32.Podsumowując swoje rozważania, Izba uznała, że „obowiązkowa ekspozycja symbolu danego wyznania w miejscu, w którym sprawowane są funkcje publiczne wobec specyficznych sytuacji podlegających kontroli Rządu, a zwłaszcza w salach lekcyjnych, ogranicza prawa rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, a także prawo dzieci w wieku szkolnym do wyznawania lub niewyznawania religii". Opisywana praktyka skutkowała naruszeniem wspomnianych praw, ponieważ „restrykcje takie pozostają w sprzeczności z ciążącym na Państwie obowiązkiem przestrzegania neutralności w wykonywaniu funkcji publicznych, a zwłaszcza w dziedzinie edukacji" (§ 57 wyroku).

B. Stanowiska stron

1.Stanowisko Rządu

33.Rząd nie podniósł zarzutu niedopuszczalności skargi.

34.Rząd wyraził żal z powodu niezapoznania się Izby z wynikami badań prawnoporównawczych dotyczących stosunków pomiędzy państwem a religiami oraz kwestii eksponowania symboli religijnych w szkołach państwowych. Zdaniem Rządu, Izba pozbawiła się tym samym możliwości analizy kluczowego elementu sprawy, ponieważ takie badania wykazałyby, że w Europie brak jest powszechnego jednolitego podejścia do omawianych kwestii, a co za tym idzie, skutkowałyby przyznaniem w tej dziedzinie Państwom członkowskim szczególnie szerokiego zakresu uznaniowości. W konsekwencji, Izba nie uwzględniła w wydanym przez siebie wyroku takiego zakresu, ignorując tym samym jeden z fundamentalnych aspektów rozstrzyganej sprawy.

35.Ponadto, Rząd krytycznie odniósł się do wyroku Izby z uwagi na wywiedzenie przez nią z koncepcji „neutralności" wyznaniowej zasady wyłączającej jakiekolwiek relacje pomiędzy państwem a daną religią, podczas gdy [zdaniem Rządu] z zasady neutralności wynika konieczność uwzględniania przez władze publiczne wszystkich religii. Wyrok został tym samym oparty na niewłaściwym rozróżnieniu pomiędzy „neutralnością" („koncepcją łączącą") a sekularyzmem („koncepcją wykluczającą"). Co więcej, w opinii Rządu neutralność oznacza powinność powstrzymywania się Państw od promowania zarówno tej czy innej religii, ale też ateizmu, jako że ze „świeckości" państwa wynika nie mniej problemów niż z jego prozelityzmu. Co za tym idzie, wyrok Izby oparty został na nieporozumieniu a jego skutkiem jest preferowanie postawy areligijności lub antyreligijności, której, jak stwierdzono, zawziętym zwolennikiem była skarżąca, członkini związku ateistów i racjonalnych agnostyków.

36.Rząd argumentował też, że należało wziąć pod uwagę możliwość różnorodnej interpretacji pojedynczego symbolu przez poszczególne osoby. Dotyczy to przede wszystkim znaku krzyża, który może być postrzegany nie tylko jako symbol religijny, ale też kulturowy i tożsamościowy: symbol zasad i wartości, które stanowią podstawę demokracji i cywilizacji zachodniej. W takim znaczeniu krzyż pojawia się na przykład na flagach kilku krajów Europy. Zdaniem Rządu, niezależnie od potencjalnej sugestywności „wizerunku" krzyż jest „symbolem pasywnym", którego wpływu na ludzi nie da się porównać z oddziaływaniem „czynnego zachowania" a nikt nie dowiódł w omawianej sprawie, że obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych ma wpływ na treść edukacji [szkolnej] we Włoszech.

Obecność ta jest wyrazem „narodowej specyfiki", której widocznym elementem są bliskie stosunki państwa, narodu i katolicyzmu, wynikające z historycznego, kulturowego i terytorialnego rozwoju Włoch oraz głęboko zakorzenionego i wielosetletniego przywiązania do wartości chrześcijańskich. Pozostawienie krucyfiksów w szkołach jest tym samym kwestią kultywowania wielowiekowej tradycji. Rząd podnosił, że prawo rodziców do poszanowania ich „kultury rodzinnej" nie powinno naruszać przysługującego zbiorowości prawa do przekazywania swojej kultury ani też przysługującego dzieciom prawa do odkrywania takiej kultury. Co więcej, zadowalając się uznaniem „potencjalnego ryzyka" emocjonalnego niepokoju wynikającego ze stwierdzonego naruszenia prawa do nauki i wolności myśli, sumienia i religii, Izba znacząco rozszerzyła zakres tych postanowień.

