Z drugiej strony, ponieważ celem tego unormowania jest zabezpieczenie możliwości pluralizmu w wychowaniu, nakłada ono na Państwa obowiązek zapewnienia przekazywania informacji i wiedzy zawartych w programach nauczania w sposób obiektywny, krytyczny i pluralistyczny, co umożliwi uczniom wykształcenie umiejętności krytycznego myślenia, w szczególności w odniesieniu do religii, w spokojnej atmosferze wolnej od jakichkolwiek prób nawracania. Zakazuje się Państwu podążania drogą indoktrynacji, którą można zaklasyfikować jako brak poszanowania dla religijnych i filozoficznych przekonań rodziców. Tej granicy Państwa przekraczać nie mogą (zob. wyroki przywołane powyżej w niniejszym paragrafie, oraz w § 53, 84 (h) i 52, odpowiednio).

b. Ocena okoliczności faktycznych w świetle powyższych zasad

63.Trybunał odrzuca stanowisko Rządu, zgodnie z którym obowiązek nałożony na Umawiające się Państwa na mocy zdania drugiego Artykułu 2 Protokołu nr 1 dotyczy wyłącznie treści programów szkolnych, co [zdaniem Rządu] powoduje, że kwestia obecności krucyfiksu w salach lekcyjnych szkół państwowych nie jest objęta zakresem tej regulacji.

Nie ulega wątpliwości, że Trybunał wielokrotnie analizował tę normę przy okazji rozstrzygania spraw dotyczących treści i realizacji programów nauczania. Niezależnie od tego, co Trybunał miał okazję już podkreślić, nałożony na Umawiające się Państwa obowiązek poszanowania religijnych i filozoficznych przekonań rodziców nie dotyczy wyłącznie treści i sposobu nauczania; zobowiązanie to wiąże Umawiające się Państwa przy „wykonywaniu" wszelkich ich „funkcji" (zgodnie z brzmieniem zdania drugiego Artykułu 2 Protokołu nr 1) w dziedzinie wychowania i nauczania (zob. przede wszystkim sprawy Kjeldsen, Busk Madsen i Pedersen, § 50; Valsamis p. Grecji, wyrok z 18 grudnia 1996 r., § 27, Reports of Judgments and Decisions 1996-VI; Hasan i Eylem Zengin, § 49; Folgerø, § 84). Przedmiotowy obowiązek obejmuje bez wątpienia organizację środowiska szkolnego, o ile prawo krajowe zalicza tę funkcję do kompetencji organów publicznych.

To w tym właśnie kontekście należy rozpatrywać obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych włoskich szkół państwowych (zob. artykuł 118 dekretu królewskiego nr 965 z 30 kwietnia 1924 r., artykuł 119 dekretu królewskiego nr 1297 z 26 kwietnia 1928 r. i artykuły 159 i 190 dekretu z mocą ustawy nr 297 z 16 kwietnia 1994 r. — § 14 i 19 powyżej).

64. Ogólnie rzecz biorąc, Trybunał uznaje, że w tych krajach, w których organizacja środowiska szkolnego leży w gestii organów publicznych, zadanie to należy postrzegać jako funkcję Państwa w dziedzinie wychowania i nauczania w rozumieniu zdania drugiego Artykułu 2 Protokołu nr 1.

65. Co za tym idzie, decyzja o umieszczaniu bądź nieumieszczaniu krucyfiksów w salach lekcyjnych szkół państwowych stanowi przejaw wykonywania przez pozwane Państwo jego funkcji w dziedzinie wychowania i nauczania, podlegając tym samym postanowieniom zdania drugiego Artykułu 2 Protokołu nr 1. W tym kontekście zasadnym okazuje się rozpatrywanie powyższej kwestii z punktu widzenia nałożonego na Państwo obowiązku poszanowania prawa rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

66. Następnie Trybunał uznaje, że krucyfiks jest przede wszystkim symbolem religijnym. Sądy krajowe doszły do tego samego wniosku; pogląd ten nie został też zakwestionowany przez Rząd. Na obecnym etapie rozważań Trybunału, pytanie o to, czy krucyfiks posiada inne znaczenie, niezwiązane ze sferą symboliki religijnej, nie ma rozstrzygającego charakteru.

