenturę w państwie, m.in. dobrej orientacji w zasadach
Shari’ah oraz przestrzegania rytuałów islamskich. Ustrojodawca Malediwów już
od kandydata na urząd prezydenta republiki wymaga, aby był on muzułmaninem
sunnitą. W Libanie pakt narodowy z 1943 r. przewidział, że stanowisko
prezydenta będzie piastował chrześcijanin — maronita, premiera, zaś muzułmanin — sunnita, a przewodniczącym parlamentu będzie muzułmanin — szyita [ 12 ]
Nie ulega wątpliwości, że obligatoryjna i wyznaniowa przysięga piastunów najwyższych stanowisk państwowych, będąc
jednoznaczną deklaracją światopoglądową, także w praktyce z góry przesądza o ich przynależności konfesyjnej. Chrześcijańskie wyznanie prezydenta Grecji
gwarantuje przysięga w imię Trójcy Świętej
Jedynej i Niepodzielnej
[ 13 ]. Zawarte w konstytucyjnych rotach przysięgi
prezydenta Iranu, Pakistanu, czy członków Rady Republikańskiej Jemeńskiej
Republiki Arabskiej odwołanie do Koranu, względnie, jak w Konstytucji afgańskiej z 1987 r., zobowiązanie do obrony zasad świętej religii islamu, bezpośrednio
determinowało muzułmańskie wyznanie kandydatów. Natomiast konstytucje innych
państw islamskich przewidują obligatoryjnie w przysięgach szefów państw, członków
rządów, czy parlamentarzystów ogólne odwołanie do Boga [ 14 ],
gwarantując tym samym co najmniej ich teistyczny światopogląd.
Następstwem stosowania w systemie powiązania
państwa ze związkami konfesyjnymi kryteriów religijnych w sferze politycznej
jest cenzus wyznaniowy w zakresie prawa wyborczego do organów
przedstawicielskich. Może to wyrażać się w pozbawieniu praw wyborczych osób
nie należących do wyznania panującego (co współcześnie jest raczej
niespotykane) albo prowadzić do limitowania liczby przedstawicieli poszczególnych
wyznań w parlamencie. Ustrojodawca irański upoważnił tamtejszych
Zaratusztrian i Żydów do posiadania w Muzułmańskim Zgromadzeniu
Konsultatywnym (Madżles-e-Szoura-je Eslami) po jednym reprezentancie. Chrześcijanie
chaldejscy i asyryjscy mogą wyznaczyć wspólnie jednego przedstawiciela, z kolei chrześcijanie ormiańscy na południu i północy mają prawo do wyboru
po jednym delegacie [ 15 ].
Podobnie Konstytucja Pakistanu z 1973 r. przewiduje wyraźne limitowanie mandatów w Zgromadzeniu Narodowym i parlamentach prowincjonalnych, piastowanych przez
muzułmanów oraz przez osoby przynależne do różnorodnych wspólnot niemuzułmańskich.
Statut Tybetański Na Wygnaniu z 1991 r. do grona członków Zgromadzenia Tybetańskiego
[legislatury — przyp. P.B.] zaliczył w szczególności po dwóch
przedstawicieli wybranych przez każdą ze szkół (wyznań) buddyzmu tybetańskiego:
Nyingma, Kagyud, Sekya, Geluk i Yungdrung Bon. Konstytucja Libanu głosi, że w tamtejszym Senacie winni zasiadać przedstawiciele wszystkich wspólnot
religijnych, zaś wybory do Izby Deputowanych mają opierać się na zasadzie równej
reprezentacji między chrześcijanami a muzułmanami. Kwalifikacje wyznaniowe
stanowią zatem o legitymacji do uczestnictwa w działalności politycznej. Następstwem
tego stało się m.in. uznanie elit religijnych jako takich za nieodzowny
element składowy establishmentu politycznego, czego wyrazem jest wchodzenie
przedstawicieli wyższego kleru ex oficio w skład organów państwowych [ 16 ].
Potwierdzeniem tego jest fakt uczestnictwa w Rady Regencyjnej Cesarstwa Etiopii
na mocy Konstytucji z 1955 r. Arcybiskupa Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego,
zaś w brytyjskiej Izbie Lordów zasiada dwudziestu sześciu lordów duchownych — biskupów Kościoła anglikańskiego. Zgodnie z pierwotnym brzmieniem
tunezyjskiej ustawy zasadniczej do komisji przyjmującej kandydatury w wyborach
prezydenckich wchodził z urzędu Mufti Tunezji, natomiast ustrojodawca afgański w 1987 r. włączył w skład organu przedstawicielskiego — Loya Jirgah, m.in.
wybitnych działaczy duchownych (religijnych) mianowanych przez prezydenta. Omówioną
absorpcję można oczywiście interpretować w kontekście szczupłości elit
politycznych krajów trzeciego świata w pierwszym okresie ich niepodległości.
