Zasada ta, niewyrażona wprost w naszej Konstytucji, niesie za sobą liczne echa ideologiczne i od zawsze wzbudza silne kontrowersje. Jednak bez względu na to posiada ona znaczenie prawne, które można wywieść z podstawowych norm naszego ustroju. W praktyce, Sąd wywodzi tę zasadę w szczególności z artykułów 2, 3, 7, 8, 19 i 20 Konstytucji.

Rzeczona zasada wykorzystuje symbol lingwistyczny (termin „sekularyzm"), który wskazuje w skrótowej formie określone, istotne aspekty wyżej wymienionych przepisów, których treść wyznaczyła warunki działania, zgodnie z którymi ten symbol powinien być interpretowany i funkcjonować. Jeżeli takie konkretne warunki działania nie zostałyby ustanowione, zasada „sekularyzmu" wiązałaby się [wyłącznie] z konfliktami ideologicznymi i trudno byłoby ją stosować w ramach systemu prawnego.

Warunki działania funkcjonujące w takim systemie są niewątpliwie określane poprzez odniesienie do tradycji kulturowych i zwyczajów danego narodu, w takim zakresie, w jakim takie tradycje i zwyczaje znajdują swoje odzwierciedlenie w porządkach prawnych, różnych w przypadku poszczególnych narodów. (...)

W kontekście tego sądu i problemu, jaki przed nim postawiono, a mianowicie [pytania o] legalność eksponowania krucyfiksu w salach lekcyjnych przez właściwe władze działające zgodnie z [obowiązującymi] przepisami, w praktyce należy wykonać łatwiejsze zadanie polegające na zweryfikowaniu, czy wymóg ten narusza treść podstawowych norm naszego ustroju konstytucyjnego; innymi słowy, należy nadać formę i treść zasadzie „sekularyzmu", która charakteryzuje obecnie państwo włoskie i do której Sąd Konstytucyjny odwoływał się już wielokrotnie.

Dość oczywiste jest, że krucyfiks sam w sobie stanowi symbol posiadający zróżnicowane znaczenia i spełniający zróżnicowane funkcje, przede wszystkim w stosunku do miejsca, w którym został umieszczony.

Krucyfiks eksponowany w miejscu kultu religijnego uznawany jest słusznie i wyłącznie za „symbol religijny", co wynika z jego roli środka promowania przynależności do założyciela religii chrześcijańskiej.

W pozasakralnym kontekście (na przykład w szkole, instytucji służącej edukacji młodzieży), krucyfiks wciąż może być dla wierzących nośnikiem wspomnianych wartości, ale zarówno dla nich, jak i osób niewierzących, jego eksponowanie będzie uzasadnione i nie będzie miało charakteru dyskryminacji religijnej pod warunkiem, że symbol ten (podobnie jak każdy inny) będzie mógł reprezentować i przywoływać, syntetycznie i w łatwo dostrzegalny i przewidywalny sposób, wartości ważne dla społeczeństwa obywatelskiego a w szczególności wartości stanowiące podstawę i inspirację dla naszego porządku konstytucyjnego, fundamentu naszego życia obywatelskiego. W tym sensie, krucyfiks może spełniać — nawet z perspektywy „świeckiej", odbiegającej od perspektywy religijnej, do której symbol ten konkretnie się odnosi — istotną funkcję edukacyjno-symboliczną, bez względu na religię wyznawaną przez uczniów.

Współcześnie we Włoszech krucyfiks bez wątpienia wyraża (w symboliczny, co nie znaczy, że niewłaściwy sposób) religijne źródło tych wartości — tolerancji, wzajemnego poszanowania, wartości osoby, potwierdzenia przysługujących ludziom praw, uwzględnienia ludzkiej wolności, autonomii sumienia moralnego wobec władzy, solidarności ludzkiej i odrzucenia wszelkich postaci dyskryminacji — które są charakterystyczne dla włoskiej cywilizacji.

Wartości te, przenikające tradycje, sposób życia i kulturę narodu włoskiego, stanowią podstawę (a zarazem wywodzą się z) podstawowych norm naszej ustawy zasadniczej — zawartych w „Zasadach podstawowych" i pierwszej części Konstytucji — a nade wszystko przywoływanych przez Sąd Konstytucyjny norm ograniczających postać sekularyzmu właściwą dla państwa włoskiego.