37.Rząd, odwołując się w szczególności do wyroku Otto-Preminger-Institut p. Austrii z 20 września 1994 r. (Seria A nr 295-A), argumentował, że — pomimo konieczności uwzględnienia faktu wyznawania przez znaczącą większość Włochów katolicyzmu - fakt ten nie powinien być uznawany za okoliczność obciążającą, odmiennie niż uczyniła to Izba. Wręcz przeciwnie, Trybunał powinien uznać i chronić tradycje narodowe oraz przeważające odczucia społeczne a kwestię zrównoważenia sprzecznych interesów pozostawić w gestii poszczególnych Państw. Ponadto, to właśnie z orzecznictwa Trybunału wynika, że programy nauczania lub przepisy przyznające pierwszeństwo religii większości nie wskazują same w sobie na wywieranie przez państwo nieuprawnionego wpływu czy też podjęcie próby państwowej indoktrynacji; co więcej, Trybunał w swoich orzeczeniach mówił o konieczności poszanowania konstytucyjnych tradycji i zasad odnoszących się do relacji pomiędzy państwem i religiami, nie wyłączając szczególnego podejścia do sekularyzmu przyjętego we Włoszech i omawianego w niniejszej sprawie oraz uwzględniania kontekstu poszczególnych Państw.

38.Biorąc też pod uwagę, że zdanie drugie Artykułu 2 Protokołu nr 1 ma zastosowanie wyłącznie do programów nauczania, Rząd skrytykował wyrok Izby z uwagi na stwierdzenie naruszenia bez wskazania sposobu, w jaki sama obecność krucyfiksu w salach lekcyjnych, w których pobierały naukę dzieci skarżącej, mogła w istotny sposób ograniczyć jej zdolność do wychowania ich w zgodzie z jej przekonaniami — jedyny powód wskazany przez Izbę to rzekomo doświadczane przez uczniów odczucie pobierania nauki w środowisku szkolnym naznaczonym obecnością danej religii. Uzasadnienie takie należy uznać za błędne z punktu widzenia orzecznictwa Trybunału, z którego wynika w szczególności, że — po pierwsze -Konwencja nie zabrania Państwom członkowskim posiadania religii państwowej, preferencyjnego traktowania określonej religii czy też oferowania uczniom pogłębionego nauczania religii dominującej i — po drugie — iż należy uwzględnić fakt, że rodzice mają znacznie mocniejszy wpływ edukacyjny na uczniów aniżeli szkoła.

39. W ocenie Rządu, obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych stanowi uprawniony wkład w umożliwienie dzieciom poznania wspólnoty narodowej, z którą mają się zintegrować. „Wpływ środowiskowy" był tym bardziej nieprawdopodobny, ponieważ dzieci we Włoszech otrzymują wykształcenie, które pomaga im rozwijać poglądy na kwestie religii w obiektywnej atmosferze, z której wykluczono jakiekolwiek postaci prozelityzmu. Ponadto, Włochy przyjęły życzliwe podejście do religii mniejszości w środowisku szkolnym: prawo włoskie niedawno przyznało prawo do noszenia islamskich chust i innych strojów lub symboli o konotacji religijnej; w szkołach często obchodzi się początek i koniec Ramadanu; wszystkie uznane wyznania mogą prowadzić lekcje religii; uwzględnia się też potrzeby uczniów wyznających religie mniejszości: przykładowo, uczniowie żydowscy zwolnieni są z egzaminów odbywających się w sobotę.