Trybunałowi nie przedstawiono jakichkolwiek dowodów, które wskazywałyby, że eksponowanie symboli religijnych na ścianach sal lekcyjnych w jakikolwiek sposób wpływa na uczniów i w związku z tym nie można zasadnie powoływać się na istnienie lub brak takiego oddziaływania na młodych ludzi, których przekonania nie są jeszcze w pełni ukształtowane.

Jednakże zrozumiałym jest, że skarżąca może odbierać obecność krucyfiksu w salach lekcyjnych szkoły państwowej, do której uczęszczały jej dzieci, jako przejaw braku poszanowania Państwa dla jej prawa do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z jej własnymi przekonaniami filozoficznymi. Mimo to, istnienie subiektywnego odczucia skarżącej nie jest samo w sobie wystarczające do stwierdzenia naruszenia Artykułu 2 Protokołu nr 1.

67. Rząd, ze swej strony wyjaśnił, że obecność krucyfiksu w salach lekcyjnych szkół państwowych jest uwarunkowana historycznym rozwojem Państwa Włoskiego, przez co zwyczaj ten oprócz wymiaru religijnego nabrał cech tożsamościowych i obecnie może być utożsamiany z tradycją, której kultywowanie uznaje za istotne. Dodał on, że poza znaczeniem religijnym krucyfiks symbolizuje zasady i wartości, które stanowią fundament demokracji i cywilizacji zachodniej oraz, że w związku z powyższym obecność tego symbolu w salach lekcyjnych jest uzasadniona.

68. Trybunał stoi na stanowisku, że prawo do decydowania o kultywowaniu bądź niekultywowaniu określonej tradycji mieści się, co do zasady, w granicach marginesu swobody oceny pozwanego Państwa. Trybunał musi ponadto uwzględnić fakt istnienia, specyficznego dla Europy, ogromnego zróżnicowania państw tego kontynentu, szczególnie w sferze rozwoju kulturowego i historycznego. Trybunał podkreśla jednak, że odwołanie do tradycji nie może uzasadniać zwolnienia Umawiających się Państw z ich obowiązku poszanowania praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji i Protokołach do niej.

Jeżeli chodzi o opinię Rządu w przedmiocie znaczenia krucyfiksu, Trybunał stwierdza, że Rada Stanu i Sąd Kasacyjny reprezentują odmienne stanowiska w tej sprawie; co więcej, taka sprzeczność stanowisk nie została rozstrzygnięta przez Sąd Konstytucyjny (zob. §16 i 23 powyżej). Zajmowanie stanowiska w wewnętrznej debacie pomiędzy sądami krajowymi nie jest zadaniem Trybunału.

69. Nie można zaprzeczyć temu, że Umawiające się Państwa posiadają margines swobody oceny zakresu podejmowanych wysiłków połączenia ich funkcji w dziedzinie wychowania i nauczania z koniecznością poszanowania prawa rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi (zob. § 61-62 powyżej).

Dotyczy to organizacji środowiska szkolnego oraz opracowywania i planowania programu szkolnego (co wskazał już Trybunał: zob. przede wszystkim wyroki przywołane powyżej w sprawach Kjeldsen, Busk Madsen i Pedersen, § 50-53; Folgerø, § 84; i Zengin, § 51-52; § 62). W związku z powyższym Trybunał jest zobowiązany, co do zasady, do poszanowania decyzji Umawiających się Państw w przedmiotowych kwestiach, w tym decyzji dotyczących pozycji religii w danym Państwie, pod warunkiem, że decyzje te nie prowadzą do indoktrynacji w jakiejkolwiek postaci (tamże).