Odwołanie za pośrednictwem krucyfiksu do religijnych źródeł tych wartości oraz ich pełnej i kompletnej zgodności z nauczaniem chrześcijańskim tym samym wyraźnie ukazuje transcendentne źródła wspomnianych wartości, nie podważając, a wręcz podkreślając autonomię władzy świeckiej i duchowej (ale nie istnienie pomiędzy nimi konfliktu, nieodzownie wynikającego z ideologicznej wykładni sekularyzmu, która nie posiada odpowiednika w Konstytucji) bez umniejszania ich szczególnego „świeckiego" charakteru, dostosowanego do kontekstu kulturowego podstawowego porządku [konstytucyjnego] państwa włoskiego i wyrażanego przez taki porządek. Wartości te są tym samym autonomicznie (a jednocześnie bezkonfliktowo) doświadczane w społeczeństwie obywatelskim w relacji do społeczności religijnej, a co za tym idzie mogą być przyjmowane „w świecki sposób" przez wszystkich, niezależnie od wyznania, jakie je inspirowało i chroniło.

Podobnie jak w przypadku wszelkich innych symboli, można narzucać lub nadawać krucyfiksowi różnorodne, sprzeczne znaczenia; możliwe jest nawet odrzucenie jego wszelkiej wartości symbolicznej i traktowanie go tylko jako ozdoby posiadającej w najlepszym razie wyłącznie wartość artystyczną. Krucyfiks eksponowany w sali lekcyjnej nie może być jednak uznany za ozdobę, element wystroju czy uzupełnienie obrzędu [religijnego]. Powinien być raczej postrzegany jako symbol, za pomocą którego można wskazać specyficzne źródła wspomnianych wyżej wartości — wartości, które określają świeckość w obecnym porządku prawnym państwa. (...)"

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

17.Obowiązek umieszczania krucyfiksów w salach lekcyjnych szkół podstawowych ustanowiony został na mocy artykułu 140 dekretu królewskiego nr 4336 z 15 września 1860 r. Królestwa Piemontu i Sardynii ogłoszonego zgodnie z Ustawą nr 3725 z 13 listopada 1859 r. Wspomniany przepis stanowił: „każda szkoła bez wyjątku powinna być wyposażona (...) w krucyfiks" (art. 140).

W roku 1861, kiedy to powstało Państwo Włoskie, Statut Królestwa Piemontu i Sardynii stał się Konstytucją Królestwa Włoch. Rzeczony akt zawierał miedzy innymi następujący zapis: „Apostolska Religia Rzymskokatolicka jest jedyną religią Państwa. Inne istniejące wyznania są tolerowane zgodnie z obowiązującym prawem."

18.Zdobycie Rzymu przez wojska włoskie 20 września 1870 r., które poprzedziło aneksję miasta i proklamowanie go stolicą nowo powstałego Królestwa Włoch, spowodowało kryzys w stosunkach między państwem i Kościołem Katolickim. Na mocy Ustawy nr 214 z 13 maja 1871 r. Państwo Włoskie jednostronnie uregulowało relacje z Kościołem, przyznając Papieżowi szereg przywilejów służących właściwemu prowadzeniu praktyk religijnych. Zdaniem skarżących, eksponowanie krucyfiksów w szkołach było stopniowo zarzucane.

19.W okresie rządów faszystowskich państwo podjęło szereg kroków mających na celu wyegzekwowanie zobowiązania do umieszczania krucyfiksów w salach lekcyjnych.

Przykładowo, 22 listopada 1922 r. Ministerstwo Edukacji wydało okólnik (nr 68) o następującym brzmieniu: „(...) w ciągu kilku ostatnich lat z wielu szkół podstawowych Królestwa usunięto obraz Chrystusa i portret Króla. Jest to wyraźne i niemożliwe do tolerowania naruszenie przepisów, a przede wszystkim atak na dominującą religię państwową oraz jedność Narodu. Z uwagi na powyższe zarządza się, aby wszystkie władze administracji lokalnej w Królestwie przywróciły rzeczone dwa święte symbole wiary i sumienia narodowego w tych szkołach, z których zostały one usunięte."

