Traktat Crella zajmuje w literaturze socyniańskiej miejsce szczególne, gdyż to właśnie na jego kartach wysunięto po raz pierwszy w Polsce jednoznacznie i w sposób przejrzysty postulat powszechnej tolerancji, tolerancji zawierającej wolność wyznania oraz prawo do propagowania i obrony odmiennych poglądów. W związku z tym postulatem sformułowana została teza o całkowitej odmienności celów ideowych kościoła i państwa. Autor, jednak odmiennie, niż to miało miejsce w początkowym okresie aktywności Braci Polskich, nie akceptuje już poglądu o trwałej i niemożliwej do pogodzenia sprzeczności celów władzy państwowej i autorytetu kościoła.

Gdyby traktat Crella nie został napisany, socynianie nie wypracowaliby zasady współdziałania na odmiennych płaszczyznach władzy świeckiej i duchowej. Wyrazi to kilka lat później Samuel Przypkowski ^{[ 28 ]}:

„Stąd też w temsamem społeczeństwie chrześcijańskim może istnieć i rzeczywiście istnieje dwojaki układ, odmienny i pozornie sprzeczny; jeden oparty na równości osób i nieobecności władzy zniewalającej, drugi na różnicy osób i istnieniu przymusu; jeden układ kościelny, drugi państwowy. Kościół państwa nie zastąpił, ale je umocnił. Powstanie władzy kościelnej nie usunęło władzy politycznej, ale spowodowało ustalenie takich granic wzajemnych, iżby jedna nie wtrącała się do zakresu drugiej". ^{[ 29 ]}

* * *

Akt Konfederacji Warszawskiej został w 2005 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wszyscy autorzy piszący o Rzeczypospolitej końca XVI i i pierwszej połowy XVII stulecia są zgodni, ze ten szczytny dokument z wielkim trudem zabezpieczył środowiskom różnowierczym w Polsce minimum tolerancji, a praktyka społeczna w wielu przypadkach była niechlubna i wiele pozostawiała do życzenia. Ugrupowaniem religijnym, które wykorzystało tę szczególną, jak na ówczesną Europę przestrzeń tolerancji byli właśnie socynianie.

Czy Bracia Polscy współtworzyli i czy nadal mogą współtworzyć tożsamość historyczną Polaków? Na pewno byli środowiskiem ludzi najlepiej wykształconych w Pierwszej Rzeczpospolitej. Konflikt wyznaniowy i trudna międzynarodowa sytuacja wpłynęły na przebieg wydarzeń, który doprowadził do eliminacji tego środowiska z obszaru I RP. Różnorodne okoliczności spowodowały, że Bracia Polscy na okres dwóch stuleci zniknęli ze świadomości historycznej Polaków ^{[ 30 ]}. Apogeum zainteresowania Braćmi Polskimi w Europie Zachodniej miało miejsce w czasach Oświecenia. W Polsce natomiast dopiero sytuacja wielkiej emigracji po Powstaniu Listopadowym i niechęć ówczesnej inteligencji polskiej do prorosyjskiej postawy papieża, odnowiła sympatię do tej siedemnastowiecznej elitarnej grupy religijnej.

Dwie fundamentalne idee wypracowane przez Braci Polskich w XVII wieku stanowią o trwałości wkładu tego ruchu religijnego do historii naszego kontynentu. Pierwsza z nich głosi konsekwentne i pełne rozdzielenie sfery władzy politycznej od sfery religijnej — „oddać cesarzowi co cesarskie, Bogu, co boskie". Założenie to wypływa w pierwszym rzędzie z szacunku dla religii, która nie powinna być instrumentem walki politycznej, ale także z powodów merytorycznych dotyczących samej polityki, która powinna odwoływać się do ludzkiego rozumu, a nie do sfery emocjonalno-religijnej. Druga zasada przedkłada dialog jako metodę rozwiązywania problemów nad innymi typami rozstrzygnięć we wszystkich sytuacjach, nawet wówczas, gdy wiele środowisk będzie bardzo sceptyczna wobec szans powodzenia dialogu.

Zobacz także te strony: Wspólnota Braci Polskich Bracia polscy w XVI-XVII w. Jednota Braci Polskich Dzieje prześladowania Arian

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wspólnota Braci Polskich Bracia polscy w XVI-XVII w.

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Liczba tekstów na portalu: 51  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice