W innej sprawie, dotyczącej ścigania za odmowę wykonywania obowiązków męża zaufania w lokalu wyborczym z uwagi na eksponowanie tam krucyfiksu, Sąd Kasacyjny przyjął stanowisko odmienne od przedstawionego przez Radę Stanu. W wyroku z 1 marca 2000 r. (nr 439) Sąd ten orzekł, że obecność krucyfiksu narusza zasadę sekularyzmu i bezstronności państwa a — w przypadku osób niepodzielających poczucia przywiązania do tego symbolu — także zasadę wolności sumienia. Sąd Kasacyjny wprost odrzucił argument, że umieszczanie krucyfiksów uzasadnione jest tym, iż stanowią one symbol „cywilizacji jako takiej lub zbiorowego sumienia etycznego" oraz — w tym miejscu Sąd zacytował treść opinii Rady Stanu z 27 kwietnia 1988 r. (nr 63) — symbol „uniwersalnej wartości niezwiązanej z żadnym konkretnym wyznaniem".

24.3 października 2002 r. Minister Edukacji, Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydał następującą instrukcję (nr 2666):

" (...) Minister

(...) uznając, że obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych wynika z przepisów obowiązującego prawa, oraz biorąc pod uwagę fakt, że nie narusza ona zasady pluralizmu religijnego ani celów edukacji multikulturowej szkolnictwa włoskiego a także nie może być uznana za przejaw ograniczenia gwarantowanej konstytucyjnie wolności sumienia z uwagi na to, iż nie odnosi się do konkretnego wyznania, a stanowi jedynie wyraz chrześcijańskiej cywilizacji i kultury, a co za tym idzie, uniwersalnego dziedzictwa ludzkości;

dokonawszy oceny z punktu widzenia różnych światopoglądów, przekonań i opinii stosowności nałożenia na wszystkie szkoły wymogu, w granicach ich autonomii i swobody decyzyjnej swoich właściwych organów kolegialnych, wydzielenia części pomieszczeń szkolnych w celu wykorzystywania ich, bez jakiegokolwiek zobowiązania i ustalonych godzin, jako miejsca kontemplacji i medytacji zainteresowanych członków wspólnoty szkolnej;

wydaje poniższą instrukcję:

Właściwe służby ministerialne (...) podejmą niezbędne działania w celu zapewnienia:

1) zagwarantowania przez dyrekcje szkół obecności krucyfiksów w salach lekcyjnych;

2) wydzielenia przez wszystkie szkoły, w granicach ich autonomii i swobody decyzyjnej swoich właściwych organów kolegialnych, części pomieszczeń szkolnych w celu wykorzystywania ich, bez jakiegokolwiek zobowiązania i ustalonych godzin, jako miejsca kontemplacji i medytacji zainteresowanych członków wspólnoty szkolnej (...)."

25.Artykuły 19, 33 i 34 Konstytucji stanowią, co następuje:

Artykuł 19

„Każdy ma prawo do swobodnego wyznawania wszelkich postaci wierzeń religijnych, indywidualnie bądź wspólnie z innymi, oraz do promowania ich i publicznego i prywatnego uprawiania kultu, o ile praktyki te nie stanowią obrazy moralności publicznej."

Artykuł 33

"Republika gwarantuje wolność sztuki i nauki, które mogą być swobodnie nauczane.

Republika ustanawia ogólne normy edukacji i ustanawia szkoły państwowe wszystkich rodzajów i stopni. (...)"

Artykuł 34

"Szkoły są dostępne dla wszystkich.

Edukacja na poziomie elementarnym, trwająca co najmniej przez osiem lat, jest obowiązkowa i bezpłatna. (...)"

III. PRZEGLĄD PRAWA I PRAKTYKI PAŃSTW CZŁONKOWSKICH RADY EUROPY DOTYCZĄCYCH OBECNOŚCI SYMBOLI RELIGIJNYCH W SZKOŁACH PAŃSTWOWYCH

26.W znakomitej większości Państw członkowskich Rady Europy kwestia obecności symboli religijnych w szkołach państwowych nie podlega żadnym regulacjom szczególnym.

27.Tylko w nielicznych Państwach członkowskich umieszczanie symboli religijnych w szkołach państwowych jest wyraźnie zakazane (w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii, Gruzji oraz we Francji, za wyjątkiem Alzacji i departamentu Mozeli).

Poza Włochami, eksponowanie takich symboli jest wprost nakazane w niewielu Państwach członkowskich, a mianowicie: w Austrii, niektórych landach Niemiec i gminach Szwajcarii oraz w Polsce. Bez względu na powyższe, symbole religijne znaleźć można w szkołach państwowych w niektórych Państwach członkowskich, gdzie kwestia ich ekspozycji nie jest wyraźnie regulowana, na przykład w Hiszpanii, Grecji, Irlandii, na Malcie, w San Marino i Rumunii.

28.Zagadnienie to było przedmiotem rozważań sądów najwyższych wielu Państw członkowskich.

W Szwajcarii Sąd Federalny orzekł, że akt prawa miejscowego nakazujący umieszczenie krucyfiksów w salach lekcyjnych szkół podstawowych jest niezgodny z wymogami neutralności wyznaniowej zagwarantowanych na mocy Konstytucji Federalnej, natomiast nie stwierdził niezgodności eksponowania takich symboli w innych pomieszczeniach szkolnych (orzeczenie z 26 września 1990 r., ATF 116 1a 252).

W Niemczech, Federalny Sąd Konstytucyjny uznał, że podobne przepisy obowiązujące w Bawarii są sprzeczne z zasadą neutralności Państwa, stwierdzając, że trudno je pogodzić z [poszanowaniem] wolności religijnej dzieci nie będących katolikami (orzeczenie z 16 maja 1995 r.; BVerfGE 93,1). Parlament bawarski uchwalił nowe prawo, które utrzymuje w mocy poprzednie rozwiązanie ale jednocześnie umożliwia rodzicom powołanie się na osobiste przekonania religijne lub świeckie podczas zaskarżania obecności krucyfiksów w salach lekcyjnych, w których uczą się ich dzieci. Ponadto, nowe prawo wprowadziło mechanizm, który w razie konieczności służy znalezieniu kompromisu lub spersonalizowanego rozwiązania problemu.

W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności rozporządzenia Ministra Edukacji z 14 kwietnia 1992 r., które umożliwiało, między innymi, eksponowanie krucyfiksów w salach lekcyjnych szkół państwowych. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy te nie naruszają wolności sumienia i wyznania oraz zasady rozdziału państwa i kościoła zagwarantowanej w artykule 82 [ówcześnie obowiązującej] Konstytucji, ponieważ nie ustanawiają one nakazu umieszczania tych symboli (orzeczenie z 20 kwietnia 1993 r., sygn. U 12/32 [prawidłowa sygn. to 12/92 - przyp. tłum.]).

W Rumunii, Sąd Najwyższy uchylił decyzję Krajowej Rady ds. Zapobiegania Dyskryminacji z 21 listopada 2006 r. zalecającą Ministerstwu Edukacji uregulowanie kwestii obecności symboli religijnych w publicznych placówkach edukacyjnych a w szczególności wyrażanie zgody na umieszczanie takich symboli wyłącznie podczas lekcji religii lub w pomieszczeniach wykorzystywanych do nauczania religii. Sąd Najwyższy stwierdził między innymi, że decyzja o eksponowaniu omawianych symboli w placówkach edukacyjnych powinna należeć do społeczności złożonej z nauczycieli, uczniów i rodziców uczniów (orzeczenie z 11 czerwca 2008 r., nr 2393).

W Hiszpanii Wysoki Trybunał Sprawiedliwości Kastylii i Leon, orzekając w sprawie z powództwa stowarzyszenia działającego na rzecz świeckiego szkolnictwa, które bezskutecznie domagało się usunięcia symboli religijnych ze szkół, uznał, że dana szkoła powinna usunąć takie symbole w przypadku otrzymania wyraźnego żądania rodziców jej ucznia (orzeczenie z 14 grudnia 2009 r., nr 3250).

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ARTYKUŁU 2 PROTOKOŁU NR 1 ORAZ ARTYKUŁU 9 KONWENCJI

29.W swojej skardze skarżący podnosili, że krucyfiksy umieszczone były na ścianach sal lekcyjnych państwowej szkoły, do której uczęszczali drugi i trzeci skarżący. Ich zdaniem, stanowiło to naruszenie ich prawa do nauki gwarantowanego na mocy Artykułu 2 Protokołu nr 1, który stanowi:

„Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia tego wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi."

Skarżący zarzucali też, że wyżej opisane okoliczności skutkują naruszeniem przysługującego im prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania zagwarantowanego w Artykule 9 Konwencji, który stanowi:

"1.Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.

2.Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób."

A. Wyrok Izby

30.W wyroku z 3 listopada 2009 r. Izba stwierdziła naruszenie Artykułu 2 Protokołu nr 1 rozpatrywanego w związku z Artykułem 9 Konwencji.

31.Przede wszystkim Izba wywiodła z zasad dotyczących wykładni Artykułu 2 Protokołu nr 1 ustanowionych w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka obowiązek państwa polegający na powstrzymywaniu się od choćby pośredniego narzucania wierzeń religijnych w miejscach, w których przebywają osoby zależne od państwa albo szczególnie podatne na jego wpływy, podkreślając, że w tym kontekście edukacja szkolna jest szczególnie wrażliwym obszarem.

Trybunał stwierdził ponadto, że pośród wielu znaczeń, jakie mogą być przypisywane krucyfiksowi, naczelne miejsce zajmuje aspekt religijny tego znaku. W konsekwencji Trybunał uznał, że obowiązkowa i bardzo wyraźna obecność krucyfiksów w salach lekcyjnych może nie tylko stać w sprzeczności ze świeckimi przekonaniami skarżącej, której dzieci uczęszczały do szkoły państwowej, jak i wywoływać emocjonalny niepokój u uczniów wyznających religie niechrześcijańskie lub niewyznających żadnej religii. Wypowiadając się w tej ostatniej kwestii, Izba podkreśliła, że zakres „negatywnej" wolności religii nie ogranicza się do braku nabożeństw religijnych lub nauki religii, ale dotyczy też praktyk i symboli wyrażających, w sposób szczególny i ogólny, określone przekonania, określoną religię bądź ateizm. Trybunał zauważył też, że to „prawo negatywne" zasługuje na szczególną ochronę w przypadku, gdy Państwo opowiada się za konkretnymi przekonaniami a dana osoba znajduje się w sytuacji, z której nie może się uwolnić [spod wpływu tych przekonań], lub też może uwolnić się od nich za cenę nieproporcjonalnie dużego wysiłku i poświęcenia.

Zdaniem Izby, państwo zobowiązane jest do utrzymywania neutralności wyznaniowej systemu edukacji publicznej w sytuacji istnienia obowiązku szkolnego rozciągającego się na wszystkich uczniów, niezależnie od wyznawanej przez nich religii, który ma na celu zaszczepić u uczniów nawyk krytycznego myślenia. Izba stwierdziła ponadto, że nie dostrzega, w jaki sposób eksponowanie w salach lekcyjnych szkół państwowych symbolu, który z pewnością można kojarzyć z dominującą we Włoszech religią, może służyć pluralizmowi edukacyjnemu — niezbędnemu do zachowania „społeczeństwa demokratycznego" w rozumieniu Konwencji.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Masoneria i nauka a Kościół i boży ład Rozum zdradzony o świcie

Zobacz komentarze (12)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word