30 kwietnia 1924 r. przyjęto dekret królewski nr 965 z 30 kwietnia 1924 r. Na mocy tego dekretu ustanowiony został regulamin wewnętrzny szkół średnich (ordinamento interno delle giunte e dei regi istituti di istruzione media). Artykuł 118 [dekretu] stanowił:

„Każda szkoła musi posiadać flagę narodową a w każdej sali lekcyjnej musi znajdować się krucyfiks i portret Króla."

Artykuł 119 dekretu królewskiego nr 1297 z 26 kwietnia 1928 r. zatwierdzający ogólny regulamin szkolnictwa podstawowego (approvazione del regolamento generale sui servizi dell’istruzione elementare) stanowi, że „krucyfiks musi stanowić element niezbędnego wyposażenia szkolnych sal lekcyjnych".

20.Traktaty Laterańskie podpisane 11 lutego 1929 r. oznaczały „Pojednanie" Państwa Włoskiego z Kościołem Katolickim. Potwierdzono, że katolicyzm jest oficjalną religią Państwa Włoskiego. Artykuł 1 Traktatu Pojednawczego sformułowany został następująco:

„Włochy przyznają i podtrzymują zasadę zatwierdzoną przez art. 1 Konstytucji włoskiej z 4 marca 1848 roku, zgodnie z którą Apostolska Religia Rzymskokatolicka jest jedyną religią Państwa."

21.W 1948 roku Państwo Włoskie przyjęło Konstytucję republikańską, której artykuł 7 stanowi: „Państwo i Kościół Katolicki są niezależne i suwerenne [...] stosunki pomiędzy Państwem a Kościołem Katolickim są regulowane przez Traktaty Laterańskie [a] ich modyfikacje, zaakceptowane przez obie strony, nie wymagają procedury rewizji konstytucyjnej." Artykuł 8 [Konstytucji] stanowi: „Wszystkie wyznania są równe wobec prawa (...) wyznania religijne inne niż katolicyzm mają prawo organizować się według swych własnych statutów w takim zakresie, w jakim nie są one sprzeczne z włoskim porządkiem prawnym [a] ich stosunki z Państwem są prawnie określone na podstawie porozumień z reprezentantami takich wyznań."

22.Protokół do nowego konkordatu z 18 lutego 1984 r., potwierdzony w Ustawie nr 121 z 25 marca 1985 r. stanowi o utracie mocy zasady zapisanej w Traktatach Laterańskich, zgodnie z którą religia katolicka jest jedyną religią państwową.

23.W wyroku z 12 kwietnia 1989 r. (nr 203) wydanym w sprawie dotyczącej kwestii nieobowiązkowego charakteru nauczania religii katolickiej w szkołach państwowych, Sąd Konstytucyjny orzekł, że zasada sekularyzmu wynika z Konstytucji i stwierdził, że nie wynika z niej nałożenie na państwo nakazu obojętności wobec poszczególnych religii, a zobowiązanie go do zagwarantowanie ochrony wolności wyznania w kontekście pluralizmu wyznania i pluralizmu kulturowego.

Orzekając w przedmiocie skargi dotyczącej zgodności obecności krucyfiksów w salach lekcyjnych szkół państwowych z zasadą sekularyzmu, Sąd Konstytucyjny stwierdził brak swojej właściwości z uwagi na fakt, że teksty, które wprowadzały obowiązek umieszczania krucyfiksu miały charakter regulacji wykonawczych (orzeczenie z 15 grudnia 2004 r. nr 389, zob. wyżej § 14). Po skierowaniu sprawy do Rady Stanu, orzekła ona, że uwzględniając znaczenie, jakie powinno być przypisane do tego symbolu, umieszczenie krucyfiksu w salach lekcyjnych szkół państwowych pozostaje w zgodzie z zasadą sekularyzmu (wyrok z 13 lutego 2006 r. nr 556; zob. wyżej § 16).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Masoneria i nauka a Kościół i boży ład Rozum zdradzony o świcie

Zobacz komentarze (12)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word