1 2 3 4 5 6 Dalej..
Przypisy: [ 1 ] M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 1999, s. 53 — 54 [ 2 ] W świetle norm konstytucyjnych w Europie system
powiązania występuje w Grecji, Danii, Islandii, Finlandii, Norwegii, na
Malcie, w Księstwie Lichtenstein, w Księstwie Monaco, w Andorze, w Irlandii, w Państwie Watykańskim oraz w Wielkiej Brytanii. W Szwecji od początku 2000 r.
nastąpiło odchodzenie od systemu powiązania na rzecz systemu rozdziału, także w Wielkiej Brytanii krytykowane są jako anachroniczne niektóre elementy państwa
wyznaniowego, (por. Kościół w świecie,
„Tygodnik Powszechny", 2000, nr 52 — 53, s. 2). Za odosobnione należy
zatem uznać stanowisko L. Garlickiego, kwestionującego w ogóle istnienie w Europie państw wyznaniowych (L. Garlicki,
Wolność sumienia i wyznania — status wspólnot religijnych, „Biuletyn
Trybunału Konstytucyjnego", 1999, nr specjalny, s. 32). [ 3 ] Spośród państw zamieszkałych przez większość
(bezwzględną) muzułmańską jedynie bodaj Turcja, Senegal, Azerbejdżan,
Gujana, Mali, Tadżykistan, Turkmenistan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea i Czad definiują się w swych konstytucjach jako państwa laickie (świeckie). [ 4 ] Por. M. Pietrzak, op. cit., Warszawa 1999, s. 54 [ 5 ] Ustrojodawca saudyjski (1992) pośrednio wskazuje na
Bożą legitymację władzy państwowej głosząc, że Rząd Arabii Saudyjskiej wywodzi swoją władzę ze Świętego Koranu i Tradycji Proroka. [ 6 ] Według współczesnego
ustrojodawcy irlandzkiego: All powers of
gvernment: legislatve, executive and judicial derive, under God, from the
people [...]. [ 7 ] Jest charakterystyczne, że projekt rewizji
konstytucji przedstawiony przez Dom Książęcy 2 lutego 2000 r. nie przewiduje
zmiany brzmienia preambuły, ani pozbawienia Kościoła Rzymskokatolickiego
statusu kościoła państwowego oraz protekcji państwa. [ 8 ] Mottem Królestwa Kambodży jest zgodnie z Konstytucją z dnia 21 września 1993 r. hasło: Naród, Religia, Król. [ 9 ] Konstytucja Norwegii w brzmieniu ustalonym 19
czerwca 1992 r. (§ 12) stanowi, iż więcej niż połowa członków Rady Państwa
powinna wyznawać oficjalną religię państwa. [ 10 ] Por. art. 46 Konstytucji Republiki Paragwaju z 10
lipca 1940 r. [ 11 ] Król Maroka nosi tytuł: Amir Al Muminin, tzn Wódz Wierzących. [ 12 ] Pakt narodowy został konstytucjonalizowany w art.
24 Konstytucji Libanu z 23 maja 1926 r. w brzmieniu współczesnym; obecnie
jednak w wyniku emigracji ludności chrześcijańskiej oraz przyrostu muzułmańskiej
ludności palestyńskiej przesłanki materialne nie sprzyjają jego
respektowaniu. [ 13 ] Por. jako przykłady historyczne np. art. 54 Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. oraz art. 21 konstytucji Etiopii z 4 listopada
1955 r., w brzmieniu pierwotnym [ 14 ] Obligatoryjne odwołania do Boga zawarte były w rotach przysięgi głowy państwa w szeregu ustawach zasadniczych, zwłaszcza
krajów katolickich, por. art. 12 ust. 8 konstytucji Irlandii, art. 50
konstytucji Paragwaju z 1940 r., art. 141 konstytucji Panamy z 1946 r., art. 78
konstytucji Haiti z 1950 r., art.194 konstytucji Kostaryki z 1949 r., art. 50
konstytucji Libanu [ 15 ] Zob. art. 64 Konstytucji Republiki Islamskiej Iranu z 1979 r. [ 16 ] System powiązania
nie wyklucza jednak pozbawienia osób duchownych praw zajmowania określonych
stanowisk państwowych, por. art. 65 konstytucji Argentyny z 1853 r., art. 87
konstytucji Boliwii z 1947 r., art. 43 konstytucji Panamy z 1946 r., art.137
konstytucji Peru z 1933 r., art. III konstytucji Maryland z 1867 r. « Prawo wyznaniowe (Publikacja: 27-11-2011 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7569 |
|