40. Na koniec Rząd podkreślił potrzebę uwzględnienia praw rodziców, którzy chcą, aby krucyfiksy pozostały w salach lekcyjnych. Takie życzenie, podzielane przez większość społeczeństwa włoskiego, zostało demokratycznie wyrażone w niniejszej sprawie przez niemal wszystkich członków organu zarządzającego szkołą. Usunięcie krucyfiksów z sal lekcyjnych w takich okolicznościach równałoby się „nadużyciu pozycji mniejszości" i stałoby w sprzeczności z nałożonym na państwo obowiązkiem wspierania zaspakajania potrzeb religijnych jednostki.

2. Stanowisko skarżących

41. Skarżący podnosili, że eksponowanie krucyfiksów w salach lekcyjnych państwowej szkoły, do której uczęszczali drugi i trzeci skarżący stanowi nieuprawnioną ingerencję w przysługujące im prawo wolności myśli i sumienia oraz naruszenie zasady pluralizmu edukacyjnego wynikające z faktu wyrażania poprzez umieszczanie krucyfiksów preferencji państwa dla określonej religii w miejscu kształtowania przekonań. Wyrażając tę preferencję, państwo zlekceważyło ciążący nań obowiązek zapewnienia małoletnim szczególnej ochrony przed wszelkimi postaciami propagandy lub indoktrynacji. Ponadto, zdaniem skarżących, z uwagi na to, że środowisko edukacyjne zostało w taki sposób naznaczone symbolem dominującej religii, eksponowanie krucyfiksu, przeciwko któremu protestowali w swojej skardze, narusza przysługujące drugiemu i trzeciemu skarżącemu prawo do uzyskania otwartej i pluralistycznej edukacji, której celem jest rozwinięcie zdolności krytycznego osądu. Wreszcie, obecność krucyfiksów narusza przysługujące skarżącej — osobie popierającej sekularyzm — prawo do zapewnienia jej dzieciom edukacji zgodnie z jej przekonaniami filozoficznymi.

42. Skarżący podnosili też, że krucyfiks jest niewątpliwie symbolem religijnym a usiłowanie przypisania mu wartości kulturowej stanowi w istocie rozpaczliwą próbę znalezienia argumentu na poparcie niedającej się obronić tezy. Poza tym, żadna z norm włoskiego systemu prawnego nie uzasadnia poglądu, zgodnie z którym krzyż jest symbolem tożsamości narodowej: to flaga symbolizuje taką tożsamość.

Ponadto, jak zauważył niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny w wyroku z 16 maja 1995 r. (zobacz wyżej § 28), nadanie krucyfiksowi świeckiego znaczenia skutkuje odejściem od jego pierwotnej wymowy i ułatwia pozbawienie go jego świętości. Jeżeli zaś chodzi o argument stanowiący, że krucyfiks jest jedynie „pasywnym symbolem", to ignoruje on fakt, że znak krzyża — podobnie jak wszystkie inne symbole (a nawet w większym stopniu) — stanowi materialną postać poznawczej, intuicyjnej i emocjonalnej rzeczywistości, która wykracza poza to, co łatwo dostrzegalne. Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny orzekł też w omawianym wyroku, że obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych charakteryzuje się sugestywnością, jako że reprezentuje treść wiary, którą symbolizuje i służy jako „materiał reklamowy" tej wiary. Na koniec, skarżący wskazali, że w sprawie Dahlab p. Szwajcarii decyzja z 15 lutego 2001 r. (nr 42393/98, ETPC 2001-V), Sąd zauważył, że w środowisku szkolnym symbole religijne zyskują szczególną siłę oddziaływania.

43. Skarżący argumentowali, że każde państwo demokratyczne ma obowiązek zagwarantowania wolności sumienia, pluralizmu, równego traktowania różnorodnych poglądów oraz świeckiego charakteru swoich instytucji. Z zasady sekularyzmu wynika przede wszystkim zobowiązanie państwa do zachowania neutralności; państwo powinno sytuować się poza sferą religijną, traktując w taki sposób wszystkie prądy wyznaniowe. Innymi słowy, zasada neutralności zobowiązuje państwo do ustanowienia neutralnej przestrzeni, w której wszyscy mogą żyć zgodnie z własnymi przekonaniami. Umieszczając symbole religijne (krucyfiksy) w salach lekcyjnych, Państwo Włoskie czyniło coś przeciwnego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Masoneria i nauka a Kościół i boży ład Rozum zdradzony o świcie

Zobacz komentarze (12)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word