70. Trybunał podsumowuje swoje rozważania w przedmiotowej sprawie stwierdzeniem, iż decyzja o tym, czy krucyfiksy powinny być umieszczane w salach lekcyjnych szkół państwowych czy też nie, mieści się, co do zasady, w granicach marginesu swobody oceny pozwanego Państwa. Ponadto, fakt braku konsensusu wśród państw europejskich w kwestii eksponowania symboli religijnych w szkołach państwowych (zob. § 26-28 powyżej) potwierdza słuszność stanowiska Trybunału.

Wspomnianemu marginesowi swobody towarzyszy jednak europejski system nadzoru (por. na przykład wyrok w sprawie Leyla Şahin, § 110), a zadaniem Trybunału jest rozstrzygnięcie, czy w niniejszej sprawie doszło do przekroczenia granicy, o której mowa powyżej w § 69.

71. W tym sensie prawdą jest, że wprowadzenie nakazu umieszczania w salach lekcyjnych szkół państwowych krucyfiksu (symbolu, który, bez względu na przypisywane mu świeckie wartości symboliczne, bez wątpienia reprezentuje chrześcijaństwo), stanowi regulację skutkującą podkreśleniem dominującej obecności w środowisku szkolnym religii wyznawanej przez większość społeczeństwa.

Jednakże unormowanie takie samo w sobie nie świadczy o prowadzeniu przez pozwane Państwo indoktrynacji i nie stanowi naruszenia postanowień Artykułu 2 Protokołu nr 1.

Trybunał odwołuje się w tym miejscu do dotyczących podobnej materii wyroków w przytaczanych już sprawach Folgerø i Zengin. W sprawie Folgerø, gdzie pod rozstrzygnięcie Trybunału poddano treść lekcji „Chrześcijaństwa, religii i filozofii" (CRF), Trybunał stwierdził, że fakt, iż program takich lekcji koncentruje się na przekazywaniu wiedzy dotyczącej chrześcijaństwa, mniej uwagi poświęcając innym religiom i filozofiom, nie może być sam w sobie postrzegany jako odejście od zasad pluralizmu i obiektywizmu, świadczące o istnieniu indoktrynacji. Trybunał wyjaśnił, że z punktu widzenia miejsca, jakie zajmuje chrześcijaństwo w historii i tradycji pozwanego Państwa (Norwegii) kwestia ta musi być uznana za mieszczącą się w granicach marginesu swobody oceny przysługującej Państwu przy planowaniu i opracowywaniu programów nauczania (zob. Folgerø, § 89). Trybunał doszedł do podobnych wniosków w kontekście zajęć dotyczących „kultury religijnej i etyki" prowadzonych w tureckich szkołach, w których programie priorytetowo potraktowano wiedzę o islamie. Uznał on, że jest to uwarunkowane dominującą pozycją islamu wyznawanego, bez względu na świecki charakter państwa, przez większość mieszkańców tego kraju (zob. Zengin, § 63).

72. Co więcej, zdaniem Trybunału zasługuje na podkreślenie fakt, że krucyfiks umieszczony na ścianie jest, co do zasady, pasywnym symbolem, szczególnie w kontekście zasady neutralności (zob. § 60 powyżej). Nie można uznać, że wiszący na ścianie krucyfiks oddziałuje na uczniów w takim samym stopniu co nauczanie o moralności czy uczestniczenie w praktykach religijnych (zob. w tej kwestii Folgerø i Zengin, § 94 i 64, odpowiednio).

73. Trybunał podkreśla, że w swoim wyroku z 3 listopada 2009 r. Izba zgodziła się z twierdzeniem, że eksponowanie krucyfiksów w salach lekcyjnych mogło mieć znaczący wpływ na drugiego i trzeciego skarżącego, wówczas w wieku jedenastu i trzynastu lat. Izba orzekła, że w kontekście systemu edukacji państwowej krucyfiksy, których obecności w sali lekcyjnej nie sposób nie zauważyć, muszą być postrzegane jako integralna część środowiska szkolnego i z tego względu należy je uznać za „silny symbol zewnętrzny" w rozumieniu wyroku wydanego w sprawie Dahlab, (zob. § 54 i 55 powołanego wyroku).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Masoneria i nauka a Kościół i boży ład Rozum zdradzony o świcie

Zobacz komentarze (12)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word